ŞƏ r q -q o r b

dalıa  bundan  ona  ayaq  olnıaz,  bu  ayaqla  o  birisi  ayağı  kimi  ycriyo 
bilmoz. Çox toossüil  O, yoldaşlar içorisindo on yaxşı qaçan idi,  fulbol 
oyununda da  müsyö dö  Pcroradın oğlundan sonra on mahir,  fondgir 
oyunçu  idi.  Mosolo  burasındadır  ki,  M.AIfons  dö  Pcrorad  -  M.  dö 
Pcroradın oğlunu dcyirom, çox moyus olmuşdu, çünki o, Jan Kol ilo 
birlikdo  oyııamağı  scvirdi.  Onların  oyununa  baxanda  adama  lozzot 
vcrirdi;  ikisi  birlikdo oynadı  cy,  top ycro düşmozdi:  tap-tap!
liclo  söhbotlorlo  yolumuza  nordivan  atıb  İ1  qosobosino  daxil 
olduq  vo  çox  çokmodi  ki,  mon  M.  dö  Pcroradm  hüzurunda  hazır 
oldum.  Bu, alçaqboy, holo do canısulu, cold, sir-sifotino kirşan çokil- 
miş gümrah, sağlam vo chtiraslı  bir kişi  idi.  M. dö N .-in moktubunu 
açmamışdan  ovvol  o,  moni  hor cür ycmok düzülmüş stolun  başında 
oturtdu  vo  indiyo  kimi  alimlorimizin  laqcydliyi  üzündon  tarix  boyu 
unudulub ycrin altında qalan  Rüsiyon qraflığını çokib üzo çıxaracaq 
bir arxcoloq  kiıııi  moni  oğluna  vo  arvadına toqdim  ctdi.
Böyük  lozzotlo ycyo-ycyo, -  çünki hcç bir şcy tomiz dağ havası 
kimi  adamı  iştaha  gotirm oz  -   düşdüyüm  cvin  adamlarına  diqqot 
yctirirdim.  Mon  M. dö  Perorad  haqqında artıq damşmışam.  Bunu da 
olavo  ctmoliyom  ki,  o,  son  doroco  cold  idi.  O  danışır,  yeyir,  otur- 
duğu  ycrdon  dik  qalxıb  qonşu  otaqdakı  kitabxanasına  qaçır,  kitab 
gotirib,  sohifolorindoki  yağlı  boya  ilo  çokilmiş  qravüraları  mono 
göstorir vo şorab süzürdü.  İki doqiqo ycrindo rahat oturmurdu.  K ata- 
lan  camaatının  oksoriyyoti  kimi  qodorindon  artıq  kök  olan,  artıq 
qırx yaşını  kcçmiş arvadı mono bütün horokotlorilo əsil oyalot, kond 
arvadı tosiri  bağışlayırdı. Arvad yalmz cv işlori  ilo moşğul olmasına 
baxmayaraq, o ycno motboxo qaçdı, çoxlu göyorçin kosdirdi, yağda 
qızartdı,  no  bilim  ncço  qab  mürobbo  açdı.  Stolun  üstü  bir  anda 
lozzotli  ycmoklorlo,  içki  ilo  doldu.  Ə gor  süfroyo  qoyulmuş  toam - 
Iardan  doyunca  ycmoyim  bir yana  dursun,  hamısının  yalmz  dadına 
baxsaydım,  yoqin  ki,  qarnım  partlardı.  Bununla bclo,  qarştma tutu- 
lan  xörok  dolu  boşqabdan  imtina  ctdikdo  evin  adamlarından  üzr 
istomoli olurdum. Qorxurdular ki, İldo mon özümü yaxşı  hiss etm ə- 
rom.  Əyalotdo oylonco o qodor azdır ki...  parislilor do  ki,  bilirsiniz 
do,  orköyündürlor!
