Şamaxi soyqirimi 1918 shamakhi genocide
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
5
Azərbaycan ərazisində çar Rusiyasının müstəmləkə siyasətinə uyğun olaraq ermənilərin Şimali Azərbaycana köçürülməsi və onların əli ilə zaman- zaman 1905-1906, 1918-1920, 1948-1953, 1988 -1994 və digər illərdə yerli əhaliyə qarşı soyqırım siyasətinin həyata keçirilməsindən beynəlxalq ictimaiyyətin kifayət qədər məlumatı yoxdur. Erməni quldurlarının azərbaycanlılara qarşı törətdiyi cinayətlərin tədqiqi göstərir ki, bunlardan ən dəhşətliləri 1918-ci ilin mart-aprel aylarında Bakı, Şamaxı, Quba, İsmayıllı, Göyçay, Hacıqabul, Kürdəmir, Salyan, Lənkəran, Zəngəzur, Naxçıvan, Qarabağ, Ağstafa və s. ərazilərdə baş vermişdir. Bu cinayətləri planlı sürətdə 1918-ci ilin yanvarında rus-türk cəbhəsindən geri qayıdan və tərkibində çoxlu sayda ermənilər olan hərbi qüvvələr həyata keçirmişdir. S. Şaumyanın rəhbərlik etdiyi Bakı Sovetinin təhriki ilə yerli müsəlman əhaliyə qarşı həyata keçirilən bu soyqırımın əsas məqsədi neft və digər faydalı qazıntılarla zəngin olan Azərbaycanın, ilk növbədə isə Bakı və onun ətraf əhalisinin milli və dini tərkibini dəyişdirməklə bu əraziləri sovet Rusiyasına tabe etməkdən ibarət idi. 1918-ci il qırğınları həyata keçirildiyi dövrdə, konkret olaraq 1918-ci ilin aprelində Bakıdan Rusiyaya 94 min ton, may ayında 182 min ton, iyun ayında 466 min ton, iyul ayında isə 492 min ton neft daşınmışdı. (1) Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurası 1918-ci il iyulun 15-də müsəlman əhaliyə qarşı törədilmiş cinayətləri tədqiq etmək üçün Ələkbər bəy Xasməmmədovun rəhbərliyi altında Gəncə Dairə Məhkəməsinin üzvləri İsmayıl bəy Şahmaliyev və Andrey Fomiç Novatski, həmin məhkəmənin prokuroru Nəsrəddin bəy Səfikürdski, Nikolay Mixayloviç Mixaylov, V.Qudvillo və Mirzə Cavad Axundzadədən ibarət Fövqəladə İstintaq Komissiyası yaratmışdı. Komissiyanın topladığı sənədlər təsdiq etmişdi ki, ermənilər Azərbaycan xalqına qarşı qabaqcadan hazırlanmış soyqırım siyasətini həyata keçirmişlər. BMT Baş Assambleyasının 9 dekabr 1948-ci il tarixli 260 (III) saylı qətnaməsi ilə qəbul edilmiş Soyqırımı Cinayətinin Qarşısının Alınması və Cəzalandırılması Haqqında Konvensiyanın II maddəsində deyilir: “genosid” (soyqırım-müəllif) dedikdə, hər hansı milli, etnik, irqi, yaxud dini qrupu tam və ya qismən məhv etmək məqsədilə törədilən aşağıdakı hərəkətlər başa düşülür: a)
hər cür qrupun üzvlərinin öldürülməsi; b)
bu cür qrupun üzvlərinə ağır bədən xəsarəti, yaxud əqli xətər yetirilməsi; c)
nəzərdə tutan həyat şəraiti yaradılması; d)
bu cür qrupda doğumun qarşısını almağa yönəldilmiş tədbirlərin görülməsi; e)
6
