ŞƏ r q -q o r b

ctdi, dcdi ki, inşallah homin “çilingor” yunan qohromammn gününo 
düşor,  onun  yoldaşları  iso ağ quşlara çcvrilorlər.
Bizi  nahara  sosloyon  zong  bu  klassik  söhboti  kosdi  vo  mon  bir 
gün o w o l olduğu kimi, dörd noforin xöroyini ycmoyo mocbur oldum. 
Sonra iso M. dö Pcroradın  fcrmcrlori goldilor.  M. dö Pcrorad onlarla 
moşğul olduğu müddoldo onun oğlu moni aparıb Tuluzdan öz nişan- 
lısı  üçün  aldığı  uşaq  arabasını  göstordi.  Bunu  da  dcyim  ki,  mon 
uşaq  arabasına  hcyran  oldum.  Daha  sonra  birlikdo  tövloyo  gctdik. 
O m ono  orada  yarım  saata  qodor  atları  toriflodi,  onlann  hansı 
cinsdon, ncco at olduğunu, qiymətlorindon, oyalotdo kcçirilon  cıdır 
yarışlarında  aldıqları  m ükafatlardan  xcyli  damşdı.  Nohayot,  m onə, 
golocok  həyat  yoldaşından,  ona  hodiyyə  vcrdiyi  boz  madyandan 
söhbət açdı.
-   Biz  bu  gün  onu  görocoyik, -  dcdi. -  Bilmirəm,  o  sizin  gözü- 
nüzdo ncco, gözəl görünocokmi?!  Axı siz parisliloro hər şcyi bəyən- 
dirmok olmur, ancaq burada -  Pcrpinanda o,  hammın xoşuna golib. 
D cyirlər  ki,  çox  gözəldir.  Yaxşı  cəh ət  də  burasındadır  ki,  o,  çox 
varhdır;  pradlı  xalası  bütün  varidatını  ona  vosiyyət  ctmişdir.  Oh! 
Mon  çox  xoşbəxt olacağam.
Scvgilsinin  gözol  gözlorindon  daha  çox,  onun  cchizinə  görə 
scvindiyindən  ycro-göyə sığmayan  bclo  bir cavan oğlanı  gördükdo 
xcyli  tooccübləndim.
-  Daş-qaşdan  başımz çıxırmı, müsyö? -  Alfons söhbətini davam 
ctdirdi. -  Ho, bu nccədir, xoşunuz golirmi? Bax bu üzüyü sabah ona 
vcrocoyəm.
Bclə  dam şa-dam şa  o,  çoçəlo  barmağınm  birinci  bondindən 
brilyant qaşlı  bir üzük dartıb çıxartdı.  Üzüyün qaşı b ir-birilə daraq- 
lanmış  iki  əlin  barmaqlarımn  ortasında  idi.  Bu  formada  işlənib 
hazırlanan üzük mono son dərəcə şairano göründü. Qodim üzükdür, 
ancaq,  m əncə,  qaşındakı  brilyant  parçalarım  yerinə  salmaq  üçün 
onu ycnidon  işlomiş,  üstündo  ol  gozdirmişdilor.  Üzüyün  içori  to rə- 
fm də  qotik  üslubda  yazılmış  bu  sözlor  oxunurdu:  sem p ’abli,  yəni 
homişo  səninloyom.
-   Q əşəng  üzükdür,  ancaq  bu  əlavə  olunmuş  brilyantlar  onun 
lotafotini  itirir.
O gülümsoyorək:
-  Oh!  Siz no  danışırsınız,  o,  bclə daha gözəldir, -  dcdi.
112
Burada  min  iki  yüz  franklıq  brilyant  vardır.  Bunu  anam  məno 
verib.  Bu  bizdo  nosildən  nəslo  kcçmodir.  Çox  qədimdoıı,  conga- 
vərlik dövründən  qalma üzükdür.  Allah  bilir,  nə vaxt düzoldilib.
Ona bildirdim:
-   Parisdə  adot  bclodir  ki,  sadə  üzük  bəxş  edərlər,  adico  iki 
metalın,  m əsələn,  qızılla  platinin  qanşığından  hazırlanmış  olsun. 
Bax,  sizin  barmağınızdakı  tamam  başqa  üzükdür,  hazırkı  vaxtda 
daha müvafıqdir.  Bu birisi  iso brilyantları  ilə bərabər qabarıq oldu- 
ğundan,  üstündən əlcək  taxmaq  mümkün olmur.