Validcynlorinin  narahat  olduqları,’ tez-tcz  içori  girib-çıxdıqları 
bir  vaxtda  M .Alfons  dö  Pcrorad  ycrindo  m ıxlamb  qalmış  nozarot- 
çini  xatırladırdı.  Bu,  iyirmi  altı  yaşında  hündürboy,  qodd-qam otli, 
sifotdon yaraşıqlı cavan bir oğlan idi. Boyu vo bədon quruluşu onun
100
bu ycrlordo adlı-sanlı  lapta'  oynayan  olduğunu  sübut cdirdi.  Momin 
gcco  o,  qoşong  gcyinmişdi...  Lap  clo  “ Modalar  jurnah” nın  son 
nömrosindoki  şokillordoki kimi... Ancaq mono clo golirdi  ki, oynin- 
doki  paltarları  onu sıxır.  Qamoti dümdüz idi, clo bil  şiş  udmuşdu, o 
torof-bu torofo dönondo bütün bodonini döndorirdi. Onun  iri, görü- 
nür,  açıq  lıavada  çox  olduğundan  mis  rongino  çalan  ollori  vo  qısa 
dırnaqları  oynindoki  gcyimi  ilo  qoribo  ziddiyyol  toşkil  cdirdi.  Bu 
ollor, oslindo, bir modabaz köynoyiııin qollarından çıxmış zohmot- 
kcş  ollori  idi.  Bununla  bclo,  o,  moni  Parisdon  golon  bir adam  kimi 
başdan-ayağa çox maraqla süzdü. Bütün gcco orzindo tok birco dofo 
monimlo  kolmo  kosdi,  dcdiyi  do  bu  oldu  ki,  mon  saatımın  qayışım 
haradan  almışam.
Şam qurtarhaqurtarda  M.  dö  Pcrorad  mono  dcdi:
-   Ho,  dcmoli,  bclo!  Monim  hörmolli  qonağıııı,  indi  ki,  monim 
qonağımsınız,  dcmoli,  ıııonim  ixtiyarımdasınız.  No  qodor ki,  bizinı 
dağlarda olan görmoli  ycrlorin hamısını  görmomişsiniz, sizi  hcç  bir 
ycro buraxdı yoxdur. Gorok bizim Rusiyyonu yaxşı-yaxşı gozib tanı- 
yasınız vo onun osil qiymotini, noyo layiq vo qadir olduğunu özünüz 
söyloyosiniz.  Ancaq sizo göstorocoyimiz şcyloro şübho ctmoyosiniz. 
Finikiyalılann, oroblorin, vizantiyahların abidolorinin hamısını, böyü- 
yündon  kiçiyino  qodor,  öz gözlorinizlo  görocoksiniz.  Mon  sizi  hor 
ycro  aparacağam,  kiçik  bir korpici  do sizdon  osirgomoyocoyom.
Aramsız  öskürok  onun  sözünü  yarımçıq  kosdi.  Mon  bu  fıirsot- 
don istifado cdib ona dcdim ki, ailosi üçtin xoş bir moqamda qiymotli 
vaxtını almaqla onu narahat cdocoyom. Ogor dostum monim gozin- 
tilorim barosindo qiymotli moslohotlorini ovvolcodon  mono dcyor- 
diso,  onu  moni  müşayiot ctmokdon azad cdordim.
-  Ho, siz dcyoson axı, bu oğlanın toy moclisindon danışmaq  isto- 
yirdiniz? -  dcyo o  monim sözümü  kosdi. 
Boş  şcydir!  Bu  işi  birisi 
güno do saxlamaq olar. Siz do bizim ailo ilo birlikdo toyu yola salar- 
sınız. Toy sado olacaqdır, çünki qız ona miras qoyub gcdon xalasına 
holo do yas saxlayır.  Buna göro do no bal, no do tontonoli ziyafot... 
