ŞƏ r q -q o r b

yalnız ycgano bir soadot oldıığunu bilordiniz ki, o da maddi soadot- 
dir.  Bu soadotin qiymoti o dorocodo düriisldür ki,  insan onunla moş- 
ğul ola bilor.  O... o, qızıldır.  Bütün  insan qüvvosi qtzılda m orkozloş- 
mişdir.  Mon çox soyahol ctmişom, çox ycrlor görmüşom; hor ycrdo 
vadilor,  dağlar  var;  lakin  insan  vadilordon  yorulur,  dağlardan  canı 
stxılm ağa  başlaytr;  dcmok,  ycrin  hcç  bir  monası  yoxdur.  Adotloro 
golinco,  insan hor ycrdo cynidir, hcç bir islisna yoxdur:  yoxsullar vo 
varlılar  arastnda  mübarizo  gcdir.  Bu  mübarizo  hor  ycrdo  labüd  bir 
şcydir.  O dur ki, istismar olunmaqdansa,  islismar ctmok yaxşıdtr; hor 
ycrdo qüvvotli  vo  zo if adam lar var, -  q ü w o tlilo r çalışır,  zoiflor iso 
ozab içindo çırpınır;  insan üçün bütün noşolor birdir, duyğu vo hisslo- 
rin do sonu var, yalnız bir hiss hor şcydon daha çox yaşar ki, o da şöh- 
rot düşkünlüyüdür.  Şöhrot düşkünlüyü hor zaman cyni şcydir ki, o da 
mon  özümom.  Şöhrol düşkünlüyü yalnız qızıl  scllorilo  tomin cdilir. 
Bizim arzu vo hovoslorimiz zaman, cismani  vasitolor vo yaxud qay- 
ğılar tolob cdir. Qızıl  iso hor bir şcyi mümkün cdir, hor bir şcyi hoqi- 
qoto çcvirir. Yalnız xostolor, yaxud dolilor axşamlarını kart oyunu ilo 
çürütmokdo,  bir ncço quruş udub-udm am aq  iztirabı  ilo çırpınmaqda 
soadət  göro  bilorlor.  Yalnız  axmaqlar,  fılan  xanımın  taxt  üzorino 
tok, yaxud birisi  ilo xoşhal olaraq uzanacağım, bu qadında qan, yaxud 
lim fanın',  horarot,  yaxud  ismotin  çox  olduğunu  düşünm oyo  vaxt 
so rf  cdirlor.  Yalnız  gicbosorlor,  hcç  bir  zaman  irolicodon  toyin 
cdilo  bilm oyocok  hadisolori  idaro  ctmok  üçün  vaxtlarım  siyasi 
moqsodloro  hosr ctm oklo,  özlorini  insanlıq  üçün  faydalı  hcsab  cdo 
bilorlor.  Yalnız  boşboğazlar,  aktyorlar  haqqtnda  gcdon  söhbotlori 
scvo  bilər  vo  onların  sözlərini  tokrar  cdor;  yalmz  boş  vo  sarsaq 
adamlar,  hcyvanlar  öz töylosindo  gozindiyi  kimi,  bir az  daha  gcniş 
m osafədo  hor gün  gozib  dolaşar;  başqalarına göstərm ok  üçün  libas 
gcyinor;  başqaları  üçün  ycyor,  içor;  başqa  birisinin  yalm z  üç  gün 
sonra ala bilocoyi  bir at, yaxud kolyaska ilo qürurlanar. Ə cəba bizim 
parislilorin  hoyatı  bir  ncço  cümlo  ilo  torif cdilocok  olursa,  yalmz 
bundan  ibarət  dcyilmidir!  Hoyat  vo  varlığa  onların  baxa  bilm oyo- 
coyi  daha  yüksok bir görüşlo  yanaşaq.  Soadot, ya bütün  həyatı  qapa- 
yan  qüvvətli  hisslordon,  yaxud  hoyatı  m üəyyən  fasilolorlə  işloyon 
bir ingilis m cxanizm ino çcviron düzgün m oşğololordon ibarotdir.  Bu 
soadotdon başqa, ondan daha yüksok bir nöqtədo duran  vo nəcib bir
1 
I. i m  f a  
o rq an iz m in   b ü tü n   ü n sü rlo rin i  d o ld u ra n   ro n g siz.  y ax u d   sarım tıraq   b ir 
m ay cd ir.