1918-ci ildə ermənilərin azərbaycanlılara qarşı soyqırım törətməsi faktı Fövqəladə İstintaq Komissiyası tərəfindən təsdiq edilməsinə baxmayaraq çox təəssüf ki, cinayətkarların cəzalandırılması mümkün olmamışdır. Buna 1920-ci ilin fevralında qəbul edilmiş amnistiya haqqında qanun və Sovet Rusiyası tərəfindən Azərbaycanın 27 aprel 1920-ci il tarixdə işğal edilməsi imkan verməmişdi. İşğaldan sonra problemin obyektiv tədqiqi əvəzinə Moskvanın göstərişi ilə Azərbaycan xalqına “dostu düşmən, düşməni dost” kimi təqdim edən “26 Bakı komissarı” kimi saxta tarixi əfsanələr uydurulmuşdu. (2) Sovet dövründə azərbaycanlılara qarşı torədilmiş cinayətlərin əsas təşkilatçılan “xalq qəhrəmanları” kimi qələmə verilərək, onların şərəfinə abidələr ucaldılmışdı. (3) Bununla yanaşı, 1918-ci ildə dinc əhalini erməni, bolşevik soyqırımından xilas etmək uğrunda canlarından keçmiş Azərbaycan və türk əsgərlərini yaddaşlardan silmək üçün geniş kampaniya aparılmış, hətta onların məzarlarının bərpasına cəhd edən şəxslər ciddi cəzalandırılmışdı. Məsələn, Şamaxı-Mərəzə arasında Acıdərə deyilən yerdə 1918-ci il iyul döyüşlərində şəhid olmuş türk zabiti, mayor İzzət Əfəndinin tənha qəbrinə münasibət deyilənləri sübut edir. Baş daşını qoyduran Şamaxı qəsəbəsi valisi 1928-ci ildə öldürülmüş, bu tənha məzar dağıdılmışdır. Sonrakı illərdə Məhəmməd və bir qədər sonra isə Babaxan Rzaxanov adlı Şamaxı sakinləri tərəfindən məzar bərpa edilmişdir. Məhz buna görə Babaxan Rzaxanov 1964-cü ildə həbs olunmuşdur. Nəhayət, 1993-ci ilin yazında qəbir təmir olunmuş, 2000-ci il mayın 10-da isə burada 1918-ci il Qafqaz hərəkatında şəhid olan 1130 qəhrəman türk əsgərininin xatirəsinə abidə ucaldılmışdır. Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə “Tənha məzar”, Qabil “Türkün qəbri” adlı şeirlərini həmin məzarda uyuyan türk əsgərinə ittihaf etmişlər. (4) Azərbaycan Respublikası 18 oktyabr 1991-ci il tarixdə dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra yenidən problemin obyektiv tədqiqi üçün şərait yaranmışdı. Ümummilli lider Heydər Əliyevin “Azərbaycanlılarm soyqırımı haqqında” Fərmanının (26 mart 1998-ci il) bu işdə müstəsna rolu vardır. Fərmanda deyilir: “Azərbaycanlıların soyqırımı Bakı, Şamaxı, Quba qəzalarında, Qarabağda, Zəngəzurda, Naxçıvanda, Lənkəranda və Azərbaycanın başqa bölgələrində xüsusi qəddarlıqlarla həyata keçirilmişdir. Bu ərazilərdə dinc əhali kütləvi surətdə qətlə yetirilmiş, kəndlər yandırılmış, milli mədəniyyət abidələri dağıdılıb məhv edilmişdir... Bu hadisələrin yalnız birinə - 1918-ci il mart qırğınına siyasi qiymət vermək cəhdi göstərilmişdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi kimi Azərbaycan Respublikası bu gün onun axıra qədər həyata keçirə bilmədiyi qərarlarm məntiqi davamı olaraq soyqırım hadisələrinə siyasi qiymət vermək borcunu tarixin hökmü kimi qəbul edir.” (5) Hazırda 1918-ci il hadisələri ilə bağlı araşdırmaları davam etdirmək üçün Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğu Fövqəladə İstintaq Komissiyasının azərbaycanlılara qarşı ermənilər tərəfindən aparılan soyqırımı ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Milli Arxiv İdarəsində saxlanılan 3 cilddən ibarət cinayət işinin materiallarını “Soyqırımı memorial kompleksi”nin işində Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|