ŞƏ r q -q o r b

O qapının  qabağıııda skclct  kimi  qupquru, cansız bir halda, yarı 
çılpaq dayanmış  idi.
Bu  boğuq  bağırtı  qrafinyanı  dohşoto saldı.  Daş  kimi  donub  mat 
qalmış  idi.  Ori  o qodor zoif vo solğun  idi  ki,  qobirdon xortlamtş bir 
ölüyo  bonzoyirdi.
Q raf xırıltılı  bir soslo:
-   Siz  monim  hoyatmıı  dord  vo  müsibotlo  zohorlodiniz,  -  dcyo 
bağırdı,  -   indi  iso  moni  sakit  ölmoyo  qoymursunuz,  oğluma  yanlış 
fıkirlor öyrodirsiniz,  siz. onu alçaq  bir adam  ctmok  istoyirsiniz.
Qrafinya  can  vcron  xəstonin  ayaqları  altma  düşdü.  Son  hoyat 
hoyocanlarından onun üzü dohşotli  bir rong almışdı.  Qrafinya ağla- 
mağa  başladı.
-  Mono  yaz.ığın  golsin!  -  dcyo  bağırdı.
Q raf soruşdu:
-  Bos sizin mono yazığmız goldimi? Siz öz sorvotinizi tolof ctdi- 
niz, indi do moııiın sorvotimi tolofctm ok, oğlumu sofil vo avara qoy- 
maq  istoyirsiniz?
-   No  olar, -  dcyo  qrafinya  sözo  başladı,  -   mono  yazığınız gol- 
mosin,  mono qarşı  amansız olun,  lakin  uşaqlar?  Dul  arvadımza omr 
cdin monastıra gctsin. mon tabc olmağa hazıram, günahlanm ı yumaq 
üçün monastıra gcdorom; mono no omr cdorsiniz, omol ctmoyo lıazı- 
ram,  lakin  uşaqlar mosud  olmalıdır.  Ah,  uşaqlar,  uşaqlar!
Q raf iimidsiz  bir  halda  qupquru  qurumuş  ollorini  oğluna  doğru 
uzadaraq:
-   Monim  yalnız bir uşağım  var, -  dcdi.
Qrafinya  orinin  ayaqlarım  qucaqlayaraq:
-  Bağışlayın... -  dcyo bağırdı.  -  T övbo cdirom,  tövbo cdirom.
I 
lıçqınqlar onu danışmağa qoymurdu. Qurumuş boğazından dola- 
şıq,  anlaşılmaz sözlor çıxırdı.
Xosto ayaqlarını  azad  cdib  qrafinyam  itoloyorok:
-   lim sto söylodiyiniz sözlordon sonra  siz holo tövbo ctm oyo do 
cosarot  cdirsiniz,  -  dcdi.
Sonra  dohşotli  bir qcydsizliklo olavo ctdi:
-  Sizdon soyuq bir ruzgar osir. Siz pis bir qız, pis bir arvad idiniz, 
pis do  ana olacaqsınız.
Zavallı  qadın  huşsuz  ycro  yıxıldı.  Xosto  zorla  yatağına  qodər 
süründü, uzandı vo bir ncço saat sonra özündon gctdi.  Dini mərasim
icrası üçün kcşişlor goldilor. Xosto öldüyü zaman gcco yarı idi. Sohorki 
sohno onu  son qüvvodon mohrum ctmiş  idi.
Mon gcco yarıst Qobsck  baba ilo birlikdo golib çıxdım.  Ev qar- 
maqanşıq  olduğundan  ölünün  otağının  yanındakı  kiçik  salona  kcç- 
dik.  Burada  üç uşaq  ağlayırdı.  Yanlarında  iso  iki  kcşiş  dayanmışdı. 
Kcşişlor gcconi conazonin yanında kcçirmoli idilor. l-.mst mono yaxın- 
laşdı  vo  anasının  qrafın  otağında  tok qalmaq  istodiyini  söylodi.
Qoribo  bir baxış  vo soslo:
-  O raya girmoyiniz, -  dcdi, -  anam  orada  ibadot cdir.
Qobsck, özüno moxsus olan səssiz bir qohqoho ilo güldü  Mon bu
xosis adamın  istchzası  ilo razı  ola bilmoz.dim:  Ernstin  gonc  üz.ündo 
aydınca görünon bir hiss moni hoyocana gotimıişdi. Uşaq bizim qapıya 
doğru yönoldiyimizi  görüb, özünü qapıya vcrdi  vo bağırdı:
-  Ana,  burada  iki  qara  gcyinıli  kişi  var,  soni  axtarırlar!