şcy  sayılan  maraq  vardır.  Bu  maraq  -   tobiotin  sirlorini  öyronmok, 
yaxud tobiət qüvvolorini işo salmağa çalışmaqdır.  İki kolmo ilo dcyo- 
cok  olursaq,  bu  maraq  -   sonot,  yaxud  clm,  chtiras,  yaxud  sakitlik 
dcyilmidir? Odur ki, sizin ictimai monfootlorinizin oyunu ilo şiddot- 
londirilmiş  olan  bütün  insan  chtirasları  monim  saİcit  moskonimin 
qarşıstndan tontono ilə golib kcçirlor. Buııdan başqa, sizin mübarizo 
kimi  bir şcy olan və hor zaman  insanın moğlub olduğu clm  marağı- 
nızı, mon boşəriyyoti idaro cdon bütün sövqcdici soboblori anlamaq 
vo  qavramaqla  əvoz  cdirom.  Qısa  dcyəcok  olursaq,  mon  yorul- 
madan  bütün  dünyaya sahibom, dünya  iso  monim  üzorimdo  hcç  bir 
hökm ə malik dcyildir.  İndi  iso qulaq asın, -  dcyo davam cıdi, -  mon 
sizo bu sohorki bir hadisoni nağıl cdocoyom, o zaman monim nodən 
noşəlondiyimi  anlarsınız.
Ayağa durub qapının sürmosini çokdi, halqalarım cınqıldadaraq, 
köhno  xalça pordəni  saldı  vo  ycno öz ycrində oyloşdi.
-  
Bu səhor, -  dcdi, -  mon yalnız iki borcu gcri almah  idim, qalan 
vcksclləri  iso hcsablaşmaq üçün daha dünondon müştorilorimo vcr- 
mişdim.  llə r  halda bir qazancdır!  Xorclori hcsabladıqda, pul dalınca 
gcdorkon tutduğum minik arabaçısına vcrilon qırx suyu çıxıram.  Çox 
qəribə şcydir!  Mon hcç kosə tabc olmadığım, yalnız ycddi  fraıık vcrgi 
vcrdiyim  halda,  altı  franklıq  hcsab  faizlori  üçün  bütün  Paris  küço- 
lorini  dolaşmağa  mocburam!  Birinci  vckscl  min  franklıq  idi.  Bunu 
monə qəşəng jilctli, lomctli, tülbcrisi vo ingilis atı olan gözol bir gonc 
gotirmiş və bu vckscli Parisin on gözol qadınlarından biri  imza ctmiş 
idi.  Bu  qadın  varlı  bir  mülk  sahibinin,  bir  qraftn  arvadıdır.  Hüquq 
cohotdon  ctibarlı  olması  da,  iş  cohotindon  ola  bir  şcy  olan  bu  borc 
kağızını  qrafmyanm  no  üçün  imzaladtğım  bilirmisiniz?  Bu bodboxt 
qadınlar, vcksel araya çıxarılarsa omolo golo b iləcək ailə biabırçılı- 
ğından o dəroco qorxurlar ki, bu borcu ödomomokdonso, özlorini borc 
ovozinə təslim  etmoyo hazırdırlar.  Mon bu  vcksclin  gizli  qiymotini 
öyrənm ok  istodim.  Bilirsiniz,  o  nə  idi?  Axmaqlıq,  chtiyatsızlıq, 
chtiras, yaxud morhomot? Ycnə min  franklıq olan ikiııci vckscl “Fanni 
Malvo” dcyo imzalanmışdt.  Bunu mono vcrən  iflas ctmoyo başlamış 
bir bəzzaz idi.  Bankda  krcditi  olan  hcç  bir  kimso  monim dükamma 
golməz.  Qapımdan kürsüyo doğnı  atılan birinci  addım artıq bankir- 
lorin pul vcrmokdon çəkinməlorini bildirir. Odur ki, mən yalnız krc- 
