ŞƏ r q -q o r b

-  Si/. buna  saxta  satış dcyirsiniz, dcyilmi?
Q raf tamamilo öz  fikirlorino  dalmış  kimi  görünürdü.  Gcdorkon 
bizo  dcdi  ki:
-   Urilyantları  hazırlaym,  sabah  pulları  alacaqsınız.
Qobsck,  q raf gctdikdon  sonra  soyuq  bir soslo:
-  Mono clo golir ki, -  dcdi, -  bu, namuslu bir adam kimi axmaqdır. 
l-htirasa qapılmış  bir adam  kimi axmaqdır, dcsoni/. daha yaxşı
olardı, -  dcdim.
Qobsck  monim  gctmoyo  hazırlaşdığımı  görüb:
-  Q raf aktı  düzoltmoyinizin  haqqını  sizo  vcrmolidir, -  dcdi.
Aristokrat bir qadının müdhiş sirlorini monim gözlorim qarşısında
açan bu hadisodon bir ncço gün sonra q raf bir solıor monim kabinomo 
daxil  oldu.
-  Conab, -  dcdi, -  mon siz.in yanınıza ciddi bir iş üçün moslohot- 
loşmoyo golmişom.  Buııu da ctiraf ctmoliyom ki, sizo qarşı böyük bir 
ctimadım  var  vo  bunu  işdo  sizo  isbat  cdo  bilocoyimo  ümidvaram. 
Sizin  madam  Qranlycyo  qarşı  münasibotiniz  böyük  toqdirloro 
layiqdir  (vokil  vikonlcssaya  müraciotlo:  “Görürsünüzmü,  -   dcdi,  -  
monim  çox adi  bir xidmotimiıı  ovozini  siz dofolorlo vcrm işsiniz”).
Mon hömıotlo başmıı oyorok, yalnız namuslu bir adam kimi voz.i- 
fomi  ifa ctdiyimi  söylodim.
Q raf dcdi  ki:
-  Mon sizin bugünkü voziyyotinizi oldo ctmok üçün borclu oldu- 
ğunuz  lıomin  qoribo  adaııı  haqqında  otraflı  molumat  toplamışam. 
Monim  öyrondiyimo  göro,  Qobsck  sinizm  vo  mosloki  filosofudur'. 
Onun  sodaqoti  haqqında  no  fikirdosiniz?
-  Qraf, -  dcyo cavab vcrdim, -  Qobsck monim hamimdir... -  Sonra 
gülorok  olavo  ctdim:
-   Ancaq  yüzo  on  bcş  faiz  şortilo.  Lakin  onun  horisliyi  yad  bir 
adama  onu düzgün  xaraktcriz.o ctm oyimo  imkan  vcrmir.
-   Damşm,  -  dcdi.  -   Siz.in  açıq  danışmağınız  no  Qobscko  zoror 
vcro  bilor,  no  sizo.  Mon  girov  götüron  bir adamın  molok olacağına 
hcç  bir ümid boslomirdim.
-  Qobsck baba, -  dcyo, -  cavab vcrdim, -  horokotlorini  idaro cdon 
ycgano bir prinsipo tabcdir. Onun  fikrino göro pul clo bir omtoodir ki,
'Siııizm   müsloki-bizimlarixdon IVosr owo! tosis cdilmişqodimyunan fol- 
solb moslokidir; ycgano idrak monboi olaraq hissi inlibaı qobul cdir vo hoyatın bötiin 
xarici toşkilini lü/umsuz sayırdı, dini sitayiş olcyhino do çıxırdı.
76
onu  voziyyoto  göro,  hcç  bir  vicdan  ozabi  çokmodon  ucuz,  ya  balıa 
qiymoto  satmaq  olar.  Onuıı  nozorindo  kapitalist clo bir adamdır ki, 
yaxşı qazanc üçün golirli  işlordo vo möhtokirlikdo iştirak cdir. Onun 
maliyyo prinsiplori  vo  insan  tobioti  üzoriııdo ctdiyi  folsofı  müşahi- 
dolor solomçi olmasına yol vcrir. Ogor bu prinsiplori bir torofo qoya- 
caq olursaq, pul mosolosindon xaricdo olan hor bir şcydo onun Parisdo 
on nozakotli  vo namuslu bir adaın olduğuna dorin bir ctimadım vardır. 