Qobsck uşağı tük kimi qaldırdı vo qapını açdı. Qarşımızdakı mon-
zoroni  göroydiniz!  Otaq  dohşotli  bir  qanşıqlıq  içindo  idi.  Qrafınya 
saçlan  dağınıq  bir  halda,  alovlu  gözlorilo  otağın  ortasmda,  cürbocür 
şcylor,  kağızlar,  porakondo  osgilor,  paltarlar  arasında  dayanmışdı. 
ölünün hüzurunda bclo birqarışıqlığı görmok dohşotli birşcy idi. Qraf 
ölor-ölmoz, arvadı bütün qutulan vo yazı masasını sındırmışdı. Masa- 
nın qırıqlan  xahnın üslüno sopolonmişdi.  Ponfcllor, bozi başqa şcylor 
do  darmadağın  cdilmişdi.  Mor  ycrdo  onun  yırtıcı  ollorinin  izini  gör- 
mok  olardı.  İlk  axtarışlan  bihudo  olsa  da,  onun  indiki  görünüşündon 
və  həyocantndan,  nohayot,  sirli  kağızları  tapmış  olduğunu  anlamaq 
olardı.  Mon  yatağın  üstüno  baxdım  vo  pcşodon,  ciddi  moşğolodon 
doğan şüursuz. bir  fohm  ilo  burada no oiduğunu  dorhal  başa düşdüm. 
Qrafın conazosi yatağın pordosi yaxınlığıııda, döşoyin cnino, başıaşağı. 
ehmalsız bir şokildo atılmışdı. Sanki o da döşomonin üzorino sopolon- 
miş kağız zorflori kimi bir şcy idi.  Doğrudan da, indi o, quru bir qabıq- 
dan başqa bir şcy dcyildi. Onun oyilib bükülmüş, qurumuş ozalan ona 
gülünc  vo  dohşotli  bir görüniiş  vcrirdi.  Şübhosiz,  ölü,  gcriyo qaytanş 
qobzini  ölono qodor hor cür sui-qosddon  mühalızo  cdo  bilmok  üçün 
balıncının altmda saxlayırdı. Qrafmya orinin  fikrini anlamışdı. Zira bu 
fikir  ölünün  son  horokotindo,  osobi  bir şokildo  bükülmüş  barmaqla- 
nnda oks olunmuş idi.  Balınc döşomonin üzorino atılmışdı. Qrafınya- 
mn  ayağımn  izi  holə  do  balıncın  üstündo  görünürdü.  Qrafınyamn 
ayaqlanmn altında iso bir kağız gördüm, bir ncço ycrino qral ın möhür-

---

lori basılmış idi.  Mon dorhal kağızı gölürüb üstündoki yazını oxudum. 
Moklub mono çatmalı  idi. Müqossiri danışdıran ciddi bir lıakim nozo- 
rilə qrafınyanın üzüno diqqotlo baxdım...  Buxarıda, odun  içindo kağız 
yanırdı.  Qrafınya  bizim  goldiyimizi  eşidib  kağızı  oda  atmışdı. 
Sonoddo  birinci  maddolori  mon  onun  uşaqlannın  xcyrinə  yazdırmış- 
dım. O iso bu maddolon oxuyarkon, uşaqlanmn irs haqqından mohrum 
cdildiyini  zonn cdorok kağızı puç clmişdi.  Natomiz vicdanı vo clodiyi 
cinayot  qarşısında  ixtiyarsız  dohşoto  golmosindon  ağlını  itirmişdi. 
Bolko  do,  o  bizim  torofımizdon  tutulmuş  olduğunu  görorik,  artıq  dar 
ağacım  vo colladın odda qızmış damğasını  tosow ürüno gotirirdi.
Bu  qadııı  bizim  danışmağımızı  gözloyirdi:  o  boğulurdu,  gözlori 
sorsom  kimi  o  yan-bu  yana dolaşırdı.
Odun  içindon holo tamamilo yanmamış bir kağız parçasını çıxa- 
raraq:
-   Ah,  xanım,  -   dcdim,  -   siz  uşaqlarınızı  sofaloto  saldımz.  Bu 
sonod  onların  sorvotini  tomin  cdirdi.
Qrafinya  bıı saat  huşsuz yıxılacaqmış  kimi  ağzı  ayrıla qaldı.
Qobsck  cırıldayan  bir soslo:
-  O -xo-xo!  -  dcdi.
Mis bir şamdan  mormor daşın üstündon çokilorkon  ncco  bir sos 
çıxarırsa,  bu  sos do  cyni  tosiri  bağışlayırdı.
Qoca,  bir az  sükut  ctdikdon  sonra  sakit  bir  soslo  mono  dcdi  ki, 
qrafın  mono satdığı  mülkünün qanuni  sahibi  olmadığımı qrafınyaya 
isbatmı  ctmok  istoyirsiniz?  Bu  doqiqodon  ctibaron  bu  cvin  sahibi 
monom.
