Sakit hüseynov rasim sariyev

tm aq  sahəsində,  atm osfer  havasının  çirklənməsinin  qarşısını 
alm aq  sahəsində  qüvvədə  olan  qaydalara  və  norm alara  riayət 
edilməsinə nəzarət  etsinlər.
Bu  qərard an   sonra  respublikam ızda  ətra f  mühitin  m ühafi­
zəsini  gücləndirmək  məqsədilə  Azərbaycan  K P  M K  və  R es­
publika  N azirlər  Sovet  15  aprel  1973-cü  il  tarixdə  «Təbiətin 
mühafizəsini  gücləndirmək  və  təbii  sərətlərdən  istifadə  edilmə­
sini  yaxşılaşdırm aq  haqqında»  qərar  qəbul  etdi.  A zərbaycan 
K P   M K   və N azirlər  Sovetinin  bu qərarı  Sov.  İKP və  SSRİ  N a ­
zirlər  Sovetinin  29  dekabr  1972-ci  il  tarixli  eyni  adlı  qərarına 
uyğun  olm aqla  təbiətin  mühafizəsi  orqanlarının  işini  daha  da 
yaxşılaşdırm ağı  və  bu  sahədəki  qanunvericilik  üzərində nəzarə­
ti  gücləndirməyi nəzərdə tuturdu.
Təbiətin  mühafizəsini  gücləndirmək  sahəsində  mühüm  rol 
oynayan  İttifaq  səviyyəli  qərarlardan  biri  də  Sov.  İK P  və SSRİ 
N azirlər  Sovetinin  1  dekabr  1978-ci  il  tarixli  qərarı  idi.  «Təbiə­
tin  mühafizəsini  gücləndirmək  və  təbii  ehtiyatlardan  istfiadə 
edilməsini  yaxşılaşdırm aq  sahəsində  əlavə  tədbirlər  haqqında» 
adlanan  Sov.  İK P  M K   və  SSRİ  Nazirlər  Sovetinin  bu  qərarı 
ekoloji  hüquq  baxım ından  əvvəlki  qərarlardan  fərqlənirdi.  Be­
lə  ki,  bu  qərarda  göstərilirdi  ki,  SSSRİ  N azirlikləri  və  baş  ida­
rələri,  m üttəfiq  respublikaların  nazirlər  sovetləri,  birliklər, 
müəssisələr,  idarələr  və  təşkilatlar  təbiətin  mühafizəsi,  təbii  eh­
tiyatlardan  səmərəli  istifadə  olunması  və  onların  bərpası  və 
təbiətin  mühafizəsinə  dair  müvafiq  tədbirlərin  vaxtında  yerinə 
yetirilməsi  üçün  tam  məsuliyyət  daşyırlar.  Q ərarda  müttəfiq 
respublikaların  rəhbərliyinə  taşırılm ışdır  ki,  təbiətin  mühafizə­
si  v  təbii  ehtiyatlardan  səmərəli  istifadə  olunm ası  məsələləri 
barəsində  partiya  və  hökumət  qərarlarının,  SSRİ  qanunlarının 
təşkilatlar  tərəfindən  yerinə  yetirilməsi  üzərində  nəzarəti  güc­
ləndirsinlər.
Adı  çəkilən  qərara  görə,  SSRİ  Dövlət  H idrom eteorologiya 
və  Təbii  M ühitə  nəzarət  Komitəsinə  və  onun  yerli  orqanlarına 
ixtiyar verilmişdir ki,  idarə  tabeliyindən  asılı  olm ayaraq,  müəs­
sisə  və  idarələrin,  təşkilatların  atmosfer  havasını  mühafizə  e t­
mək  sahəsində qaydalara riayət  olunmasını  yoxlasın,  habelə bu 
qaydaları  pozan  m  övcud  istehsal  obyektlərindən  istifadə 
olunm asını  lazımi  tədbirlər  keçirilənədək  dayandırm aq  barə­
sində təkliflər versinlər.
62
B undan  başqa  qərarda  dövlət  qoruqları,  təbii  abidələri,  bo­
ta n ik a  bağları,  zooloji  və  dendroloji  parklar,  yasaq  yerləri,  tə­
bii  (milli)  parklar  haqqında  birtipli  əsasnamələrin  layihələrini 
hazırlam aq zəruri  hesab edilmişdir.
Eyni  zam anda  qərarda  göstərilir  ki,  müttəfiq  respublikala­
rın  nazirlər  sovetlərinə  tapşırılm ışdır  ki,  təbiətin  mühafizəsi 
h aqqındakı  qanunların  yerinə  yetirilməsində  ictimai  nəzarətin 
həyata keçirilməsinə yardım  göstərsinlər.
