Şahbaz muradov, ÇİNGİz baxiş
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1970-ci illərdə
- 1970-1979-cu illərdə
~ 85 ~ kimi qeydə alınan ingiloyların və tat kimi qeydə alınan dağ yəhudilərinin sayının yüksək templərlə artması isə əsasən təbii artım hesabına mümkün olmuşdur. Yəhudilərin, tatarların və ukraynalıların demoqrafik göstəriciləri isə demək olar ki, ruslarla eyni idi. Ona görə də onların sayının artımı olduqca aşağı olmuş və əhalinin etnik tərkibində bu millətlərin xüsusi çəkisi xeyli aşağı düşmüşdü. Qeyd edək ki, 1970-ci ildə Azərbaycanda 8,5 min nəfər türk qeydə alınmışdı (cədvəldə göstərilməmişdir). Məsələ burasındadır ki, 1944-cü ildə Gürcüstandan Orta Asiya və Qazaxıstana deportasiya edilmiş Axıska türklərinin bir qrupuna 1958-ci ildən başlayaraq Azərbaycanda məskunlaşmağa icazə verilmişdi 52 . Onlar əsasən Saatlı rayonunda məskunlaşmışdılar. Bu 11 ildə təbii artımın çox yüksək olması sayəsində azərbaycanlıların sayı 51,4% artmışdı. 1960-cı illərin əvvəllərində azərbaycanlıların sayının orta illik artım tempi 4%-dən çox olmuşdur. Orta Asiyanın yerli xalqlarını çıxmaq şərti ilə dünyanın heç bir ölkəsində indiyə qədər belə təbii artım qeydə alınmamışdır. Bu dövrdə Gürcüstandan və Ermənistandan Azərbaycana miqrasiya edən soydaşlarımızın sayı təxminən 25-30 min nəfər olmuşdur ki, bu da bütövlükdə azərbaycanlıların sayının 52 Чингиз Нейман-Заде. Ахалцикские турки – трагедия длиною в 58 лет…II «Terra inkognita» Elm və informasiya jurnalı, Bakı 2002, səh. 17-18 ~ 86 ~ artımına çox cüzi təsir göstərmişdir. Azərbaycanlıların əhalinin etnik tərkibində xüsusi çəkisi də intensiv olaraq artaraq 67,4%-dən 73,8%-ə qədər yüksəlmişdi. Bakı əhalisinin tərkibində isə azərbaycanlıların xüsusi çəkisi daha sürətlə artmış və 1959-cu ildəki 37,8%-dən 1970-ci ildə 46,3%-ə yüksəlmişdi. Xatırladaq ki, 1959-cu ildə olduğu kimi 1970-ci ildə də talışlar və tatlar azərbaycanlı kimi qeydə alınmışdılar. Əgər tatların əksəriyyəti artıq azərbaycanlılarla etnik assimilyasiyaya uğramış hesab edilə bilərdilərsə, talışlar haqqında bunu demək yanlış olardı. Talışların əksəriyyəti kompakt yaşadıqları üçün ana dillərini və etnik kimliklərini qoruyub saxlayırdılar. Bu baxımdan 1970-ci ildə (həmçinin 1979-cu ildə) azərbay- canlıların sayı bir qədər şişirdilmiş sayıla bilər. 1960-cı illərin ortalarından başlayaraq Azərbaycanda doğumun və uyğun olaraq təbii artımın səviyyəsi sürətlə aşağı düşməyə başladı. Bütün milliyyətlərdə, o cümlədən azərbaycanlılarda gedən bu prosesin bir sıra səbəbləri var idi. Bu səbəblər arasında ən başlıcası müharibə illərində (əsasən 1942-1945-ci illərdə) doğulan nəslin olduqca az saylı olması idi. Bu nəslin nigah yaşına çatması 1960-cı illərin ortalarına təsadüf etdiyi üçün həmin dövrdə nigahda olanların sayının artımı kəskin şəkildə aşağı düşdü. Buna uyğun olaraq doğumun səviyyəsi də aşağı düşməyə başladı. Doğumun aşağı düşməsinə şəhərləşmə (urbanizasiya) prosesinin