ŞƏ r q -q o r b

osil  latın  dilidirmi?  Bunu  dcyon  qadının  üzünün  iblisano  ifadosino 
diqqət cdərkən mon  o saat bclo qonaoto golirom  ki,  sonotkar mohz 
tamaşaçınt,  yoni  buna  baxan  adamı  sifotdoki  dohşotli  gözollikdon 
qorumaq  istəmişdir.  Mon bunu bclo  tərcüm ə cdərdim:  “Əgor qadm 
səni  scvirso,  özünü  ondan  gözlo!"
-   Hım!..  Boli,  bu  mona  dalıa  çox  ağlabatandır.  Ancaq  bu  sizin 
d ə  ürəyinizco  otmaz,  m ən  birinci  torcüməni  üstün  tuturam,  bunu 
m ən  clə  belo  do  şorh  cdocoyom.  Siz  M ohobbot  İlahosinin aşiqinin 
kim olduğunu  bilirsinizmi?
-  Çoxları  onu scvib.
-  Boli. Ancaq birincisi  Vulkan olub.  Od Allahı!  Bolkə, sonotkar 
bclo dcmək istoyib: “ Bütün gözolliyino vo m oğrurluğuna baxm aya- 
raq, soni heç olmasa bir domirçi, topal bodhcybətin birisi scvəcokmi?!” 
Nazlı-qomzoli  qızlar üçün  bu  böyük  ibrot dərsidir,  müsyö!
Bu izahat mono o qodor süni göründü ki, tooccübümü gizlodə bil- 
modim,  dodaqlarım  qaçdı.
-  Bu latın dili çox yığcamdır, -  mon ontiqə şcylor maraqlıst olan 
bu  dostumun  m übahisosindon  yaxa  qurtarmaq  moqsodilo  cyham 
vurdum vo hcykolo daha diqqotlo baxmaq  üçün bir neçə addım gcri 
çokildim.
-   Bir  doqiqoliyo,  homkar!  M.  dö  Pcrorad  əlim don  tutub  moni 
saxladı,  -   siz  holo  bir şcy  görmomişsiniz!  Başqa  bir kitabo  də  var. 
Hcykolin altlığının üstüno çıxın və sağ olino baxın.  Bu sözlori dcy ə- 
rok  o,  m əno qalxmaqda  kömok etdi.
Mon  hcç  bir şcydon çokinmodon  M ohobbot  İlahosinin  boynuna 
sarıldım vo bununla hor şcyə adot etmoyo başladım.  Bir anlığa onun 
sifotino  baxdım  və  o  mono  daha  kinli,  dalıa gözol  göründü.  Azacıq 
sonra iso hcykolin qolunun yuxarı hissosindo yazılmış sözlor gözümo 
doydi. Mono clo goldi ki, bu sözlor noso qodim bir olyazmasıdır. Orada 
no yazıldığını güc-bola  ilo höccolodim, h o rf-h o rf oxudum; bununla 
bclo, horflori ncco oxuyurdumsa, müsyö dö Pcrorad da hor bir horo- 
kotimi,  hotta  sosimi  bclo  tokrarlayır,  moni  toqlid edirdi.
VF.NF.RI TURBUL... 
F.UTUCHES  MURO 
IMPEIO  FECIT
108
Birinci  misranın  turbıtl sözündon sonra mono clo gəldi  ki,  noso 
ycno bir ncço h ə rf varmış vo homin hərflor sonralar pozulub, ancaq 
turbul çox aydın  oxunurdu.
-  Bu da bir mona kəsb edir? -  Ev sahibi  şon halda ancaq bic-bic 
gülümsəyərək mondon soruşdu, çünki düşünürdü, hom do omin idi ki, 
mən bu turbul ifadosinin öhdosindon asanlıqla golo bilməyocoyom.
Ona  dedim:
-  Burada bir söz var ki, mən lıolo do başa düşo bilmirom, qalanı 
iso  asandır:  Evtikcs  Miron  bunu  Mohobbot  İlalıosino  oııun  omrino 
göro hodiyyə ctmişdir.
-  Çox  gözol.  Bos bu  turbul sözünü no  cdok?  Bu  tıırbul no olan 
şcydir, axt  bunu  ncco  qanaq?
-   Turbul  moni  çox  çotinliyo  salır.  Mohobbot  İlahosino  uyğun 
golən əlam ətlər düşünüb tapmağa çalışıram ki, homin olamotlor sirri 
açmaqda mono kömək ctmiş olsun.  Bura baxın görüm, bos siz özünüz 
bu  turbulenta  haqqında  no  dcyordiniz?  İztirab  çokon,  içindon  yanıb- 
yaxılan,  qozobli  M ohobbot  İlahosi...  Görürsünüz  ki,  onun  sifotinin 
belo kinli, acıqlı ifadosi moni həmişo düşündürür, lurbuleııla Mohob- 
bot İlahəsi üçün o qədor do pis epilct dcyildir, -  dcyo tovazökarlıqla 
əlavo  etdim,  çünki  öz izahatım özümü do  bir o  qodor qanc ctmirdi.
