Şamil Vəliyev – 50

205
qayğıkeş, çox xeyirxahdır bizim Hacımız. Bizim orijinal, əsl Hacımız. Müasir
dö.vrümüzün ilk Hacılarından biri – 1990-cı ilin ilk zəvvarlarından biri.
Dövlətimizə, dövlətçiliyimizə, rəhbərimizə ürəkdən bağlı olan Hacı Madər
Musayevin Vətən qarşısında xidmətləri inanıram ki, dövlətimiz tərəfindən
qiymətləndiriləcək.
Əziz Hacı, sənin 60 yaşını təbrik edir, öpürəm, bağrıma basıram, uzun ömür
arzulayır və bu şeiri yubleyinə ərmağan edirəm:
Mübarək!
Oğul oldun Vətəninə, elinə,
Bircə yalan gəlməyibdir dilinə,
Çox bağlısan Allahına, dininə,
Hacı Madər, yubileyin mübarək!
Dörd çağırış oldun millət vəkili,
Adın ehtiramla hər gün çəkilir,
Naxələflər səni görcək, əkilir,
Hacı Madər, yubileyin mübarək!
İlki olduz, Hacıların öncəsi,
El içində öz adı var, öz səsi,
Mən deyərdim kimsəsizlər kimsəsi,
Hacı Madər, yubileyin mübarək!
Binəqədi – doğma kəndin, ocağın,
Xoşdu isti yayı, soyuq-sazağı,
Azərbaycan sənə açır qucağın,
Hacı Madər, yubileyin mübarək!

---

206
Şaf qəlbində vardır incə duyğular,
Köçkünlərə göstərirsən qayğılar,
Ürəyində Qarabağ tək ağrı var,
Hacı Madər, yubileyin mübarək!
Bu torpaqdan aldın eşqi, ilhamı,
Abşeronda hörmət göstərir hamı,
Uca tutdun rəhbərimiz İlhamı,
Hacı Madər, yubileyin mübarək!
60 ildi sən çəkirsən zəhməti,
Elin-oban verir sənə qiyməti,
Əziz tutdun daim Vüqar Əhmədi,
Hacı Madər, yubileyin mübarək!
Hüseyn Cavid dünən, bu gün və sabah
XX əsr Azərbaycan romantizminin ən görkəmli nümayəndələrindən biri də
Hüseyn Cavid Rasizadədir. Cavid ədəbiyyat aləminə özünün aşiqanə-lirik
şeirlərilə gəlsə də, bir dramaturq olaraq romantik faciələrilə parlamış,
dramaturgiyamızın tarixində faciə janrının yaradıcısı kimi şöhrətlənmişdir. O,
ədəbiyyatımızın zəngin xəzinəsinə «Şeyx Sənan», «İblis», «Knyaz», «Səyavuş»,
«Xəyyam», «Azər» kimi qiymətli incilər bəxş etmişdir. Cavid sənəti ilə yaxından
tanış olduqda hiss edirsən ki, böyük humanisti bütün yaradıcılığı boyu insan
mənəviyyatı, əxlaq və ədalət, xeyir və şər problemi, bəşərin taleyi
düşündürmüşdür. Cavid sənətinin fəlsəfi-estetik mənasını düzgün qiymətləndirən