güclənməsi də xeyli təsir göstərmişdir: Azər- ~ 87 ~ baycanda şəhər əhalisinin xüsusi çəkisi 1939-cu ildəki 36%-dən 1970-ci ildə 50%-ə yüksəlmişdi; o cümlədən azərbaycanlılarda 22,7%-dən 41,3%-ə yüksəlmişdi. Şəhər həyat tərzi, yeni dəyərlər sistemi, qadınların sosial aktivliyinin yüksəlməsi və onların evdən kənarda işə cəlb edilməsi ailədə uşaqların sayının məhdudlaşdırılması meyllərinin yayılmasına təkan verirdi. Təhsil səviyyəsinin yüksəlməsi də böyük önəm daşıyırdı. Əgər 1939-cu ildə 9 yaşdan yuxarı əhali arasında 1000 nəfərə düşən ali və orta (tam və natamam) təhsili olanların sayı 113 nəfər idisə, artıq 1970-ci ildə 471 və 1979-cu ildə 652 nəfər idi. Bütün bunların nəticəsi olaraq 1959-1970-ci illər ərzində azərbaycanlılar arasında doğumun səviyyəsi 1,4 dəfədən çox aşağı düşmüşdü (bax: cədvəl 8). Böyük əksəriyyəti şəhərlilərdən ibarət olan ermənilərdə doğum və təbii artımın aşağı düşməsi prosesi daha sürətlə getmişdir. 1970- ci ildə artıq ermənilərdə doğumun səviyyəsi ruslarda oldu- ğu səviyyəyə yaxın idi. Qeyd edək ki, 1970-ci ildə təkcə Bakıda 207,5 min nəfər erməni yaşayırdı ki, bu da bütün Azərbaycanda yaşayan ermənilərin 43%-nə bərabər idi. 1970-ci illərdə əsasən azərbaycanlılar arasında doğumun səviyyəsi stabilləşməyə başladı, çünki ailənin planlaşdırılması meyllərinin güclənməsi müharibədən sonrakı illərdə doğulan çoxsaylı koqortaların nigah yaşına girməsi ilə kompensasiya olunurdu. Ona görə də, əhalinin etnik tərkibinin dinamikasında 1959-1970-ci illərdə ~ 88 ~ müşahidə edilən tendensiyalar 1970-ci və 1979-cu illərin əhali sayımları arasındakı dövrdə də davam etmişdir. Əhalinin tərkibində azərbaycanlıların xüsusi çəkisi artmaq- da davam etmiş, rusların və ermənilərin xüsusi çəkisi isə başlıca olaraq, doğumun azalması səbəbi ilə aşağı düşmüşdür. 1970-1979-cu illərdə azərbaycanlıların sayının orta illik artımı əvvəlki sayımlar arası dövrdəkinə nisbətən bir qədər azalmışdı. Ancaq eyni zamanda bu dövr rusların, eləcə də yəhudilərin və ukraynalıların sayının xeyli azalması ilə müşahidə edilmişdir. Bu dövrdə ermənilərin də sayı azalmağa başlamışdı. Qeyd edək ki, 1979-cu ildə artıq ermənilərin 75,6%-i, rusların isə 94,1%-i şəhər əhalisi idi. Bütövlükdə bu dövrdə əksəriyyəti kənd əhalisi olan ləzgiləri, avarları və saxurları çıxmaq şərti ilə bütün etnik azlıqların sayı ya azalmış, ya da çox az artmışdı. Bunun əsas səbəblərindən biri də respublikalararası miqrasiya proseslərinin intensivləşməsi idi. Daha doğrusu, bu dövrdən başlayaraq Azərbaycan öz tarixində ilk dəfə olaraq miqrantlar qəbul edən ölkədən miqrant göndərən ölkəyə çevrildi. Milliyyətindən asılı olmayaraq bütün gənc əhali arasında Rusiyaya, eləcə də SSRİ-nin bir sıra başqa bölgələrinə miqrasiya edənlərin sayı durmadan artmaqda idi. Bunun da əsas səbəbi əhalinin həyat səviyyəsinə görə Azərbaycanla SSRİ-nin bir çox bölgələri arasında böyük fərqlərin yaranması idi. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|