ditorlar sürüsü ilə ohatə olunmuş, tohlükodon qaçan marallara tosadüf 
cdirom. Qrafinya Gcldcr küçosindo, monim Fannim iso -  Monmartrda 
yaşayırdı.  Sohər  buradan  çıxarkən,  ağlıma  qoribo-qoribo  fıkirlor

---

golirdi!  Ö z-özünıo düşünürdüm  ki,  ogor bu  iki  qadının  pulu  yoxsa, 
moni  öz  atalarına  göstorocoklori  hörmotdon  daha  böyük  hörmotlo 
qobul  cdocoklor.  Bu  min  frankın  xatiri  üçün  qrafinyamn  bir  çox 
oyloncoli  sohnolor yaradacağına omin idim!  O özünü somimi gösto- 
rocok,  mono vckscli  vcrmiş  olan  gonc  ilo  damşdığı  o, zo rif vo  inco 
soslo  sözo  başlayacaq,  novazişli  sözlori  osirgomoyocok,  kim  bilir, 
bolko, mono yalvannağa başlayacaq, mon iso (qoca burada dumanlı 
birnozorlo mono baxdı), mon iso güzoşto gcdon dcyilom.  Mon oraya 
bir intiqamçı  kimi golocoyom, bir vicdan ozabı kimi onun qarşısında 
yüksolocoyom.  Lakin xoyalatı bir konara qoyaq. No iso golib çatdım.
Xidmotçi  qız:
-  Qrafinya  yatır, -  dcdi.
-  Onu  no zaman  görmok  olar?
-   Saat on  ikido.
-   Bolko  qrafinya  xostodir?
-  Yox  conab,  ancaq  o  balodan  sohor  saat  üçdo  qayıtmışdır.
-   Monim  adım  Qobsckdir,  ona  söylorsiniz,  mon  saat  on  ikido 
burada olacağam.
Bunu  dcyib,  pillolorin  üzorino  döşonm iş  xalçada  iz  buraxa- 
buraxa çıxıb gctdim.  Mon varlıların xalçalarını zibillomoyi scvirom, 
lakin  bu  monim  xırdaçılığımdan  dcyildir.  Mon  onlara  chtiyacın 
caynaqlı  poncosini  hiss  ctdirm ok  istoyirom.  Sonra  M onmartrdakı 
görkomsiz cvo golib çatdım...  Evin  köhno vo düşük hasannı  itolodim. 
Bu hcç bir vaxt gün görmoyon qaranlıq bir hoyot idi.  Qapıçımn otağı 
qapqaranlıq,  poncorosi  köhno  yırtıq  pambıqlı  paltonun  qoluna 
bonzoyirdi.  Şüşolori  kirli,  qapqara, çatlam ış  bir halda  idi.
-   Madam  Fanni  Malvo cvdomidir?
-  O gctmişdir;  lakin siz vckscl üçün golm isinizsə, pul buradadır.
-  Sonra  golorom,  - dcdim.
Madam  ki,  pul  qapıçıdadır,  mon  xanımm  özüno  baxmaq  istor- 
dim; mon onun qoşong bir qız olacağını  tosovvür cdirdim.  Bulvarda 
sorgiyo qoyulmuş qravürloro tamaşa ctmoklo sohori  kcçirdim; sonra 
saat on  iki  olar-olm az,  mon  artıq  qrafinyanın  yataq  otağımn  yanın- 
dakı  salonda  idim.
Xidmotçi  qız:
-  Xamm bu saat zong ctdi, -  dcdi, -  zonnim co o sizi  holo qobul 
cdo  bilmoyocok.
Mon  krcsloya  oyloşorok:
-  Z orər yoxdur,  gözloyorom,  -  dcdim.
48
forlu poncoro qapaqları açıldı. Xidmotçi qız sürotlo içori girorok:
-  Buyurun,  müsyö, -  dcdi.
