ŞƏ r q -q o r b

yalnı/.  nıonim  üçün  oynayırdılar,  lakin  moni  aldada  bilmirdilor. 
Monim  baxışım  tanrının  baxışı  kimi  bir  şcydir.  Mon  insanların 
qolblorindokini  oxuyuram.  Monim  üçün  hcç  bir  şcy  gizli  dcyildir. 
Pul  kisosini  açan  vo  bağlayan  adam  üçün  hcç  bir  şcydo  “ yox” 
cavabı  ola  bilm o/.  Nazirlori  idaro  cdon  doftorxana  xidm otçilorin- 
don  başlayaraq, moşuqolorino qodor hökm  cdonlorin  vicdanım satın 
almaq  üçün  mon  kafi  dorocodo  varlıyam.  Əcoba  bu,  hakimiyyot 
dcyilm idir?  Mon  on  gözol  qadınlara  hakim  olmaq  vo  onların  nazlı 
novazişlorini  duymaq  iqtidarındayam.  Əcoba  noşo  bu  dcyilmidir? 
Ilakim iyyot  vo  noşo  -   bütün  ictimai  quruluşumuzun  zirvosi  bu 
dcyilmi?  Bizim  kimilori  Parisdo olsa-olsa on  nofordir.  Lakin dilsiz, 
susqun vo tanınmayan bizlor sizin müqoddoratımzın amirloriyik.  Bos 
hoyat? Əcoba hoyat,  horokoti  pulla  idaro olunan bir maşın dcyilm i- 
dir? Biliniz ki, sobob hor zaman noticoyo çcvrilir:  siz hcç bir zaman 
can  vo  vücud,  ruh  vo  maddo  arasında  hüdud  cıza bilmoyocoksiniz.
Qızıl -  sizin  hoyatı  idaro cdon siniflorinizin monovi  folsofosidir. 
Biz cyni maraqlarla bir-birimizo bağlıyıq.  Biz hoftonin müoyyon gün- 
lorindo ycni  körpü yaxınlığındakı  “ Fcm ida”  kafcsino toplaşırıq.  Biz 
orada bir-birim izo  m aliyyo alom inin  sirlorini  açırıq.  Hcç bir sorvot 
bizi aldada bilmoz.  Bütün ailolorin sirri bizim olimizdodir.  Bizim oli- 
mizdo bir növ qara bir kitab vardır ki, ictimai krcdit, bank ticarot haq- 
qındakt  on  mühüm  molumatı  buraya qcyd cdirik.  Birja  fınldaqçılan 
olan  bizlor clo  bir  müqoddos  ittifaq  toşkil  ctmişik  ki,  orada  az-çox 
sorvoti  olanların  on  ohom iyyotsiz  horokotlori  bclo  müzakiro  vo 
miiqayiso  cdilir.  Hom  do  biz  hor  zaman  hor  bir  şeyi  düzgün  tohlil 
cdirik.  Biri  mohkomo  proscsino,  digori  m aliyyo  işlərino,  o  birisi  -  
inzibati  idaroloro, dördüncü iso ticarolo nozarotcdir. Oğullar, rossam- 
lar,  yüksok  com iyyot  adam ları,  Parisin  on  nadinc  sakinlori  olan 
qum arbazlar da  monim nozarolim altındadır.  Hor birim iz qonşum u- 
zun sirrini  xobor vcririk. Aldanmış chtiraslar, aldanmış şöhrotporost- 
lik  -  çoronçi  olur.  Qobahotlor,  narazılıqlar,  intiqam  hisslori  -  polis 
idarosinin on yaxşı agcntloridir.  Monim pcşo yoldaşlarım  da mənim 
kimi,  hor  şcyin  lozzotini  çokmiş,  hor  şcydon  doym uş  vo  noticodo 
hakimiyyot vo pul xatirino hakimiyyot vo pulu scvmoyo başlamışlar.
Sonra  boş  vo  soyuq  otağım  göstororok:
-  
Burada, -  dcdi, -  başqalannın yanında bir sözlo özündon çıxan, 
boş bir şcy üçün qılıncım siyiron on çılğın bir m oşuq, qollarını büküb 
doli kimi  mono yalvarmağa başlar. On vüqarlı bir kommcrsant, gözol-
54
liyindon moğrur bir qadın, toşoxxüslü bir zabit -  lıor kos burada ozab, 
yaxud  acı  göz yaşlarilo  ağlayaraq  yalvarırlar.  Adlan  golocok  nosil- 
lorin  dilindo  ozbor  olacaq  bir  rossam  vo  odib  burada  yalvarmağa 
başlar. Nohayot, burada, -  dcdi vo olilo alnına toxundu, -  burada bir 
torozi  var ki, bununla bütün  Parisin  irs  vo mülk  işlori  çokilir.
Sonra gümüşo çalan göyümsov, solğun üzünü mono doğru uza- 
daraq olavo ctdi:
-  Siz ycno do bu  fıkirdosiniz ki,  horokoLsizliyi  ilo sizi  hor zam an 
h eyroto  salan  bu  ağ  vo  solğun  m askanın  altında  scvinc  yoxdur?