-   M ohobbot  İlahəsi  bir  yerdo  qorar  tutmur!  Mohobbot  İlahosi 
haray-hoşir  qopanr!  Ah!  Dcmoli,  bclo  düşünürsünüz  ki,  monim 
Mohobbot İlahom moclis gözoldir?  Bu hcç clo bclo dcyildir, müsyö! 
Bu  mohobbot  İlahosi  modoni  İlahodir!  Ancaq  mon  sizo  bu  ttırbul 
sözünü  elo  indi,  lap clo bu saat  izah  cdocoyom...  Onda hcç olmazsa 
m onə  söz  vcrin  ki,  toəssüratım  ncco  ki,  çap  olunmayıb,  monim  bu 
kəşfım barodo hcç ycrdo car çokib danışmayacaqsınız.  Mosolo bura- 
sındadtr ki,  görürsünüz,  mon  ycni  tapıntının özümo şöhrot sayıram. 
Siz do  bizim  kimi  kasıb  oyalot  adamları  üçün  bu  boyda  xımıandan 
hcç olmasa bir başaq gərok qoyasımz qalsın, hamısını apamıayasınız. 
Siz onsuz da  varlı-karlısınız,  conab parisli  alimlər!
Hcykolin bünövrosinin yuxarısından əyilib gözlorimi zilloyorək 
baxdığım ycrdon qımıldanmadan mon ona tontonəli surotdo söz vcr- 
dim  ki,  onun  koşfıni  oğurlamaq  üçün  ömrümdo  bclo  loyaqotsizlik 
ctmorom.
-  Turbul... müsyö, -  məndən başqa kimso cşitmosin dcyo o mono 
daha da  yaxınlaşdı  vo  sosini  qısaraq dcdi:
109

---

-  Bunu  bir  T u rb u ln era e  oxuyun  görüm!
-  Mən  bunu o qodər do yaxşı  başa  düşmürom.
-  Yaxşı  fıkir vcrin.  görün,  no  dcyirom.  Buradan  dörd-bcş  kilo- 
m ctr  aralı  dağın  otoyindo  liullerner  adında  bir  kond  var.  Bu  söz, 
yoni  “ Bultcmcr"  latın  dilindo  olan  Tulbuhıerae-dan  töromo  sözdür. 
Bu  iso  homin  sözün  doyişilmiş  variantlarından  başqa  bir şcy  dcyil. 
Bultcmcr,  müsyö,  qaraçı  şohori  olub.  Bu  ftkro  mon  homişo  şübho 
ilo yanaşmışam, çünki olimdo osaslı dolil-sübut olmayıb.  Dolil, bax, 
indi clo bu özüdür.  Bu  Mohobbol İlahosi  Bullcmcr qosobosinin ycrli 
socdogahı olub.  Elo indico sübut ctdiyim qodim monşoli “Bultem cr” 
sözü  iso  çox  vacib bir mosoloni  sübut  cdir;  iş  burasındadır ki,  Bul- 
tcm cr qaraçı  şohori  olmamışdan  ovvol  ftnikiyalılartn  şohori  olub.
Monim  tooccübümdon  istifado  cdib  nofosini  dormok üçün  o bir 
anltğa  söhbotini  kosdi.  Gülmoyimi  güclo saxladım.
Sonra o,  sözüno davam ctdi:
-  Turbulnera xalis finikiya sözüdür, Tur-ü Sur kimi oxuyun, Tur vo 
Sur  cyni  sözlordir,  clo  deyilmi?  Finikiyadakı  Tir  şohorinin  adtdır. 
Bunun  mona  kosb  ctdiyini  sizo  dcmoyo  chtiyac  duymuram,  onsuz 
da bilirsiniz. Sur iso  Bal  dcmokdir;  Bal,  Bel,  Bül iso  toloffüzdo olan 
cüzi  forqlordir. N era-ya goldikdo, bu moni  bir az çotinliyo salır. Bu 
anlayışa  münasib  fınikiya  sözü  tapa  bilmodiyimdon,  inamla  deyo 
bilorom ki, bu ncros yunan sözü olub, nomişlik, bataqlıq monasım vcrir. 
Dcmoli, N cra  iki sözün birloşmosindon omolo golmişdir.  Bunu sübul 
ctmok,  yoni n e r o s , sözüno haqq qazandırmaq  üçün  mon  Bultemcr- 
do dağlardan axıb golon çaylann ncco üfunotli bataqlıqlar oməlo gotir- 
diyini sizo göstorocoyom.  Başqa torofdon iso, nera yoqin ki, Türbül 
qosəbosindo noso xcyirxah bir iş görmüş, Akvitaniyanın qaraçı oyaləti 
Tctrikin arvadt  Ncra  Pivczüvyanın şorofino çox-çox sonralar artırılmış- 
dtr.  Ancaq  bataqlıqlara göro  mən  neros monşoyini  üslün  tuturam.