Sosinin  mchriban olmasmdan,  xanımın  pulu olmadığını anlamış 
idim. Qarşımdakı no qodor gözol bir qadın idi!  Cold, kişmir şalını çıl- 
paq  çiyinlorino  saldı.  Şalın  altında  vücudunun  formaları  o  qodor 
qabarmışdı ki, onu çıl-çılpaq bclo tosovvür ctmok olardı. Oynindo qar 
kimi ağappaq rüşlü bir pcııuar var idi.  Bu pcnuardan onun  ildo iki min 
frank  paltaryuyana  xorc  vcrdiyini  anlamaq  olardı.  Krcol'  qadınları 
kimi, xofifco başına sarıdığı gözol bir ipok yaylıq altından dalğalı qara 
vo sıx hörüklori tökülürdü.  Yatağı chtimal  ki, narahat bir yuxu kcçir- 
diyiııdon dağınıq bir halda idi.  Rossam burada yalnız bir ncço doqiqo 
olmaq  üçün  nolor  vcrmozdi!  İşvo  ilo  bağlanmış pordolorin  altında, 
lacivordi  fon üzorindo krujcvası qabaran göy ipok döşoyin üstündoki 
yastıqda  holo do xoyalı  cozb  cdon qcyri-m üoyyon bır iz qalmış  idi. 
Yatağın şir poncolori şoklindo qınnızı ağacdan qayrılmış ayaqlarının 
yanında sorilmiş ayı dorisi üzorindo, böyük yorğunluqdan sonra tolo- 
sik atılmış olan ağ sotin ayaqqabılar parlayırdı. Masanın dalından asıl- 
mış  ozinik  paltannın  qolları  döşomoyo  doyirdi.  Xofıfco  bir  külok 
osmosilo uça  bilocok qodor  inco  corablar qırış-qırış olaraq,  krcslo- 
nun yanına atılmışdı. Ağ corab bağları  balaca divanın üstündon sal- 
lanırdı. Y anya qodor açıq, qiymotli bir yclpiç buxarının üstündo par- 
layırdı.  Kamodun sürmolori  açılmış idi. Çiçoklor, brilyantlar, olcok- 
lor, domot, komor ~  horosi  bir torofo sopolonmiş idi.  Otrafa inco bir 
otir qoxusu yayılırdı.  Hor bir şcydo dobdobo, intizaınsızhq vo gözollik 
vardı.  Bununla bclo, hor bir şcy ahongsiz idi.  Bütün bu ziynotin arxa- 
sında  gizlonm iş  olan  yoxsulluq  artıq  başını  qaldırır,  oııa  vo  yaxud 
onun porostişkanna dişlorini göstorirdi. Qrafinyanın yorğun üzü ziya- 
fot qırıntıları  ilo dolu olan otağa  bonzoyirdi.  Olağın  lıor bir torofino 
dağıdılmış oyuncaqlar mondo morhomot hissi oyadırdı:  axı  bülün bu 
şeylor yoqin dünon öz yerindo idi vo gözolliyilo insanı sormost cdirdi. 
Vicdan  ozablarilo  külo  çcvrilm iş  olan  bu  cşq  izlori,  oyloncolor, 
dobdobo  vo  gurultu  ilo  dolu  olan  bu  hoyat  sohnosi,  ani  noşolori 
oldon  buraxmamaq  üçün  çırpınan  Tantal2  ozablarını  hiss  ctdirirdi.
1  K r c o l  
gcn iş  m o nada 
m om lo k o td o   doğ u lan   vo  b aşq a  bir  irqo  m o nsub  olan 
a d am a d c y ilir.  X üsusi  m o n ad a 
A m crik a m iisto m lo k o lo rin d o  zon cilo ro  dcyirlor.  Isp a- 
n iy a  -   A m crik a  m ü sto m lo k o lo rin d o   d o   Isp aniya  m ü h acirlo rin do n   törom iş  o lan  ycrli 
o h a liy o   " a ğ   k rco llar"   dcyirlor.
2 T a  n t a 1  -  o satiri  b ir q oh ro ın an d ır.  O  ö /  adi a r/u la n n ı  b clo (y cm o k , içm ok  vo  s.) 
h cç  b ir zam an  y c rin o  y c tiro  b ilm odiyi  üçün d aim i  iztirablara  m ohkum   cdilm iş  idi.

---