Mon öz otağıma qayıdanda lap sorxoş kimi idim.  Bu balaca boylu, 
quru vücudlu qoca gözlorimin qarşısında böyümüş idi. O, monim göz- 
lorimin  qarşısında,  qızılın  hökmünü  tocossüm  ctdiron  fantastik  bir 
xoyala çcvrilmişdi.  Iloyat vo insanlar mondo dohşot oyadırdılar.
Ö z-özüm o  soruşurdum:  “ Doğrudanmı,  hor  bir  şcyi  holl  cdon 
puldur!”
Xatirimdodir,  o  gcco mon  çox  gcc  yatdım.
Ətrafımda qızıl yığınlan  görürdüm. Gözol qrafınya mondo maraq 
oyatmışdı.  Utana-utana  ctiraf ctmoliyom  ki,  qrafınyanın  fıkri,  zoh- 
mot vo mochuliyyoto mohkum cdilmiş sado vo ismotli qızın xoyalını 
büsbütün mono unutdurmuş idi.  Lakin sohor tczdon oyaııar-oyanmaz 
mchriban vo nazlı Fanninin xoyalı gözlorimin qarşısında bütiin gözol- 
liyilo  canlandı.  Artıq  yalnız. onu  düşünmoyo  başladım...
Vikontcssa  Dcrvilin  sözünü  kosorok:
-  Şorbot  içmok  istoyirsinizmi? -  dcyo  soruşdu.
-  M omnuniyyotlo, -  dcyo  o cavab vcrdi.
Madam  Qranlyc  z.ongi  çalaraq:
-  Lakin, -  dcdi, -  zonnimco bütün  bunların bizo doxli  yoxdur.
Dcrvil:
-  Lonot  şcytana!  -  dcyo  bağırdı.  -   Mon  Kamillanı  oyatmaq  vo 
soadotinin  bir az  ovvol  Qobsck  babadan  asılı  olduğunu  ona  söylo- 
mok  istoyirdim;  lakin  bu  möhtorom  qoca  sokson  doqquz  yaşında 
ikon  öldüyü  üçün  dö  Rcsıo  yaxm  zamanda  böyük  bir  sorvot  sahibi 
olacaqdır.  Bu,  izah tolob cdir.  Fanni  Malvoya golinco, siz onu  tanı- 
yırsıntz:  o  monim  arvadımdır.
Qrafınya:
-  Biçaro, -  dcdi, -  adoton üroyi açıq olduğundan, böyük moclis- 
lordo  bclo  bunu  ctiraf ctmoyo hazırdır.
Vokil:
-  Mon  bu  barodo bütün  dünyaya  car çoko bilorom, -  dcdi.
55

---

-   İçiniz,  içiniz,  moniın  yazıq  Dcrvilim.  Siz  hor  zaman  on  xoş- 
boxt  vo on  yaxşı  adam  olacaqsınız.
Bir az m ürgülomiş olan dayı  başını  qaldıraraq:
-  Mon sizi Gcldcr küçosindo bir qrafinyanın yanında buraxdım, -  
dcdi, -  siz orada  no  cdirdiniz?
Dcrvil  ycno sözo  başlayaraq:
-  Qoca  hollandiyalı  ilo  olan  söhbotimizdon  bir  ncço  gün  sonra 
mon diplom osorimi müdafio ctdim, -  dcdi. -  Mon Iiscnsiat' doroco- 
sini,  sonra  iso  vokil  adım  aldım.  Qoca  xosisin  mono  olan  ctimadı 
daha da artdı.  O, dolaşıq  işlorindo pulsuz olaraq monimlo m oslohot- 
loşordi; bu  işlor hansı bir hüquqşünasa olduqca şübholi görüno bilso 
do, şoksiz sonodlor osasında idi.  Kimsonin zorro qodor tosir cdo bil- 
modiyi  bu  adam,  monim   moslohotlorimo  m üoyyon  bir  chtiram la 
qulaq asardı.  Doğrudur, o bu moslohotlordon hor zaman çox ustalıqla 
istifado cdordi. Nohayot, üç il xidmot ctdiyim bir idaronin müdiri təyin 
oluııduğum gün,  mon Qrc küçosindoki  cvi  tork cdorok,  mono m on- 
zil, ycmok vo yüz olli  frank maaş vcron sahibkarımm cvino köçdüm. 
Bu, mosud bir gün  idi. Qoca solomçi ilo vidalaşdığım zaman, o mono 
qarşı  no şofqot, no narazılıq göstormodi, o moni onu ziyarot ctmoyo 
m ocbur ctmirdi, lakin ıııonim iizümo qcybdon xobor vcron bir adam 
nozorilo  baxmışdı.  Bir  hofto  sonra  qoca  qonşum  yanıma  goldi  vo 
mono xcyli ağır bir mülk işi gotirdi; o ycno do haqqını vcron bir adam 
kimi  sıxılmadan,  o w o lk i  kimi  m ondon  pulsuz  m osləhotlor  alırdı. 
