Samarqand davlat universitetining

Mehnat nizolarini ko‘rib chiqish asoslari. Mehnat nizolari taalluqlilik jihatiga qarab quyidagi guruhlarga bo‘linadi:

• 
  mehnat nizolari komissiyalari tomonidan ko‘rib hal qilinadigan nizolar;
  
• 
  tuman (shahar) sudlari tomonidan ko‘rib hal qilinadigan mehnat nizolari;
  
• 
  ayrim toifadagi davlat xizmatchilariga aloqador bo‘lgan, maxsus tartibda ko‘rib chiqiladigan mehnat nizolari.
  

Amaldagi bu huquqiy normaning afzalliklaridan biri shundaki, xodim birinchi navbatda mehnat nizolari komissiyasiga murojaat etmay, to‘g‘ridan to‘g‘ri sudga da'vo arizasi bilan murojaat qilishga haqlidir.
Mehnat nizolarini ko‘rib chiqib hal qilishning maxsus tartibi joriy etilgan ayrim toifadagi davlat xizmatchilari jumlasiga quyidagilar kiradi:

• 
  O‘zbekiston Respublikasi Oliy davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari lavozimlariga saylangan, tasdiqlangan va tayinlangan mansabdor shaxslar;
  
• 
  Sudyalar, prokurorlar, ularning o‘rinbosarlari.
  

Ayrim toifadagi davlat xizmatchilariga taalluqli mehnat nizolarining ro‘yxati mehnat qonunchiligi bilan qat'iy belgilab qo‘yilgan bo‘lib, ular quyidagilardan iborat:

• 
  mehnat shartnomasini bekor qilish;
  
• 
  boshqa ishga o‘tkazish;
  
• 
  asossiz ravishda boshqa ishga o‘tkazish yoki mehnatga oid munosabatlarni bekor qilish bilan bog‘liq holda yetkazilgan zararni undirish;
  
• 
  intizomiy jazo berish masalalariga taalluqli mehnat nizolari.
  

Yuqorida qayd etilgan davlat xizmatchilariga taalluqli boshqa mehnat nizolari umumiy tartibda ko‘rib hal etiladi.
Mehnat nizolari komissiyalari kamida 15 kishi ishlaydigan korxona, muassasa, tashkilot, mehnat jamoasining umumiy yig‘ilishida saylanadi. Saylash tartibi, komissiya a'zolarining soni, tarkibi va uning vakolat muddatini ham umumiy yig‘ilish belgilaydi.
Komissiya o‘z tarkibi orasidan komissiya raisi, rais o‘rinbosarlarini va kotibini saylaydi. Jamoa umumiy yig‘ilishining qaroriga binoan bo‘linmalarda ham mehnat nizolari komissiyalari tashkil etilishi mumkin. Ular bo‘linma jamoasi tomonidan saylanadi.
Mehnat nizolari komissiyasi mehnat nizolarini ko‘rib chiquvchi boshlang‘ich organ hisoblanadi, qonun hujjatlarida qarab chiqishning o‘zgacha tartibi qo‘llanilishi belgilab qo‘yilgan mehnat nizolari bundan mustasno.
Basharti xodimning mustaqil ravishda yoki uning manfaatlarini himoya qiluvchi kasaba uyushmasi tashkiloti ishtirokida ma'muriyat bilan olib borgan muzokaralarida mavjud kelishmovchilik hal etilmasa mehnat nizosi mehnat nizolari komissiyasida ko‘rib chiqilishi lozim.
Xodim o‘z huquqlari buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo‘lgan kundan e'tiboran uch oy muddat ichida mehnat nizolari komissiyasiga murojaat qilishi mumkin.
Belgilangan muddat uzrli sabablarga ko‘ra o‘tkazib yuborilgan bo‘lsa, komissiya bu muddatni qayta tiklashi mumkin.
Mehnat nizolari komissiyasi mehnat nizosini ariza berilgan kundan e'tiboran 10 kun muddat ichida ko‘rib chiqishi shart. Xodim yozma ariza bilan iltimos qilgandagina nizo uning ishtirokisiz ko‘rib chiqilishiga yo‘l qo‘yiladi. Basharti xodim komissiya majlisida hozir bo‘lmasa, uning arizasini ko‘rib chiqish boshqa kunga ko‘chiriladi.
Agarda xodim komissiya majlisiga ikkinchi marta ham uzrli sabablarsiz kelmasa, komissiya mazkur arizani ko‘rib chiqishni kun tartibidan olib tashlash xususida qaror qabul qilishi mumkin, ammo bu xodimni takroran ariza bilan murojaat etish huquqidan mahrum qilmaydi. Xodim mehnat nizosining qarab chiqilishida ishtirok etish uchun o‘z hisobidan advokat taklif qilish huquqiga ega.
Mehnat nizolari komissiyasi o‘z majlisida guvohlarni chaqirtirish, mutaxassislarni, korxonada faoliyat ko‘rsatayotgan ishlab chiqarish vakillarini taklif qilish huquqiga ega.
Mehnat nizolari komissiyasi majlisida ishtirok etayotgan komissiya a'zolarining ko‘pchilik ovozi bilan qaror qabul qiladi. Komissiyaning qarori ustidan xodim yoki ma'muriyat o‘n kun muddat ichida sudga shikoyat qilishi mumkin. Bu muddatning o‘tkazib yuborganligi keyinchalik ariza qabul qilishni rad etish uchun asos bo‘la olmaydi.