Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
548
Şah İsmail Kabildə hökmranlıq edən Teymuri şahzadəsi Ömərşeyx mirzənin oğlu Babur şahla da mehriban münasibətlər qurdu. 1510-1511-ci illərdə Bəlx vilayətinin qızılbaşlar tərəfindən tutulmasından xəbər tutan Buxara hakimi Ubey
dulla xan və Səmərqənd hakimi Məhəmməd Teymur sultan Şah İsmayıla ta be olduqlarını bildirdilər. Şah İsmayılın özbək elçiləri ilə danışıqlarının nəti- cəsi olaraq, Səfəvilər və Şeybanilər arasında Ceyhun (Amudərya) çayı sərhəd elan olunmaqla sülh bağlandı. 854
Mərvi Abdal bəy Dədəyə, Heratı Hüseyn bəy Lələyə, Bəlxi isə yeznəsi Bayram xan Qaramanluya verərək, bu məntəqələrdə qarnizonlar yerləşdirdi. 1511-ci ildə öz bəklərlə bağlanan sülh Şah İsmail üçün əlverişli idi. Çünki həmin vaxt Osmanlı döv lətində maraqlı hadisələr cərayan edirdi. Belə bir şəraitdə Şah İsmail Orta Asi- yada ilişib qalmaq istəmirdi. Lakin sonrakı hadisələr sübut etdi ki, iki dövlət ara- sında bağlanan sülh, əslində özbək xanları üçün formal xarakter daşıyırdı. 1511- ci ildə Daşkənd hakimi Qara Gəskən Bahadır Səfəvilərin vassalı olan Xan- Mirzəyə məxsus Bədəxşan vilayətini ələ keçirdi. Lakin Şah İsmayılın əmri ilə Bəlxdəki qızılbaş əmiri Bayram xan Qaramanlunun göndərdiyi ordu özbək- ləri məğlub edərək həmin ərazidən çıxardı. Özbəklərin Bədəxşan vilayətinə hü- cum etməsindən istifadə edən Babur Türküstanın fəthi üçün Şah İsmayıldan icazə istədi. Buna əsasən Şah İsmail Əlişəkər bəy Türkman Baharlu, Zeynal xan Şamlı, Məhəmməd sultan Sufioğlu Ustaclı və Badincan sultan Rumlu və Bay
ram xanın başçılığı altında olan beş minlik ordunu Baburla birlikdə Tür- küs
tanı fəth etmək üçün göndərdi. Şurqan ərazini ələ keçirən ordu Ceyhun çayını keçərək Türküstana daxil ol du. Səmərqənd yaxınlığında baş verən döyüşdə qızılbaş və cığatay qoşunları Ubey dulla xan, Məhəmməd Teymur sultan və Canıbəy sultanın başçılıq etdiyi 60 minlik özbək ordusunu məğlub etdilər və 1511-ci ildə Səmərqənd şəhəri Ba- bu run əlinə keçdi. Maveraunnəhr məntəqəsinin ələ keçirilməsindən sonra əhali- nin narazılığını nəzərə alan Babur qızılbaş əmirlərinə çoxlu hədiyyələr verərək, on ları geri qaytardı. Səfəvi ordusunun Maveraunnəhri tətk etməsindən istifadə edən Ubeydulla xan
Dəşti-Qıpçaqdan keçərək, Orta Asiyanın mərkəzinə soxuldu. 1512-ci ildə Buxara
yaxınlığında Quli-Malik gölü ətrafında baş verən döyüşdə Babur məğ- lub edildi və Maveraunnəhr yenidən özbəklərin əlinə keçdi. Bu məğlubiyyət- dən sonra Kabilə qaçan Babur yenidən Şah İsmayıldan kömək istədi. Buna əsa- sən qızılbaş ordusunu Türküstana göndərən Şah İsmail eyni zamanda Babura da Bəlxə gedərək onlara qoşulmasını tapşırdı. Maveraunnəhrdə olan qızılbaş zabiti Məhəmmədcan bəyin 1512-ci ilin əv- vəllərində Şah İsmayıla verdiyi məlumatdan aydın olur ki, Babur Səmərqənq və Buxara ətrafındakı qələbələrdən sonra təkəbbürlük edərək, Səfəvilərlə ittifa- 854 Aləmara-Sahib, səh-392-396. 549