İkinci ilin sonunda, yoni min sokkiz yüz on doqquzuncu ildo, monim 
sahibkarım k cf çokmoyi  scvon vo yaman  israfçıl bir adam olduğun- 
dan, çotin voziyyoto düşorok, idarosini satmağa mocbur oldu. O zaman 
vokillik  haqqı  indiki  kimi  lıoddindon artıq bahalı  olm asa da, o ycno 
do  öz  idarosini  yüz  olli  min  franka  satırdı.  Foal,  oxumuş,  bilikli  bir 
adam  yalnız  ctimad  vo  ctibar  qazana  bilsoydi,  yaxşıca  dolanar,  bu 
m obloğin faizlorini vcror vo on il orzindo borcundan qurtula bilordi. 
Lakin mon  xırda  Noyon  burjuasının ycddinci  uşağı  idim,  bir quruş- 
luq mayam bclo yox  idi, tanıdığım bir kapitalist vardısa, o da Qobsck 
baba idi.  Şan-şövkot arzusu vo bir ümid işığı mono onun yanına gct- 
mok  üçün  cosarot  vcrdi.  Nohayot,  bir axşam  yavaş  addım larla  mon 
Qrc küçosino çatdım. Qaranhq cvin qapısını döydüyüm zaman qolbim 
bork-ıbork  çırpınırdı.  Vaxtilo  bu  qoca  xosisin  mono  söylodiklorini 
bir-bir xatırıma gotirdim. O zaman bu qapının astanasından başlayan
'  L i s c n s i a ı   -  fra n s ı/  d a rü lfıin u n ların d a  on   aşağ ı  clm i  doro co d ir.
müdhiş  iztirabları  tosovvürümo  gotiro  bilmozdim.  İndi  iso  bir  çox 
başqa  adamlar kimi,  mon  özüm  do  yalvarmağa  golmişdim.
Oz -özüm o  dcdim  ki, ycno  do  bclo  dcyil.  Hoqiqi  adam  hcç  bir 
ycrdo öz loyaqotini  itirmomolidir.  Pul xatirino alçaqlıq ctmoyo chti- 
yac yoxdur; biz do onun  kimi  ağlımızı  başımızda saxlamahyıq.
Qobsck baba mon köçdükdon sonra qonşusu olmasını  istomoyo- 
rok, monim otağımı da kirayo tutmuşdu: bundan başqa qapının orta- 
sından  balaca  torlu  bir  poncoro  açdırmışdı.  Qapını  o,  yalnız  moni 
tanıdıqdan  sonra  açdı.
Zorif,  ahongdar bir soslo:
-  Çox gözol, -  dcdi.  -  Sizin  sahibkarınız öz idarosini  satır.
-  Bunu haradan bilirsiniz? O, bunu mondon başqa kimsoyo söy- 
lomomişdir.
Qocanın  dodaqları  ağzının  bucaqlarında  porda  kimi  yığışdı  vo 
dilsiz bir tobossümla gülümsoyorok, soyuq bir nozorlo monim üzümo 
baxdı.
Bir az  sükut ctdi.  Mon  özümü  büsbütün  itirmişdim.  Sonra  sözo 
başlayaraq,  quru bir soslo:
-  Ə gor bclo  olmasaydı, -  dcdi, -  mon  sizi  cvimdo görmozdim.
Qoca, kabus panltısı ilo işıldayan soyuq bir nozorlo mono baxırdı.
Bu qocanın qarşısında müqtodir ola bildiyim bir sakitliklo sözo baş- 
layaraq:
-  M ono qulaq asın, -  dcdim.
O horəkət etdi.  Bu hərəkot “danışın”  dcmək  idi.
-  Sizi m ütəəssir etməyin çotin bir şcy olduğunu bilirom. Odur ki, 
yalnız sizo ümid bəsləyon vo öz golocoyini yalnız sizin anlaya bilo- 
coyiniz, cibindo bir qopiyi olmayan, xırda bir momurun halını təsvir 
etmok  üçün  çox  da  uzun  danışmayacağam.  Lakin  morhoməti  bir 
konara  qoyaq.  İş  cürbəcür  scntimcntal  cofongiyatla  dolu  romanlar 
kimi dcyil, bir iş kimi həll olunur.  M osələ bu ycrdodir. Mənim sahi- 
bimin idarəsi ona ildo iyirmi min frank modaxil gotirir. Lakin zonnim- 
co, bu  idaro mənim əlimo kcçorso, qırx min mədaxil veror. O öz ida- 
rəsini  olli  min eküyə satmaq  istoyir!
Əlimi  ainıma  vuraraq olavo etdim:
-   Mon  burada  bclo  hiss  cdirəm  ki,  əgor  siz  bu  idaroni  almaq 
üçün  m ono borc pul  versoydiniz,  mən on  il  içində bu borcdan xilas 
ola bilordim.
57

---