Şamaxi soyqirimi 1918 shamakhi genocide
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1918-ci ildə Şamaxıda ermənilərin törətdiyi cinayətlər
12
soyqırımına bir həftə qalmış erməni millətçi partiyası olan “Daşnaksütyun” Bakıda hakimiyyəti ələ keçirməyin zəruri olduğunu elan etmişdi. Belə vəziyyətdə müsəlman əhali Bakı, Gəncə və Lənkəranda özünümüdafiə dəstələri yaratmağa başlasalar da bu işlər çox ləng aparılırdı. Antanta dövlətlərinin bu şəraitdən erməni hərbi birləşmələrindən öz məqsədləri üçün istifadə etmək cəhdləri və bununla da yerli əhalinin faciələrinə biganə münasibətləri vəziyyəti daha da ağırlaşdırırdı. Böyük Britaniya Xarici İşlər Nazirliyinin 4 yanvar 1918-ci il tarixli gizli məlumatı ingilislərin Cənubi Qafqazdakı maraqlarını Özündə əks etdirirdi. Bu sənəddə Türkiyə əleyhinə təbliğata xüsusi yer verilirdi. Cənab R Koksun məruzəsində deyilirdi: “Qafqaz müsəlmanları arasında təbliğatın sxemi sadədir. Biz elə etməliyik ki, Ərəbistan kralı Qafqaza nüfuzlu bir nümayəndə heyəti göndərərək oradakı və Krımdakı müsəlmanlardan ərəblərin müqəddəs yerləri türk işğalçılarından azad etmələri üçün dəstək alsınlar. Bundan başqa onları müharibəni davam etdirməyə və Qafqaz cəbhəsində maksimum sayda türk əsgəri saxlamağa həvəsləndirmək lazımdır.” (18) Münaqişə dövründə qırğının qarşısını almaq məqsədilə ruhanilərin əldə etdiyi razılaşmaya erməni silahlıları belə cavab vermişdi: “Müsəlman ruhaniləri erməni ruhaniləri ilə barışa bilər, lakin erməni xalqı müsəlmanlarla müharibə istəyir və bu işdə onu İngiltərə müdafiə edəcək.” (19) Rusiya imperiyasının dağılmasından sonra erməni siyasətçilərinin ingilispərəst təbliğat aparması müsəlmanlar arasında ingilislərə münasibətin dəyişməsinə səbəb olmuşdu. Onlar Cənubi Qafqaz Seyminə müraciət edərək İngiltərə höküməti ilə danışıqları dayandırmağı tələb etmiş və ingilis hərbi hissələrinin Qafqaza gəlməsinin əleyhinə olduqlarını bildirmişlər. Kapitan Noel Azərbaycanda ingilislərə münasibətin pisləşməsi ilə əlaqədar 1918-ci ilin 22 yanvarında yazırdı: “Mən 6 həftə əvvəl burada olanda Azərbaycan icmasının rəhbərləri özlərini bizlə əsil dost kimi aparırdılar. İndi, mən Bakıya qayıtdıqdan sonra onların münasibətlərinin dəyişərək şübhəli və pis gizlədilən düşmənçiliklə əvəz olunduğunu aşkara çixardım. Bu aşağıdakılarla izah oluna bilər: 1.
ümumi rəylə. 2.
Faktlar sübut edir ki, ermənilər bu rəyi gücləndirir və sərbəst şəkildə onunla alver edirlər. 3.