hcç  no  olmayacaq.  Toossüf.  IIcç  olmazsa,  bizim  katalanlı  qızların 
toylarda ncco oynadıqlarını görordiniz. Onlar gözoldirlor vo monim 
Alfonsumun  toyu  bclo  kcçirmok  üsulu  bolko  sizin  do  xoşunuza 
goldi!  Mosol  var, dcyorlor:  toy toyu gotiror...  Hoftonin  şonbo giinü
1  Iki  d o sıo y o  b ö lü n m ü ş  oyun çu lar orasında  ağacla  oynanılan  lop  oyunu

---

cavanların toyu qurtanr.  Mon do azadam vo bundan sonra yola düşo- 
rik.  Əyalot  toyunda  sizi  darıxdıracağıma  göro  -   ogor  doğrudan  da 
bclo  olarsa,  -   indidon  ü/.r  istoyirom.  Çünki  tontonoli  ziyafotlordon 
bczmiş  bir  parisli  üçün  oyalot  toyu  nodir  ki  axı...  Özü  də  no  toy, 
roqsi  yox...  Buna  baxmayaraq,  siz  tozo  golini  görocoksiniz  tozo 
golini...  bu haqda  fikrinizi sonra dcyorsiniz.  Burası da var ki, siz ağır 
vo  ciddi  adamsımz,  qadınlara  gözünüzün  ucu  ilo  do  baxmırsımz. 
Mon sizo daha yaxşı şcylor göstorocoyom.  Noso yaxşı bir şcy göro- 
coksiniz!  Sabah  üçün  sizo  hcç  gözlom odiyiniz bir möcüzo  hazırla- 
mışarn.
-   İlahi!  -  üzümü  ona  tutub  dcdim, -  cvdo  xozinon olsun,  amma 
lıcç kiıııin ondan xobori olmasın?!  Çotin mosolodir. Dcyoson, monim 
üçün hazırladığımz “m öcüzoni”  tosovvür cdirom axı!..  Əgor söhbot 
tapdığınız hcykoldon gcdirso, bolodçimin dilindon cşitdiyim tosviro 
göro,  sizdon  monim  gözlodiyim  möcüzoyo  doymoz;  o  olsa-olsa, 
homin şcyo hcyrotlo baxmaq üçün mondo yalnız maraq oyada bilor.
-  Ah!  Dcmoli, o nıonim bütüm barodo  sizo danışıb,  monim Tür 
İlahom...  başqa  cür  adlandırırlar...  Ho,  indi  ki  bclo  oldu,  sizo  bu 
barodo  hcç  no  dcmirom.  Sabah  gündüz  onu  özünüz  görorsiniz  vo 
özünüz dcyorsiniz ki, homin büto şah  osor dcmokdo mon  haqlıyam, 
yoxsa  yox.  Lonot  şcytana!  Siz  moqamında  golo  bilmodiniz!  Onun 
üstündo yazılar var ki, Allahın  savadsız, cahil  bondosi  oian  mon do 
onu öz bildiyim kimi  izah cdo bilirom. Siz iso Parisdon golmiş alim - 
siniz!..  Bolko do, monim şorhim sizo gülünc göründü... Mosolo bura- 
sındadır  ki,  bütün  bunları  sizo  dantşan  mon,  oyalotdo  qodim,  antik 
şcylorin bilicisi kimi bir yazı da yazmışam.  Motbuatda dorc clotdirmok 
istoyirom.  Onu  siz özünüz monim  yammda oxusaydımz vo sohvlo- 
rimi düzoltsoydiniz, ümid cdirom ki...  Mosolon, mon bilmok istordim, 
görüm  siz  büslün  kürsülük,  dayaq  dcyilon  hissosindo  yazılmış 
“C A Y E ” sözünü ncco tərcümo cdordiniz?..  Burası da var ki, sizdon 
lıololik  hcç  no  soruşmaq  istomirom,  sualları  sonraya  saxlaytram. 
Sabaha  qodor!  Bu  gün  M ohobbot  İlahosi  haqqmda  daha  kolmo  do 
kosmoyok!
Arvadı  dillondi:
-   Bütü  öz  ycrindo  rahat  qoysan,  Pcrorad,  çox  yaxşt  iş  görmüş 
olarsan.  Başa düşmolison ki, son müsyönün ycmoyino manc olursan. 