qı pozmaq istəyirdi. Qumda olarkən Baburun dönük çıxmasından xəbər tutan Şah İsmail vəkil Əmir Nəcmi Sanini onu cəzalandırmaq üçün Xorasana yol- ladı. Orta Asiyaya göndərilən Nəcmi Saninin qarşısına ilkin olaraq özbək xan- larını məğlub etmək və artıq Səfəviləri təmin etməyən Baburu hakimiyyətdən kənarlaşdırıb, onun yerinə Xan-Mirzəni təyin etmək tapşırığı qoyulmuşdu. Yürüşün əvvəlində uğur əldə edən qızılbaşlar yol üstündəki bəzi qalaları ələ keçirib, irəliləməyə nail oldular. Lakin sonradan Nəcmi Saninin əmirlərin məs- ləhətlərinə qulaq asmaması, əsgərlərə qarşı yersiz cəzalar verməsi, dinc sakinləri zülmə məruz qoyması həm qızılbaş, həm də cığatay ordusu arasında narazılıqlara səbəb oldu. Nəcmi Sani Qərşi qalasının mühasirəsi zamanı bacısı oğlu Məhəm- məd Kazımı da edam etdirdi. Qərşi qalası alındıqdan sonra isə Şeyxüm mirzə başda olmaqla qalanın bütün qarnizonu və dinc əhalisi onun əmri ilə edam olun- du. Nəcmi Sani bu hərəkəti ilə yerli əhalini qorxudacağını və onları daha asan tabe edəcəyini düşünürdü. Lakin onun bu planı tamamilə əks nəticə verdi. Bu əməliyyat həm qızılbaş ordusunun bir sıra əmirləri arasında narazılıq doğurdu, həm də yerli əhalinin Səfəvilərə və onların müttəfiqi olan Babura qarşı qəzəbini artıraraq, onların daha qəti surətdə Şeybanilərin tərəfinə keçməsini təmin etdi. 1512-
ci ildə qızılbaşlar Buxara üzərinə hərəkət edərək Qicduvan qalasını mü hasirəyə aldıqda Babur Nəcmi Saniyə geri çəkilməyi məsləhət görsə də, Nəcmi onun sözlərinə qulaq asmayaraq mühasirəni davam etdirdi. Mühasirə nəticəsində qızılbaş ordusunda qəhətlik o həddə çatdı ki, əsgərlərin qolunda qüv vət qalmadı. Bundan istifadə edən Ubeydulla xan, Məhəmməd Teymur sul- tan və Canıbəy sultan altmış minlik özbək ordusu ilə qızılbaşlara həmlə etdilər. Baş verən döyüşdə Babur öz qoşunları ilə döyüş meydanından qaçdıqdan sonra səfəvi ordusu tam məğlubiyyətə uğradı. Bayram xan və qardaşı Əlican sultan başda olmaqla minlərlə qızılbaş döyüşçüsü həlak oldu. Nəcmi Sani isə əsir dü- şərək, Ubeydulla xan tərəfindən qətlə yetirildi. Bu qələbədən sonra qızılbaşları təqib edən özbəklər Xorasana daxil oldu- lar. Bayram xanın oğlu Husam bəy Qaramanlu Bəlxdə möhkəmlənə bilmədiyi üçün Fəryaba qaçaraq, orada kürəkəni Ağa Məhəmmədin oğlu Ağa Əhmədlə bir ləşərək Murğab çayı sahilinə çəkildi. Burada qızılbaşlarla onları təqib edən Ba yaqu Bahadır arasında baş verən döyüşdə Bayaqu Bahadır öldürüldü və Hu- sam bəy oradan Maruçaqa getdi. Qicduvan döyüşündən sonra Hüseyn bəy Lələ və Zeynal xan Şamlı üç min lik dəstə ilə Herata gəldilər. Bundan xəbər tutan özbəklər təxminən qırx gün sonra şəhəri mühasirəyə aldılar. Lakin iki aylıq mühasirədən sonra otuz min
lik özbək ordusunun sərkərdələri olan Ubeydulla xan ilə Canıbəy arasında ədavət baş qaldırdı və onlar bir-birinin bəhsinə olaraq, 1513-cü ildə mühasirə- dən əl çəkib, öz ölkələrinə doğru hərəkət etdilər. Qırx minlik ordu ilə Ceyhun ça yını keçib Herata doğru irəliləyən Məhəmməd Teymur xan yolda Ubeydulla xan la rastlaşıb, onu yenidən Herata getməyə razı saldı və qüvvələrini birləş- dirən iki özbək xanı Herata doğru yürüşə başladılar. Özbək qoşununun qarşı-
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|