belə hesab edirəm ki, bu “biz erməniləri müdafiə edir, müsəlmanlara etibar etmirik” kimi rus baş qərargahının baxışları ilə üst-üstə düşür. Mənim fikirimcə bu siyasət səhvdir və çox güman ki, fəlakətə aparacaq. (20) Öz məqsədlərinə çatmaq üçün daim hiyləgər siyasət yeridən daşnaklar 1918-ci ilin mart-aprelində Antanta qüvvələri uzaqda olduğuna görə öz istəklərinə bolşeviklərin əli ilə çatmağa üstünlük verdilər. 13
1917-ci ildə baş verən f burjua inqilabından sonra yaranmış şərait “xalqlar həbsxanası” olan Rusiyanın müstəmləkələrində, o cümlədən Azərbaycanda milli şüurun inkişafına müsbət təsir göstərmişdir. Bolşeviklərin 1917-ci il oktyabr çevrilişindən sonra bəyan etdikləri “millətlərin öz müqəddəratını təyin etmək hüququ” millətlərin müstəqil dövlətlər yaratmaq arzularının reallaşdırılmasında onlara müəyyən ümidlər vermişdir. Lakin oktyabr çevrilişindən dərhal sonra bolşeviklərin sözləri ilə əməlləri arasında olan ziddiyyətlər müstəqilliyə can atan millətləri faciələrlə üz-üzə qoydu. Bolşeviklər neft və digər sərvətlərlə zəngin olan Azərbaycanın müstəqilliyinin qarşısını almaq üçün yerli əhaliyə qarşı soyqırım siyasəti həyata keçirməyə başladılar. Kommunist rəhbərlər tərəfindən 1918- ci ilin mart qırğını və 1990-cı
il 20
yanvar faciəsi dövründə səsləndirilən “bizə azərbaycanlılar deyil, Azərbaycan lazımdır” sözləri bu siyasətin mahiyyətini açıb göstərir. Hazırda bir milyondan artıq azərbaycanlının öz vətənində qaçqına çevrilməsi, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zəminində törədilən Xocalı soyqrımı, Qaradağlı, Ağdaban və digər faciələr, Azərbaycan ərazisinin 20%-nin işğal altında olmasının da əsas səbəbi məhz bu siyasətin müasir dövrdə davam etdirilməsidir. 1918-ci il mart qırğınlarının əsas səbəbləri haqqında əvvəllər Bakıda yaşamış, sonralar Almaniyaya mühacirət etmiş, kadet partiyasının üzvü B.Baykov öz xatirələrində belə yazmışdı: “Çar Rusiyasının bütün neftini Bakı verirdi. Neftin əksəriyyəti Volqa çayı vasitəsilə Rusiya şəhərlərinə daşınırdı.Volqada buzların əriməsilə ticarət gəmilərinin fəaliyyəti martın ortalarında başlanırdı. Bolşeviklərin təxirəsalınmaz vəzifəsi Bakını tezliklə işğal etmək idi.” (21) S.Şaumyanın rəhbərlik etdiyi Bakı Sovetinin əksinqilabi elementlərlə mübarizə şüarı altında 1918-ci ilin martından başlayaraq bütün Bakı quberniyasında yaşayan azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdiyi genosiddə ermənilər fəal rol oynamışlar. S.Şaumyanın göstərişi ilə Stepan Lalayev yerli əhaliyə qarşı palanlaşdırılan cinayətlərə hazırlıq məqsədilə 1917-ci ilin sonu 1918-ci ilin əvvələrindən başlayaraq gizli surətdə Şamaxıda yaşayan ermənilərə silah, sursat paylamışdır. Bu dövrdə müxtəlif cəbhələrdən 7.000 erməni əsgəri Bakıya gətirilmişdi ki, onlar Bakı Sovetinin hərbi qüvvələrinin tərkibinə daxil edilmişdi. Bu məsələ barədə erməni alimi Q. Avetisyan qeyd edir ki, “Bakıda 25 alay, 18 min döyüşçüdən ibarət Qızıl Ordunun dörd briqadası var idi. Qızıl Ordu döyüşçülərinin də 70 faizi erməni idi”. (22) İstintaq Komissiyası tərəfindən hazırlanan sənədə görə hələ yanvar ayında Bakı Soveti tərəfindən 15 maşın silah, mart ayının ortalarında isə 60 maşın silah və 2000 erməni əsgəri Şamaxıya göndərilmişdi. Yelizavetpol (Gəncə) Müsəlman Milli Şurasının sədri Xasməmmədov 1918-ci il martın 28-də Seymin və Cənubi Qafqaz hökumətinin sədrinə Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|