-   Bh!  Burası  madam  Alfonsun  öz  işidir,  nccə  istəyər,  clo  do 
cdər.  Belə düşünürəm  ki, üzükdən razı qalacaqdır. Barmağmda min 
iki  yüz  franklıq üzük  gəzdirməyin  özü xoşdur.  Bu  balaca üzük  iso,
-   barmağındakı  qiymotli  üzüyə  özündən  razı  halda  nozor  salaraq 
olavə etdi -  bunu m əno  Parisdo  bir qadın vcrib.  Kamaval  günü  idi, 
gərək ki, çərşənbo axşamı.  ...Ah!  İki il qabaq Parisdə olarkən ay kcf 
etdim   ha!..  Orada  vaxtını,  doğrudan  da,  mənalı  keçirirsən!..
-  O, dərindən  təəssüflə  köks ötürdü.
Biz həmin gün Piiiqariqdo, tozə golinin ata-anasıgildo nahar ctmə- 
liydik. Karctaya oyləşdik və İldən ycddi-səkkiz kilometr arahda ycr- 
ləşən m alikanəyə yola düşdük.  Mən ailənin yaxın adamı, dostu kimi 
təqdim edildim. Nahardan, oradakı vo monim özümün çox az, tək-tük 
hallarda  qoşulduğum  söhbətdən  danışmayacağam.  Nişanhsı  ilə 
yanaşı oturan M.Alfons hər on bcş dəqiqodən bir pıçıltı ilə onun qula- 
ğına nosə deyirdi.  Qıza gəldikdə  iso, insafən demok lazımdır ki, heç 
gözlərini  qaldırıb  adama  baxmırdı,  ancaq  hər  dəfə  onun  sevgilisi 
onunla danışanda utandığından sifətino qızartı çökür, o, rəng verib- 
rəng alırdı,  ancaq ona özünü  itirmədon,  sıxılmadan  cavab verirdi.
M admuazcl  dö  Püiqariqin  on  səkkiz  yaşı  vardı:  onun  incə  vo 
çevik görünon  vücudu  kürəkli, boy-buxunlu scvgilisinə  tamam əks 
idi.  Qız təkcə gözol dcyildi, hom do  füsunkardı, adamı valch cdirdi. 
Onun suallara ycrli-ycrində vcrdiyi cavab, hər cür hiylə vo məkrdon 
uzaq  m ehriban  üzü  çox  xoşuma  gəlirdi.  Qız  m ənə  özündən  asıh 
olmayaraq dostum M. dö Pcroradın tapdığı Mohobbət İlahəsini xatır- 
latdı.  Öz  aləm im do  apardığım  bclə  bir  müqayisodə  öz-özüm dən 
soruşurdum  ki, əlbəttə, heykəlo verilmoli olan ali gözollik onun dişi 
pələng kimi qısqanc xaraktcrilə uyuşmur, çünki cncrji. on pis, murdar 
ehtiraslarda belə, bizdə həmişo təoccüb və istər-istomoz noyoso alu- 
dolik hissi  doğurur.
113

---

Püiqariqi tork cdorkon üroyimdo dcdim: “Çox toossüfl  Hcyf!  Bclo 
qoşong,  gözol qız olsun,  özü do  varlı,  onu  cchizino  göro  alsınlar,  o 
iso özüno  layiq  olmayan  bir adama qismot olsun?!”
İlo  qayıtdıqda  holo  do  madam  dö  Pcroradla  no  haqda  söhbot 
cdocoyimi  bilmirdim,  halbuki  onunla  damşmağı  zoruri  hesab  edir- 
dim v ə m əhz bunun üçün də dedim:
-  Siz rusiyyonlular çox azadfıkirli adamlarsınız. -  Ucadan dcdim:
-  N ə cəsarətlə toyu həftənin cümə gününə toyin etmisiniz, bilmirsiniz 
ki,  həmin  gün  İsa  peyğəm bərin  çarm ıxa  çokildiyi  gündür?  Paris 
camaatı xurafata daha çox əm əl edir, belo bir gündə heç kim evlon- 
m əz,  gəlin gətirm əz.
Madam  dö Peroradın üzünü  m əno tutub  dedi:
-  İlahi!  Siz allah,  belo  şeylori  danışmayın.  Ə gər təkcə  m əndən 
asılı  olsaydı,  mon  yoqin  ki,  başqa  gün  scçordim.  Ancaq  Pcrorad 
bclə  istədi  və  ona  güzəşto  gctm ək  lazım  gəldi.  Bu  eiə  m əni  də 
narahat edir.  Birdən bir bədboxtlik üz verdi, hcç bilirsiz nə olar? Bir 
səbəb  olmalıdır,  ya yox? Axı,  cam aat  həflənin  cüm ə  günündən  nə 
üçün  qorxur?
-  Cümə günü! -  madam dö Peroradın əri qışqırdı. -  Çünki bu gün 
M əhəbbət İlahəsinin günüdür!  Evlənm ək, toy etm ək üçün ən uğurlu 
gündür!  Görürsünüz  də,  m ənim   həm kanm ,  m ən  həm işə  yalnız 
M əhəbbət İlahəsi haqqında düşünürəm. Vicdanıma and olsun!  M əhz 
ona görə də həftənin cüm ə gününü seçmişom.  İstəyirsinizsə, sabah 
toydan sonra kiçik bir qurban kəsək. İki ala baxta kəsərik. Bircə ədviy- 
yat  tapsaydıq, yaxşı  olardı.