İnan  ki,  müsyö  Parisdo  sonin  tapdığın  hcykoldon  daha  gözollorini
102
görmüşdür, 1 üilri sarayında onlarca closi vardır, özlori do bürüncdon, 
sonin  tapdığın  kimi.
-   Bax,  bu  cohalotdir,  oyalotin  böyük  cohaloti!  -  M.  dö  Pcrorad 
arvadınm  sözünü  yarımçıq  kosdi.  Çox  gözol,  lusunkar,  anlik  bir 
hcykoli  Nikola  Küstünün  bayağı  hcykollori  ilo müqayiso ctmok?!
Monim cvdar qadınım allahlardan hörmotsizliklo danışır. 'l'osov- 
vür  cdirsinizmi,  monim  arvadım  istoyir  ki,  mon  tapdığım  hcykoli 
oridib ondan bizim kilso üçün zong düzolıdirim. Bu, iso onun xaç ana- 
stna  çcvrilsin!  Klassik yunan hcykoltoraşı  Mironun  şah  osori  kimi!
-  Şah osor!  Şah osor!  O özü gözol şalı osor yaradıb. Zarafat deyil, 
kişi  holo  ayağım  sındırıb.
-  Arvad,  görürsonmi? -  M.  dö  Pcrorad  ötkom  soslo dillondi  vo 
bozokli,  güllü  corab  çokilmiş  sağ  ayağını  arvadma  uzatdı.  -   Ogor 
monim gözoilik  ilahom, bax, btı ayağımı sındırsaydı, ufdcmozdim..
-   İlahi!  Pcrorad,  dilin  ncco  golir  bu  sözlori  dcyirson?  Allaha 
şükür  ki,  kişi  sağ-salamatdır!..  Ilolo  bunu  da  dcyim  ki,  bodboxtlik 
gotiron  bclo bir hcykolo baxmağa mon  ürok cloyo bilmirom.  Yazıq 
Jan  Kol!
-   M ohobbot  İlahosi  onu  yaralayıb,  --  M.  dö  Pcrorad  şaqqanaq 
çokdi, -  cşqo  mübtola olan  bir sofch öz-özündon  şikayotlonir.
Yoni:  mohobbot scvdasına  düçar olmayan  varmı?
Latm  dilini  fransız  dilindon  yaxşı  bilon  müsyö  Alfons  monah 
baxışla  gözünü  qıydı  vo  diqqotlo  mono  baxdı,  sanki  mondon  soru- 
şurdu:  -  Bos siz ncco,  a  parisli,  siz mohobbot scvdasınm  no  dcmok 
olduğunu  başa düşürsünüzmü?
Şam ycmoyi  qurtardı.  Bir saat olardı  ki, süfronin başında oturub 
xöroyin  üzüno  baxırdım,  ycmirdim,  yorulmuşdum  vo  moni  tez-tcz 
tutan osnomoyi gizlodo bilmirdim.  Bunu ovvəlco ınadam dö Pcrorad 
gördü  və  artıq  yatmaq  vaxtı  olduğunu  xatırlatdı.  Ev  sahiblorinin 
mondon  tcz-tcz üzr istomolorindon  gcconi  narahat  yataqda  kcçiro- 
coyimi  hiss  cdirdim.  Axı  bura  Paris  dcyildi.  Oyalot  ycrlorindo  hor 
şcy üroyincə olmur.  Rusiyyonluqlara güzoşto gctmok  lazımdır.  Dağ 
yolları  iio bir bu qodor yoi gctdikdon sonra bir dosıo küloşin moninı 
üçün çox rahat ycr olacağım ağlıma gətirmozdim; moni kasıb kom a- 
larında ürəklori istodiklori kimi qobul cdə bilmodiklori üçün mondon 
üzr istoyirdilor ki, onları bağışlayım.  Nohayot, M. dö Pcroradın müşa- 
yiotilo monim üçün ayrılmış otağa qalxdım.  Yuxarı pillolori taxtadan
103

---