Onun tobiotindo iki  insan yaşayır: o hoııı xosisdir, lıom do filosofdur, 
hom bir hcç, hom do qcyri-adi bir adamdır. Ogor mon ölondoıı sonra 
yctimlorim  qalsaydı,  Qobsck  oııların  qoyyutııu  olardı;  tocrübomo 
göro, mon Qobscki bu cür tosovvür cdironı.  Mon onun kcçmiş lıoya- 
tına bolod dcyilom. O bolko doniz qulduru olmuş, bolko do brilyant. 
yaxud insan, qadın, yaxud dövlot sirri  ilo alvcr cdorok bütün dünyanı 
dolaşmışdır.  Bununla  bclo  and  iço  bilorom  ki,  hcç  bir  insan  qolbi 
onunki  qodor  müsibotlordo  borkimomiş  vo  böyük  imtahanlardan 
kcçmomişdir.  Mon  ondan  aldığım  borcu  qaytardığım  gün,  natiqlik 
chtiyatkarlığı  ilo boz.i  sözlor  söyloyorok,  ondan  xobor aldım  ki,  no 
moqsodlo  mondon  bu  qodor  böyük  faiz  tolob  ctdi  vo  no  niyyotlo 
mono,  öz dostuna  tam  bir yaxşılıq  göstormodi.  O  dcdi  ki:  “Oğlum, 
monim  sono  hcç  bir  şcy  ctmodiyimi  düşünmok  haqqını  sono  vcr- 
moklo, mon soni  borc hissi vo toşokkürdon xilas ctdim” .  Bu surotlo 
biz onunla on yaxşı dost olduq.  Bu tocrübo sizo  insanın  tobiotini  bir 
çox  mülahizolordon  daha  yaxşı  izah  cdo bilor.
Q raf mono dcdi  ki:
-   Monim  qorarım  möhkomdir.  Mülkümün  ixtiyarını  Qobscko 
vcrmok  üçün  lazım  olan  aktları  lıazırlayın.  Gcriyo  qaytarmaq  qob- 
zini  yazmağı  mon  yalnız  sizo  lapşırıram.  Qobzdo  satışın  saxta  ol- 
duğu  göstorilmolidir.  O  monim  mülkümü  istodiyi  kimi  idaro  cdo 
bilor,  ancaq  böyük  oğlum  hoddi-büluğa  çatdıqdan  sonra  mülki  ona 
qaytarmaq  haqqında  iltizam vcrocokdir.  Bundan başqa  siz.o bir şcyi 
do  bildirmok  istoyirom:  mon  bu  qiymotli  sonodi  öz  yanımda  sax- 
lamağa  qorxuram.  Oğlumun  anasına  olaıı  mohobboti  mülkü  gcri 
qaytarmaq  qobzini  ona  ctibar  ctmoyimo  yol  vcrmir.  Cosarot  cdib, 
bu  qobzi  saxlamağınızı  sizdon  rica  cdo  bilormiyom?  Ogor  Qobsck 
ölorso, sizi  monim mülkü-m ün varisi  toyin ctmolidir.  Bu surotlo hor 
bir şcy  nozoro alınmış  olar.
Q raf bir doqiqo susdu; o çox  hoyocanlı  görünürdü.  Bir az sonra:
-  Rica cdirom, moni ofv cdin, -  dcdi. -  Mon böyük iztirab içindo- 
yom  vo  sohholimin  qorxulu  olduğundan  chtiyat  cdirom.  Son  dord
77

---

monim  hoyatımı  şiddotlo sarsıtmışdır.  Mon  mühüm  bir qorara  gol- 
moli  idim.  Artıq  monim qorarım budur.
-  Qraf, -  dcyo cavab vcrdim, -  hor şcydon ovvol  müsaido cdin, 
mono göstordiyiniz ctimad üçün sizo toşokkür cdim. Lakin bu ctiban 
doğrultmaq üçün sizo bildirmoliyom ki, bu todbirlorlo siz başqa uşaq- 
lannızı  irsdon  tamamilo  mohnım  cdirsiniz...  Ilalbuki  onlar da  sizin 
adınızı daşıyırlar.  Qoy bu uşaqlar, sizin vaxtilo scvdiyiniz vo bu gün 
tork  ctdiyiniz  bir qadının  uşaqları  olsun,  lakin  onların  da  müoyyon 
dorocodo yaşamağa haqqı vardır.  Mon sizo bildirmoliyom ki, o uşaq- 
ların da talcyi aydın toyin cdilmozso, bir şorof olaraq öhdomo götür- 
moli  olduğum  vozifoni  mon  qobul  cdo  bilmoyocoyom.
Bu  sözlor  qrafı  titrotmiş  idi.  Kirpiklorindo  gözyaşı  göründü  vo 
olimi  sıxaraq:
-  Mon sizi holo axıra qodor tanıya bilmomişom, -  dcdi. -  Siz moni 
hom scvindirdiniz, hom do qolbimo toxundunuz.  Biz gcriyo qaytanş 
qobzindo  bu  uşaqların  payını  xüsusi  maddolordo  göstərorik.
Mon  onu  lap  idarəmin  qapısına  q əd ər  ötürdüm.  O nun  üzü  bu 
odalotli  işdon doğmuş bir scvinc vo razılıq hissilo  ruhlanmış görü- 
nürdü.