Sov.  İK P M K  və SSRİ  N azirlər Sovetinin  adı  çəkilən  bu  qə­
rarın a  əsasən  7  fevral  1979-cu  il  tarixdə  Azərbaycan  K P  M K 
və  Azərbaycan  SSR  N azirlər  Soveti  «Təbiətin  mühafizəsini 
gücləndirmək  və  təbii  ehtiyatlardan  istifadə  edilməsini  yaxşı­
laşdırm aq  sahəsində  əlavə  tədbirlər  haqqında»  qərar  qəbul  et­
di.  Bu  qərarda  müəyyən  edilmişdir ki,  respublikanın  nazirliklə­
ri  və  baş  idarələri  müvafiq  təbiəti  mühafizə  tədbirlərinin  vax­
tında  həyata  keçirilməsi  üçün  tam   məsuliyyət  daşıyırlar.  N azir­
lik  və  baş  idarələrə,  rayon  və  şəhərlərin  rəhbərliyinə  tapşırıl­
mışdır  ki,  atmosferə,  torpağa,  su  obyketlərinə  çiıkləndirici 
maddələr  buraxılmasının  müəyyən  edilmiş  norm alar  çərçivə­
sində  azaldılmasına  xüsusi  diqqət  yetirsinlər,  təbiətin  m ühafi­
zəsi  sahəsində əlavə tədbirlər görsünlər.
Yaşıllıqların,  o  cümlədən  meşələrin  qorunm asında  SSRİ  Ali 
Soventinin  «Meşələrin  mühafizəsini  daha  da  yaxşılaşdırm aq  və 
meşə  ehtiyatlarından  səmərəli  istifadə  etmək  tədbirləri  haqqın­
da»  17  iyun  1977-ci  il  qərarının  mühüm  əhəmiyyəti  olm uşdur. 
Bu  qərarda  göstərilirdi  ki,  xalq  təsərrüfatının  və  əhalinin 
müxtəlif tələbatının ödənilməsi,  ətraf m ühitin  yaxşılaşdırılması, 
indiki  və  gələcək  nəsillərin  sağlamlığının  mühafizəsi  və  rifahı­
nın  yüksəldilməsi  üçün  meşə  ehtiyatlarından  səmərəli  istfiadə 
etmək,  meşələri  mühafizə  və  bərpa  etmək  mühüm  şərtlərdən 
biridir.  Qərarın  3-cü  bəndində  müttəfiq  respublikaların  N azir­
lər  Sovetinə  tapşırılm ışdır  ki,  meşələrin  mühafizəsinə  və  meşə 
ehtiyatlarından  səmərəli  istfiadə  olunm asına,  meşədən  istifa­
dənin  müəyyən  olunm uş  qaydalarına  əməl  edilməsinə,  meşələ­
rin  bərpasına  və dövlət  meşə fondunun  to rp aq ların d a  müəyyən 
edilmiş  məqsədlərə  uyğun  surətdə  istifadə  edilməsinə  lazımi 
nəzarət  olunmasını  təmin  etsinlər.  Bu  qərarın  5-ci  bəndində  isə 
yerlərdə  meşələrin  mühafizəsi  işinə  geniş  ictimaiyyətin  cəlb 
edilməsi  irəli  sürülürdü.  Q ərarın  bu  hissəsində  göstərilirdi  ki,
63

---

yerli  zəhmətkeş  deputatları  Sovetlərinə  və  onların  icraiyyə  ko­
mitələrinə  tapşırılsın  ki,  meşələrdən  istfiadə  olunm asına,  onla­
rın  mühafizəsinə  və  qorunm asına  nəzarət  sahəsində  qanunve­
riciliklə  onlara  verilmiş  hüquqları  tam am ilə  həyata  keçirsinlər, 
ölkənin  meşə  sərvətinin  mühafizəsinin  təmin  olunmasını  işinə 
ictimaiyyəti daha geniş cəlb etsinlər.
2.2.  Torpaqların və yerin təkinin mühafizəsi
T orpaq  və  yerin  təki  xalqın  ümumi  sərvəti  olm aqla,  kənd 
təsərrüfatı  istehsalı  və  xalq  təsərrüfatı  s  ahələrinin  yerləşdiril­
məsi və inkişafının  əsas vasitəsidir.  T orpaqlardan  kənd  təsərrü­
fatının  istehsalı,  yaşayış  məntəqələrinin,  zavod  və  fabriklərin 
tikilməsi,  insanların  sağlamlığı  və  istirahəti  üçün  sahələr  ayrıl­
ması,  qoruqlar,  yasaqlıqlar və  s.  yaradılm ası  məqsədilə  istifadə 
edilmişdir.
Keçmişdə  SSRİ-də  K onstitusiyaya  görə  torpaq  dövlətin 
müstəsna  mülkiyyəti  sayılırdı.  SSRİ  və  Azərbaycan  SSR-in 
K onstitusiyasına  görə  torpaqların  mühafizəsi  və  torpaqlardan 
səmərəli  istifadə  edilməsi,  onun  məhsuldarlığının  artırılm ası 
ümumixalq  vəzifəsi  hesab olunurdu.