-  Kəs, danışma, Pcrorad! -  Bərk hiddotlənmiş arvad kişinin sözünü 
ağzında qoydu. -  Bütə to rif demok!  Bu, qanmazlıqdır!  Camaat bizə 
hcç  bilirsən  nə  dcyər?
M.  dö  Perorad  dedi:
-  Onda heç olmasa icazə vcrin, mon o M ohəbbət İlahəsinin başına 
qızıl  güldon v ə  zanbaqdan çələng qoyum!
MANIBUS  DATE LILLA  PLENIS'
1  T o rc ü m e si:  G ö y   zan b aq d a n   ç ə lo n g   q o y u n   b a şın a   (V c rg ilin in   " E n ie d a "   osərin- 
d o n   b ir m isradır).
114
Görürsünuzmü, müsyö, qanun boş sözmüş. Bizdə şəxsiyyot azad- 
lığı  yoxdur!
Sabahısı  gün  üçün  işlor  aşağıdakı  kimi  nəzərdo  tutuldu:  hamı 
gcyinib-keçinməli və səhər düz on  tamamda hazır olmalıdır.  Sohor 
şirinliyini ycyib karctada Püiqariqo getməliyik. Votəndaşlıq qcydiy- 
yatma alma işləri kənd bələdiyyə idarəsində, dini mərasim iso kilso 
otaqlannın  birində  olmalıdır.  Sonra  ycm ək-içm ək  mərasimi  golir. 
Yemək-içm okdon sonra kim nccə istəyirsə, saat ycddiyə qədər vax- 
tını  clə  də  keçirsin.  Saat  ycddidə  hamı  İlə,  müsyö  dö  Peraradgilə 
qayıtmalı, hər iki ailə -  qız cvi  ilə oğlan evi birlikdo şam ctməlidir. 
Ycrdə qalan işlər isə tobii ki, öz qaydası ilo gcdəcəkdir.  Rəqs olma- 
dtğtndan bclə qorara golmişik ki, imkan daxilində hamını yaxşı ycdi- 
rib, yola salaq.
M ən artıq səhər saat sokkizdən, olimdə qələm, M əhəbbət İlaho- 
sinin qarşısında bəlkə iyirminci dəfə idi ki, oturub onun başının ciz- 
gilərinin qaralamasını  çəkm ək  istəyirdim.  Heykəlin baş  hissəsində 
incə zövqlə  ifadə olunmuş cizgiləri heç cürə vcro bilmirdim.  M.  dö 
Perorad m ənim yanımda var-gəl edir, mənə məsləhətlər vcrir, özünün 
Finikiya etimoiogiyalarım təkrar-təkrar söyləyirdi. Sonra o, hcykə- 
lin  bünövrə  hissəsino  bir  dəstə  Bcnqal  gülü  qoydu  və  tragikomik 
ahənglə onun evində yaşayacaq cavan ər-arvada -  tozo evlənənlərə 
xcyir-dua vcrdi. Saat doqquza yaxın o gcyinib-keçinmək m əqsədilə 
evə qayıtdı və elə homin dəqiqə M.Alfons pcyda oldu; o, qıs-qıvraq 
geyinmişdi,  əllərində  ağ  əlcək  vardt.  ayaqqabılan  bərq  vururdu, 
yaxastnda  incə  naxışlı  düyməlor  vardı,  düymə  ycrlərindən  birinə 
qızılgül  sanctlmışdı.
Əyilib  çəkdiyim   şoklo  diqqotlo  nozor  salaraq,  M.AIfons  mənə 
m üraciətlə dedi:
-  M ənim  arvadımın  şoklini  çəkərsinizmi, o da gözəldir.
Bu zaman ow ollor haqqında məlumat verdiyim meydançada baş- 
lanan oyun birdon-birə M.Alfonsun diqqotini  cəlb etdi.  Bu iblisanə 
sifəti olduğu kimi çəkməkdon yorulub əldən düşmüşdüm. Əlimdəki 
şəkli  bir  kənara  qoyub  mən  də  ycrimdən  qalxdım  və  oynayanlara 
tamaşa etm ək üçün gctdim. Onlann arasında bir ncçə yaxşı qatırm i- 
nən  ispaniyalı  uşaq vardı.  Homin  uşaqlar toy başlamamışdan qabaq 
gəlm işdilər.  Bunlar, araqonlu, navarralı, hamısı da çcvik uşaqlar idi. 
Oyunun öz meydançalarında kcçirilməsinə,  M.Alfonsun gözəl m əs-
115

---