-  Görürsünüzmü Kamilla, gonc qadmlar nə cür uçurum konanna 
golib çıxırlar.  Bozon  müdhiş  bir müsibotiıı  doğması  üçün yalnız bir 
rəqs,  royal  yanında  oxunan  bir  romans,  şəhor  civarında  bir gozinti 
kafidir.  Şöhrot düşkünlüyü  vo qürurun  vüqarlı  sosi, birisinin  təb əs- 
sümüno qarşı  ctimad, çılğınlıq, yaxud dolilik  insanı  cozb cdir.  Bütün 
qadınlar müoyyon hüdudu kcçorlərso, zoruri əlaraq üç fiıriyanın' pən- 
cosino düşəcəklər ki,  bunlar da -  həya, vicdan əzabı vo sofalotdir...
Vikontcssa  Dcrvilin  sözünü  kosorok:
-   M ənim  zavalh  Kamillam  yatmaq  arzusu  ilə  çırpınır, -  dcdi, -  
gct qızım yat, pak vo ismotli qalmaq  üçün sonin bütün bu dohşotlori 
bilmoyin  lazım  dcyildir.
Kamilla dö Qränlyc anasmı başa düşorok getdi. Qrafinya dcdi ki:
-  Ozizim Dcrvil, siz bir az hoddindon artıq coşmusunuz.  Vokillor 
no ana ola  bilir,  nə də  vaiz...
-   Lakin  qozctlər min dofo  bundan  artıq...
Vikontcssa  vokilin  sözünü  kəsorok:
1 
F u r i y a   -   qud im   R om a o satirin d o   intiqam   ilah o si,  m ocazi  m o n ad a -  kinli  qadın 
dcm o k d ir.
78
-  Yazıq D c rv il,-d c d i,-m o n  sızi hcç tanıya bilmirom. Sizmoninı 
qızımın  qozct oxuduğunu  zonn  cdirsiniz? -  Sonra  bir az sükut  cdib 
olavo ctdi:
-  Davam  cdin.
-  Q raf öz mülkünü Qobscko rosmi surətdo saldıqdan üç ay sonra...
Vikontcssa:
-  Madam  ki, qızım  gctmişdir, qraf Rcstonun adını  açıq  söyloyo 
bilərsiniz.
-  Çox gözol.  Bu hadisodən  uzun bir müddot sonra mon  holo do 
mondo qalmalı  olan  qaytarış qobzini  almamışdım.  Parısdo vokillo- 
rin  başı  o  qodor  qarışır  ki,  ayrı-ayrı  müstosna  hallar  nozoro  alın- 
mazsa, dcmok olar ki, onlar müştorilorinin  işi  üçün onların özlorin- 
dən  çox  çalışmağa  imkanları  olmur.  Bununla bclo,  bir dofo  solomçı 
bizim  cvdo  nahar ctdiyi  zaman,  süfrodon durarkon,  no sobobo  göro 
dö  Rcstodan hcç  bir xobor olmadığını  ondan  soruşdum.
O cavab  vcrdi  ki:
-  Bunun  çox ciddi  soboblori  var.  Q raf ölüm  yatağındadır.  Onun 
qəlbi çox yumşaq olduğundan dordo tab gotiro bilmir vo dordin onu 
məhv ctmosino yol vcrir.  Hoyat clo bir iş, clo bir pcşodir ki, bunu çox 
çotinliklo  öyronmok  mümkündür.  İnsan  bir  çox  müsibotlərdon 
sonra  hoyatı  dork  cımişso,  onun  sinir  sistcmi  möhkomloşir  vo  öz 
hissiyyatını  idaro  clmək  üçün  onda  müoyyon  bir qıvraqlıq  yaradır. 
O  zaman  onun  sinirləri  polad  bir  yay  kimi  sınmadan  oyilir.  Əgor 
onun mədosi yaxşıdırsa, bu surotlo bişmiş olan adam,  l.ivanın moşhur 
sidr ağacları  kimi  uzun  müddot yaşamalıdır.
-  Q ra f can  vcrir? -  dcyo  soruşdum.
Qobsck cavab vcrdi:
-   B əlkə do.  Onun  mirası  sizin üçün  yağlı  bir  ışdir.
Mon bu adamın üzünə baxdım vo onu sona qədor anlamaq arzusu 
ilo  soruşdum  ki:
-  Rica cdirəm söyloyin görüm, no üçün sizin novazişinizi oyadan 
yalnız qrafla  mon  oldum.
-  Çünki,  -  dcdi, -  yalnız siz  ikiniz monə hiylosiz olaraq  ctimad 
ctdiniz.
Bu cavab, mülki  gcri qaytamıaq qobzi itorso, Qobsckin öz oliıı- 
doki  imkanlardan sui-istifado ctmoyocoyino inanmağa mono imkan 
versə do, lakin buna baxmayaraq, mon qrafı görmoyi qot ctdim.  İşim
79

---