Özündon razı  halda o, bir çimdik tütün götürdü vo bumuna çokdi.
-   İndi  gol  fınikiyahları  bir  konara  qoyaq  və  kitaboyo  qayıdaq. 
Demoli,  mən  belo  torcümo  edirom:  bu  heykəli  öz  işi  kimi  Miron, 
bultem crli  M ohəbbət İlahəsinə onun  om rilə  ith af cdir.
Bunun  ctimologiyasınm  tonqidindon  imtina  ctdim,  ancaq  mən 
də  öz  növbom də  bu  sözün  haradan  kcçib  goldiyini  sübut  etm ək 
istədim   vo ona dedim:
-  Buradaca dayan, müsyö. Miron kiməso ə sər hosr ctmişdir, ancaq 
hcç  ağlım  kəsm ir ki,  bu  heykol  onun  işi  olsun.
110
-  Ncco  yəni? -  O qışqırdı. -  Miron  moşhur yunatı  hcykoltoraşt 
dcyildi?  İstcdad  o  nosildo  ola  bilor ki, obodi  qalsın.  Bu  hcykoli  isə 
yəqin  onun  töroməlorindon  biri  işləmişdir.  Başqa  cür  ola  bilməz, 
daha  bundan  aydtn  no ola  bilor?!
-  Ancaq, — deyo ctirazımı büdirdim, — mon onun qolunun üstündo 
bir deşik görürəm;  mono belə golir ki,  bu qola  no  vaxtsa no  iso bağ- 
layıblar.  Mosolon,  bodboxt  Miron günaht yüngülloşdirmək  xatirinə 
iano  kimi  qolbaq  bağlayıb.  Miron  bodboxt  bir  aşiq  idi.  Mohobbot 
İlahosi onaqozoblənir, Miron isəona bir qızıl qolbaq hodiyyo ctməklo 
onu sakitloşdirir. Diqqot yctirin ki,fecit sözü tcz-tcz consecravit sözü- 
nün  ovəzino  işlənib.  Bunlar  sinonim  sözlordir.  Əgor  Qrütcrin',  ya- 
xud  Orcllinin2  osorlori  olimin  altında  olsaydt,  sono  başqa  bir  misal 
da  göstorordim.  Scvon  bir aşiqin  Mohobbot  İlahosini  yuxuda  gör- 
mosi  tobiidir.  Aşiq  yuxuda  görür ki,  scvdiyi  İlaho  ona  qızıl  qolbaq 
bağışlamağı  ondan  xahiş  cdir.  Mirən  da  ona  qolbaq  bağışlayır... 
Sonradan  isə yadcllilor,  yaxud  lamozhobin birisi...
-  Ah!  Doğrudan, indi bildim ki, siz roman yazmısınız! -  cv yiyosi 
aşağı cnmok üçün olini  monə vcrorok, ucadan dcdi. -  Xcyr,  müsyö, 
bu,  Miron  m əktobinə  aid  osərdir.  İşo  diqqotlə  tamaşa  cdin.  Mon 
deyəndə gəlib  çıxarstnız.
Əntiqo  şcylor  maraqlılarmın  ftkirlorinin  ziddino  danışmamağt 
bir qayda kimi qobul ctdiyimdon başımı moğlub adamlar kimi  aşağt 
dikdim  vo dcdim:
-   Sən doroco  gözol  osordir!
M.  dö Pcrorad  ucadan:
-  Ah!  İlahi, -  dcdi, -  vandalizmin  yeni  bir təzahürü!  Monim  bu 
tapdığım  hcykolo  kimso  daş  atıb!
O, M əhəbbot İlahosinin sinəsində ağ bir ləko gördü. Ona bonzər 
bir lokə do hcykəlin sağ olindoki barmaqların üstüno monim gözümo 
doydi.  M ən  onda bu  lokolori, hcykolo uzaqdan  atılan daşın stçraytb 
əlin  üstüno  düşmosi  kimi  cv  sahibino  izah  ctdim.  O  çəx  güldü  vo 
“çilingəri” yunan xalqtnın ofsanəvi qohromant  Diomcdlə müqayisə
1  Y a n   Q r i i l c r   (15 6 0 -1 6 2 7 ) - hollandiyalı  antik scylor todqiqatçısı, "Bütün  Roma 
dövrünün  qodim  o ly azm alan ’* (1603)  m oşhur todqiqat osorinin müollifı
3  l o h h a n - K a s p a r   O r c l l i   (1 7 87-1849) 
isvcçroli  filoloq.  1828-ci  ild o ''L a tm  
scçm o kitabolorinin daha gcniş şorhi”  o sorinin noşr ctdinnişdir.

---