Başıma gözlonilmodon doyonok vurulsaydı bu mono daha az ozab 
vcror vo  monim  üçün  daha  az gözlonilmoz olardı.  Qrafinya monim 
solomçiyo  tooccüblü  bir nozorlo  baxdığımı  görmüşdü.
O  damşınağa  söz belo  tapmayaraq,  yalnız:
-  Conab!  Conab!  -  dcdi.
-  Saxta satışın sonodi sizdomidir? -  dcyo mon Qobsckdon soruş- 
dum.
-  Mümkündür.
-   Siz qrafinyanm  clodiyi  cinayotdon  istifado  cdocoksiniz?
-  Boli.
Q rafinyam  orinin  yatağı  yanında  ağlar bir  halda  qoyub  gctdim. 
O hıçqıra-hıçqıra ağlayırdı.  Qobsck do monimlo gctdi.  Küçoyo çıx-
90
dıqdan sonra mon  ondan ayrılıııaq  istodim,  lakin o  mono yaxınlaşdı 
vo qolbin içino sancılan dorin bir baxışla mono baxdı, bu dofo daha 
koskin çıxan  şirin  bir sosilo:
-  Son  moni  mühakimo cdirson? -  dcdi.
O gündon sonra biz gcc-gcc görüşordik. Qobsck qrafın cvini kira- 
yoyo verdi,  yayı  malikanodo  kcçirdi, ağa kimi  dolanır,  fcrma  tikdi- 
rir,  doyirmanları tomir  ctdirir,  yol  çokdirir,  ağac  okdirirdi.  Bir  güıı 
mon  ona Tüilri  xiyabanlarında  rost  goldim.
-  Qrafınya  özünü  qohromancasına  aparır, 
dcdim.  -   O  özünü 
uşaqların  torbiyosino  hosr  ctmişdir,  hom  do  yaxşı  torbiyo  vcrir. 
Böyüyü -  çox  yaxşı  uşaqdır.
-   Mümkündür.
Sözümo  davam cdorok:
-  Siz Emslo  kömok  ctmoyo borclu  dcyilsinizmi? 
dcdim.
-  Emsto kömok ctmok? -  dcyo Qobsck bağırdı.  -  Yox, bodboxt- 
lik  -  yaxşı  bir  müollimdir,  bodboxtlik  ona  dors  vcror,  pulun,  kişi- 
lorin  vo  qadınların  qiymotini  ona  öyrodor.  Qoy  o  Paris  donizindo 
bir qodor üzsün. O yaxşı üzücü olduqdan sonra biz ona yaxşı bir gomi 
vcrorik.
Mon onun sözlorinin monasını  aıılamağa çalışmayaraq ayrıldım.
Qrafinya gonc dö Rcstoda mono qarşı nifrot oyatdığından, o mo- 
nimlo m oslohotloşmoyi  lazım bilmoso do, mon ycno do kcçon hofto 
Emstin Kamillanı scvdiyini  vo öhdosiııdoki vozifoni ycrino yctirmok 
üçün  tolosmok  lazım  goldiyini  xobor vcrmok moqsodilo, Qobsckin 
yanına gctdim.  Bclo ki, gonc qraf artıq hoddi-büluğa çatmışdı. Qoca 
dollal  onu  bu  dünyadan  aparacaq  olaıı  bir xostoliklo çoxdan  xosto- 
lonorok yatağa düşmüşdü.  O, cavabı  yataqdan durub  işlorlo  moşğul 
olana qodor toxiro saldı.  Şübhosiz, özündo bir qotro bclo hoyat hiss 
cdincoyo qodor,  lıcç bir şeyi  oliııdon çıxarmaq istomirdi.  Onun  iki- 
başlı  cavabının  başqa  monası  ola  bilmozdi.  Zonıı  ctdiyindon  daha 
artıq  xosto  olduğunu  görüb,  qocalığı  ilo  dolilik  dorocosino  golmiş 
olan  xostoliyinin  dorocosini  bilmok  moqsodilo  xcyli  zaman  onun 
yanında oturdum.  Yaşadığı cvdo özündon başqa kimso olmasın dcyo, 
bütün  cvi  icaroyo  götümıüş  vo  otaqlarııı  hamısını  boş  qoymuş  idi. 
Tutduğu otaqda iso hor bir şcy o w olki ycrindo idi. On allı  ildon bori 
yaxşıca  tamdığım  şcylor  o  dorocodo  cyni  voziyyotdo  qalmışdı  ki, 
onların şüşo altında saxlandığını zonn ctmok olardı. Onun sadiq qapı-
91

---