Sardžaj uvod mezozojska era – uvod u mezozoik…

Trijas

1834. godine je Fridrih Avgust fon Alberti razlučio tri jasno odvojene geološke formacije u južnoj Nemačkoj. Bili su to Bunter (donja), Mušelkalk² (srednja) i Kojper³ (gornja) formacija, koje je on grupisao i nazvao „trijas”, a sličan termin se koristi i danas, tj. „trijaski sistem”. Stari termin „trijas” se često koristi u Evropi, čak i među geolozima engleskog govornog područja. Mušelkalk ili (na nemačkom) „krečnjak od dagnji” sadrži mnogobrojne fosile morskih organizama.

Trijas je prvi geološki period mezozojske ere ili „doba gmizavaca”. U tom periodu su kopnom vladali arhosauromorfni („vladajući”) gmizavci, a morima su carovale mnogobrojne vrste morskih gmizavaca.

Raspored mora i kopna

Izgled kontinenata u trijasu

U vreme trijasa je postojao jedan jedini ogromni prakontinent, Pangea, koji se pružao sa obe strane ekvatora. Bio je kružnog oblika, otprilike kao džinovski „pac man” iz stare kompjuterske igre, a na mestu „usta” nalazilo se more Tetis. Cela Pangea je bila opkoljena ogromnim okeanom, koji se naziva Pantalasia. Ipak, tek što se formirala, Pangea je počela da se raspada, jer su se počeli otvarati rascepi između Severne Amerike i afričkog dela Gondvane. Veliki blokovi zemljine kore se povlače, i stvaraju se fiziografski baseni. More Tetis plavi Pangeu sa istoka, što dovodi do podele na Lauraziju na severu i Gondvanu na jugu.

Stene i rasprostranjenje
Sedimentne stene trijaske periode stvarane su u kopnenim i marinskim sredinama. Srednju i zapadnu Evropu je u toku trijasa vise puta plavilo plitko more. Zbog toga su, u tim oblastima, taloženi lagunski i plitkovodni sedimenti. U istim delovima Evrope javljaju se kopneni sedimenti pustinjskog porekla. U južnoj Evropi trijas je najbolje razvijen u Alpima, stenama krečnjaka, dolomita, mermera i laporaca, ova serija na nekim mestima dostiže debljinu i do 2000m. Na kopnu istočne Evrope i na Ruskoj platformi tokom čitavog trijasa preovladava kopno na koje su, zahvaljujuci visokom Uralu, reke donosile velike koli

ine denudovanog materijala. Na Ruskoj platformi taloženi su klastični sedimenti: peskovi, konglomerati, crvene gline i laporci sa fosilima. Severne delove platforme često je plavilo plitko more, pa zbog toga dolazi do ukrštene sedimentacije.

Orogeni i epirogeni pokreti
Trijas predstavlja najmirniji period u mezozoiku. Nakon Hercinske orogeneze tektonski pokreti nisu ostavili nikakvih tragova u reljefu.

Epirogeni pokreti se javljaju tek krajem trijasa, ali nemaju većeg zna

aja, dok transgresije i regresije imaju samo lokalni žna

aj.

I pored toga što se trijas može označiti kao perioda orogenog mirovanja, ipak se zapaža mestimična vulkanska aktivnost. Najveće eruptivne mase u toku trijasa nalaze se na područiju Severne Amerike: u Aljasci, Andima, Meksiku i Britanskoj Kolumbiji. Vulkanizma ima i u Evropi: na Pirinejima i u Španiji; i u Africi: u Severnom Maroku, Alžiru i Tunisu.
Klima
Prema sadašnjem poznavanju trijaskih perioda može se izvesti zaključak da je klima trijasa bila veoma raznovrsna i relativno promenljiva. U srednjoj i zapadnoj Evropi (tadašnja Laurazija) je u najvećem delu periode vladala suva stepska i pustinjska klima koja je podpomogla povremeno raspadanje i isušivanje kontinentalnih mora. Na polovima ne postoje nikakvi tragovi ledenih kapa.
Reljef
Za vreme trijasa koji predstavlja „mirnu” periodu glavni geomorfološki agensi su spoljašne sile. Ove sile vrše razaranje, preinačavanje i uravnjivanje tektonskog reljefa na kontinentima izgrađenog hercinskom orogenezom. Na severnom kopnu dominiraju hercinski venci od Stenovitih planina preko Apalača i Uralsko-tjenšanskih venaca. Dok se na južnom kopnu prostiru planine Sredozemne zone. Na svim planinama, naročito u oblastima vlažne klime, dolazi do intenzivne denudacije i erozije.
Mineralne sirovine
Trijas spada u red perioda koje su siromašne rudnim sirovinama. Najviše uglja iz ove periode se nalazi na prostoru: Indije, Australije i Argentine. Manje naslage se javljaju: i na Uralu, u Kini, Severnoj Americi. Ugalj lagunskog porekla se nalazi na prostoru današnje Evrope. Od nemetala najznačajniji su kaustobioliti i kamena so, koje ima u Severnoj Americi.

Metalične rude je takođe malo zbog odsustva vulkanizma. Najviše je rude: gvožđa, olova, cinka i bakra, koje su otkrivene na Aljasci i u Kaliforniji.

Biosfera

Beskičmenjaci

Kada govorimo o istoriji života na Zemlji, trijaski period je značajan iz nekoliko razloga. To je prelazni period, u kome su izumrli mnogi stari oblici živog sveta, i pojavili se novi, od kojih su neki opstali do dandanas. Izumrle su cevaste foraminifere, čipkaste briozoe, rogoliki (rugozni) korali i trilobiti po kojima se u geologiji poznaje paleozoik.
Školjke, amonoidi i brahiopodi su se oporavili od permskog pomora i dominirali trijasom. Od brahiopoda, dobro su zastupljeni spirifidi, terebratulidi i rinholnelidi. U amonide spada ogroman broj familija sa keratitskim šavnim prugama, koji su se svi razvili od jedne jedine vrste koja je preživela kasno-permski pomor živog sveta. Ti amonoidi su toliko raznovrsni da bi se trijas s lakoćom mogao zvati doba keratita. Osim keratita, po prvi put se pojavljuju druge forme sa kompleksnijim (amonitskim) ljušturama. Tim amonoidima se pridružuju i novi rodovi koloeida ili sipolikih formi, gde spadaju i belemniti, red koji će se namnožiti tokom jure.

Izgled skleraktinskog korala
Tokom trijasa su se pojavili i mnogi današnji redovi beskičmenjaka. Evolucijom se razvio jedan broj novih redova bodljokožaca (morske zvezde, morski ježevi i njihovi srodnici), mada će bodljokošci ostati retki i izdvojeni na „porodičnom stablu” živog sveta. Pojavljuju se današnji skleraktinski korali (levo), pa u ekvatorijalnim regijama Tetisa nastaju mali grebeni ne viši od metra, koji se često nastavljaju na natrule ostatke sunđerskih grebena. Danas nema krupnijih grebena tog tipa.
Ostaci fitoplanktona su veoma malobrojni. Vrlo je verovatno da su tadašnje fitoplanktonske vrste imale meko telo, pa stoga danas nema fosila.
Na kopnu se razvio jedan broj novijih insekata.