---

207
filologiya elmləri doktoru Məsud Əlioğlu haqlı olaraq yazır: «Əgər belə bir sual
verilsə ki, Cavid yaradıcılığının başlıca poetik mənası, Cavid sənətinin fəlsəfi-
estetik mənası nədən ibarətdir?» Həmin suala daha dəqiq və doğru cavab bu ola
bilər: insanları birləşdirənyaxın və doğma edən mənəvi amillərin təsdiqi və
bunun əksinə, onları bir-birindən ayıran, yadlaşdıran qorxunc ehtirasların
inkarı».
Dramaturqun yaradıcılığının sovet dövrü də qiymətlidir. Qiymətlidir ona
görə ki, yaradıcılığının olduqca məhsuldar olan bu dövründə (1912-1936) Cavid
bir-birinin ardınca özünün «Peyğəmbər»  (1922),  «Topal Teymur»  (1925),
«Knyaz» (1929), «Səyavuş» (1933), «Xəyyam» (1935), «İblisin intiqamı» (1936)
kimi məşhur tarixi dramlarını yazmışdır. Cavid sənəti ziddiyyətli, maraqlı və
zəngin bir yaradıcılıq sahəsidir. Lakin Azərbaycanda 28 Aprel çevrilişinə qədər
Hüseyn Cavidin ədəbi irsi geniş tədqiq olunmamışdır. Azərbaycandabolşevik
istismarından sonra ədəbi tənqidimiz bu zəngin irsə biganə qalmadı. Hənəfi
Zeynallı, Mustafa Quliyev, Əmin Abid, Cəfər Cabbarlı, Mehdi Hüseyn və
Azərbaycanın digər tənqidçiləri Cavid yaradıcılığını diqqətlə izləyərək, bu bədii
irsə obyektiv surətdə, məhəbbətlə və geniş ürəklə yanaşdılar. Bu cəhətdən Hənəfi
Zeynallının 1923-26-cı illər arasında yazdığı «Şeyda» xüsusunda qısa bir
mülahizə,  «Şeyx Sənan» haqqında mülahizələrim», Cavidin «Peyğəmbər»i
haqqında mülahizələrim», Mustafa Quliyevin «Hüseyn Cavidin «Uçurum»u»,
Mehdi Hüseynin Cavid yaradıcılığına həsr edilmiş tənqidi məqalələri böyük
dramaturqun ədəbi irsinə göstərilən qayğı və məhəbbətin təcəssümüdür. Cavid
yaradıcılığı bu gün belə ədəbiyyatşünaslıq elmimizin diqqət mərkəzindədir60-cı
illərdən
üzü
bəri
mərhum
alimlərimizdən
M.C.Cəfərov,
Ə.Sultanlı,
M.Məmmədov,
M.Əlioğlu
və
başqalarının
monoqrafiyaları,
çağdaş
tədqiqatçılardan Yaşar Qarayev, Vəli Osmanlı, Teymurçin Əfəndiyev və Yusif
Günaydının araşdırmaları təqdirəlayiq və qiymətlidir.

---

208
Cavidin yaradıcılığı ilə maraqlanan ilk Azərbaycan tənqidçisi Hənəfi
Zeynallı onun yaradıcılığındakı müsbət cəhətləri göstərməklə yanaşı, dramaturqu
kəskin tənqid edir, onu yeni sovet quruluşundan, bu quruluşun gözəl
cəhətlərindən yazmağa sövq edirdi.
Mustafa Quliyev Cavid yaradıcılığına mürəkkəb və ziddiyyətli bir
yaradıcılıq kimi yanaşan ilk tənqidçilərdəndir.  1920-26-cı illərdə H.Cavidin
sosialist gerçəkliyindən heç nə yazmaması,  «Peyğəmbər» və «Topal Teymur»
kimi dövrlə bağlanmayan əsərlər qələmə alması tənqidçini çox narahat edirdi. Bu
illərdə «Hüseyn Cavid burjuaziyasının şeypur çalanıdır» deyə dramaturqun
yaradıcılığını düzgün qiymətləndirməyən İ.Cahangirov kimi üzdəniraq
tənqidçilərə qarşı da M.Quliyev barışmaz idi. Buna görə də o, Cavidin yeni
həyata açıq gözlə baxması, müasir cəmiyyətə məxsus işıqlı idealların mənasını
vaxtında qavraması üçün çox çalışırdı. Ədəbi tənqidin Cavid uğrunda apardığı
mübarizə hədər idi. Sosializmin puç və əhəmiyyətsiz quruluş olduğunu duyan və
bunu yaradıcılığı ilə təzahür etdirən dahi dramaturqu amalından və idealından
döndərmək çətin idi. H.Cavid bütün yaradıcılığı boyu romantizm ədəbi
cərəyanına sadiq qaldı. Ədəbi tənqid «Azər» poemasını sosialist realizmi
yaradıcılıq metodunda yaranan əsər kimi qiymətləndirsə də, Cavid öz yaradıcılıq
metoduna tam sadiq qalmışdır.
«Səyavuş» faciəsinin ilk tədqiqatçısı, xalq yazıçısı, tənqidçi Mehdi Hüseyn
dövrün ədəbi tələböinə uyğun olaraq hələ 1934-cü ildə «Səyavuş»a yazdığı
müqəddimədə dramaturqun yaradıcılığında əmələ gələn ciddi ideya dönüşünü
alqışlayırdı: «Cavid «Səyavuş» əsərində böyük inqilabi bir addım atmışdır. Fəqət
bu əsər tənqidimizə «Səyavuş» müəllifi olaraq, Cavidin simasında artıq burjua
təmayülündən bəhs etməyə qətiyyən haqq vermir. Zira, Cavid burada, keçmiş
əsərlərində bədii şəkildə sistemləşdirdiyi ideyalarının çoxusuna ağır və sarsıdıcı
bir zərbə endirmişdir. Bu nöqteyi-nəzərdən «Səyavuş»un bir çox odlu misraları
bizim üçün qiymətli və yüksəkdir». Mehdi Hüseyn əsərə marksist-leninçi

---