«Azərbaycan  SSR-in  T orpaq  məcəlləsi»  R espublika  Ali  So­
veti  tərəfindən  4  iyul  1970-ci  ildə  qəbul  edilmişdir.  11  bölmə, 
192  m addədən  ibarət  olan  bu  qanunda  göstərilirdi  ki,  Azər­
baycan  SSR-in  T orpaq  Məcəlləsinin  vəzifələri  torpaqdan  sə­
mərəli  istfiadə  olunm asını  təmin  etmək,  onların  səmərəliliyinin 
yüksəldilməsi  üçün  şərait  yaratm aq  məqsədilə  to rp aq   münasi­
bətlərini  nizam a  salm aqdan,  təşkilatların  və  vətəndaşların 
hüquqlarını  qorum aqdan,  to rp aq  münasibətləri  sahəsində  qa- 
nunçuluğu  möhkəmləndirməkdən  ibarətdir.
Məcəllənin  37-ci  maddəsində  göstərilirdi  ki,  torpaqlardan 
istifadə  edənlər,  torpağın  münbitliyini  artırm aq  üçün  səmərəli 
tədbirlər  görməli,  torpaqları  külək  və  su  eroziyasından  qoru­
maq  üçün  müvafiq  tədbirlər  kompleksini  həyata  keçirməli, 
torpaqların  şoranlaşm asına,  bataqlıqlaşm asına,  çirklənməsinə, 
habelə  to rpaqların  vəziyyətini  pisləşdirən  digər  proseslərin 
getməsinə yol verilməməlidir.
6 4
T o rp ağ ı  kimyəvi  çirkləndiricilərdən  qorum aq üçün  qanunun 
40-cı  m add əsin də  göstərilirdi  ki,  torpaqlardan  istifadə  edənlə­
rin  öz  istifadəsindəki  torpaqların  keyfiyyəti  haqqında  məluma­
tı  olmalı  və  b u n a  müvafiq  surətdə  kübrələri  torpağa  düzgün 
verməli,  to rp a q la rın   münbitliyini  və  kənd  təsərrüfatı  bitkiləri­
nin m əhsuldarlığını  artırm alıdırlar.
M əcəllənin  189-cu  m addəsində  torpaq  qanunvericiliyinin 
pozulması  üstündə  məsuliyyət  müəyyənləşdirilmişdir.  Burada 
torpaq  qanunvericiliyinin  pozulması  üçün  məsuliyyət  tətbiq 
edilmişdir.  189-cu  maddəyə  görə  qanunvericiliyin  pozulması 
üçün m əsuliyyət aşağıdakı  hallarda  tətbiq  edilir:
a)  to rp a q   sahəsini  özbaşına  tutm aqda  və  torpaqlardan  tə- 
sərrüfatsızcasm a  istifadə etməkdə;
b) to rp a q la rı  korladıqda,  onları  istehsalat  və  başqa  tullantı­
larla,  yaxud  çirkli sularla çirkləndikdə;
v)  to rp a q la rı  yaxşılaşdırm aq,  onları  külək,  su  eroziyasından 
və to rp aq ların   vəziyyətini  pisləşdirən  digər  proseslərdən  m üha­
fizə etm ək  sahəsindəki  məcburi  tədbirləri  görmədikdə;
q)  m üvəqqəti  tutulan  torp aq ları  vaxtında  qaytarm adıqda  və 
ya  təyinatı  üzrə  istifadə  etmək  üçün  onları  yararlı  hala  salmaq 
barəsindəki  təəhüdləri  yerinə yetirmədikdə və s.
Bundan  başqa  məcəllənin  müvafiq  m addələrində  (190;  191; 
192-ci  m addələrdə)  özbaşına  tu tu lan   torpaq  sahələrinin  qayta­
rılması,  to rp a q d a n   istifadə  qaydalırının  müntəzəm  pozulması 
üstündə  to rp a ğ ın   istifadəçilərdən  geri  alınması,  torpaq  qanun­
vericiliyinin  pozulması  nəticəsində vurulmuş  zərərin  ödənilməsi 
məsələləri  hüquqi cəhətdən  müəyyənləşdirilmişdir.
İttifaq  və  respublika  qanunvericiliyinə  görə  torpağın  çirk- 
ləndirilməsi  ilə  bağlı  ekoloji  hüququn  pozulm asına  nisbətən, 
torpaq  üzərində  dövlət  mülkiyyət  hüququnun  pozulması 
üstündə  d a h a   ciddi  cəza  tətbiq  olunurdu  ki,  bu  da  Sovet  icti­
mai-siyasi  sistem inin  mahiyyətindən  irəli  gəlirdi.  Məsələn, 
Azərbaycan  SSR  Cinayət  Məcəlləsinin  162-ci  m addəsinə  əsa­
sən  torp aq   mülkiyyət  hüququnu  pozanlar  cinayət  dərəcəsinə 
görə  (alqı-satqı,  girov,  bağışlam a,  torpağın  özbaşına  zəbt  edil­
məsi  və  s.)  100  m anat  cərimə,  yaxud  iki  ilədək  azadlıqdan 
məhrum  etm ə  ilə cəzalandırılırdı.  Torpağın  mühafizəsi  ilə bağlı 
ekoloji  h ü quqpozm alara  (torpağı  korlam aq,  onu  çirkləndir- 
mək,  eroziyadan  qorum am aq,  torpaqdan  səmərəsiz  istifadə
65

---