ŞƏ r q -q o r b

üçün  o  mondo  maraq  doğurmaq,  mohobbol  oyatmaq  bclo  islodi,  — 
iakin  bu  baş  tutmadı.
Aynlarkon, mon onun gözlorindo nifrot  vo çılğın  bir kin  ifadosi 
oxudum.  Bu moıızoro moni titrotdi. Biz bir-birimizdon düşmon kimi 
ayrıldıq. O moni mohv clmok istordi, monim iso ona yazığım golirdi. 
Uozi  insanlar üçünso  bu,  on  ağır tohqir  kimi  bir şcydir.  Bu acı,  ona 
müraciot cdorok söylodiyim son sözlorimdo hiss olunurdu. Zonnimco, 
moniııı ona no cdirso ctsin, ycno do mütloq iflasa uğrayacağım söylo- 
moyim,  onun  qolbino  dorin  bir dohşot  saçmışdı.
-   Əgor  mon  qralla  görüşo  bilsoydim,  hcç  olmasa  uşaqlarımzın 
voziyyoti...
Qrafinya sözümü nifrot ilo kosorok:
-  O zaman,  - dcdi, -  mon  büsbütün  sizdon asılı  olardım.
Mosolo  lamamilo  açıq  qoyulduğundan,  mon  bu  ailoni  düşocoyi
yoxsulluqdan xilas ctmoyo qorar vcrdim.  Qcyri-qanuni  bir horokoto 
bclo yol  vcrmoyo hazır olduğumdan, mon aşağıdakı hazırlıq todbir- 
lorini  tökdüm.  Mon qraf Rcstonun saxta olaraq Qobsckdon borc aldığı 
bir mobloğ münasibotilo mohkomodo onun olcyhino iş başlayıb, bu 
barodo qorar çıxartdıra bildim.
Qrafinya, olbotto, bu mohkomo proscsini  ondan gizlomişdi,  lakin 
mon  q raf öldüyü  zaman  şcylorini  möhürlomok  haqqını  qazandım. 
O zaman mon  lakcylordon birini  rüşvotlo yola gotirdim. O, qraf can 
vcrorkon, gcco  vaxtı olsa bclo, mono  xobor vcrocoyini vod ctmişdi. 
Bu suroldo mon  dorhal  işo qanşaraq,  şcylori  m öhürləm ok tohdidilə 
qrafinyanı  qorxudar vo gcriyo qaytarma qobzini  xilas cdə bilordim. 
Sonralar, bu qadımn. can vcron orinin iniltilorino qulaq asa-asa qanun 
mocəllosini öyrondiyini bilmiş idim.  Doğrudan da ogoröiüm  yatağını 
ohato cdon  insanların  ruhlanm   oxumaq  mümkün  olsaydı,  bu  insan- 
ların  ruhunda  no  qodor  dohşotli  şcylor  görünordi...  Vo  hor  zaman 
hazırlanan  fıtnəlorin, düzoldilon planlann, qəsd cdilən xəyanotlorin 
mühorriki  puldur.
İndi  bu tofsilatı  bir torofo qoyaq.  Bunlar öz-özlüyündə cyib işlor 
olsa  da.  bu  qadınla  orinin  çokdiyi  ozablan  aniamağa  imkan  vcrir. 
Bununla  sizin  qarşınızda  bu  ailoyə  bonzər  başqa  ailolorin  də  sirri 
açılmış olur. Q raf Rcsto öz qismotino tabc olaraq,  iki ay müddotindo 
otağında  tok  yatdı.  Öldüriicü xostolik  yavaş-yavaş  onun  ruhunu  vo 
vücudunu  gomirirdi.  Əcayibliyi  izah  cdilo  bilmoyocok xəsto  fanta-
84
ziyaların  birino  uyaraq,  otağını  yığışdırmağa  icazo  vcrmir,  lıor  bir 
kömokdon çokinir, yatağını bclo düzoltmoyo qoymurdu.  Bu cür ifrat 
bir qcydsizlik onun otrafındakı hor bir şcydo oks ctmiş idi:  mcbcl inti- 
zamsız bir  halda  idi;  loz,  hörümçok  hor bir  şcyin  üslünü  basmışdı. 
Vaxtilo zəngin  vo  vasvası  bir adam  olduğu  halda,  indi  o,  bu  otağm 
hüznlü monzorosindon sanki hozz alırdı; buxarı, yazı masası vo stul—
 
ların üstü xəstoyo lazım olan şcylorlo doimuş idi: burada boş, yaxud 
dolu bulaşıq şüşolor, dağıdıimış çirkli alt paltarı, sınıq qablar, buxa- 
nnın qarşısında ağzı açıq bir qızdıncı, içi modon suyu ilo dolu ioyon 
var idi. Bu pintilik xaosunun on xırda bir şcyi bclo tar-mar tosiri bağış- 
layırdı.  ö lü m   insanı  olo  kcçirmozdon  ovvol  şcylori  işğal  ctmişdi. 
Q raf işıqdan  qorxurdu,  poncorolorin  pordolori  salınmışdı.  Qaranlıq 
bu qomgin binanın müzlim görünüşünü daha da artırmışdı.  Xosıo çox 
anqlamışdı. Yalnız gözlori parlayırdı.  Sanki hoyat orada gizlonmiş idi 
Üzünün  ölü  sanhğında  müdhiş  bir  şcy  hiss  olunurdu.  Son  doroco 
uzanmış saçiarını qırxdırmağa qoymurdu.  Uzun birçoklori yanaqları- 
nın üzorino düşmüş, bu hal onun porişan voziyyotini daha da şiddot- 
ləndirirdi.  O,  fanatik bir zahido bənzoyirdi.  Bütün  Parisin bu qodor 
parlaq  vo  mosud  bildiyi,  olli  yaşına  bclo  çatmamış olan  bu  adamın 
bütün  insani  duyğularım dord vo olom yuyub aparmışdı.  1824-cü  il 
dckabr ayının əw o lin d o  sohor vaxtı, q raf oğlu Hmstin üzüno baxdı. 
Em st yatağın ayaq  torofində oturmuş  vo  hüzn  ilo atasına  baxırdı.
Gonc qraf atasından:
-  Siz əzab çokirsinizmi? -  dcyo soruşdu.
O  müdhiş bir tobossümlo:
-  Yox, -  dcyo cavab vcrdi, -  "hər şey bıırada. qəlbinyanındadır".
-   Bu  sözlərlo  qra f başım  qaldırdı  vo  qurumuş  ollorini  köksüno  o 
qodor bork  sıxdı  ki,  Emst ağladı.
Q raf olduqca vofalı zonn ctdiyi, hoqiqotdo iso büsbütün qrafinya- 
nın torofindo  olan  kamcrdincro müraciotlo:
-  No üçün Dcrvil görünmür? -  dcyo soruşdu. Xosto bir az yatağm- 
dan  qalxıb  ycno  ağlı  başına  golmiş  kimi:  -   Ncco  ola  bilor.  Moris!  - 
dcdi. -  Bu  iki  həfto orzindo altı, yaxud bcş dəfodir ki, mon vokilimin 
yanına adam göndorirom, o iso golmir. Siz no zonn cdirsiniz, monimlo 
bu qədor oylonmok olar?  Gcdin, bu saat onu  axtanb tapın və yanıma 
gotirin.  Monim  omrimi  ycrino  yctirmosoniz  özüm  ayağa  durub 
gctməyo mocbur olacağam...
85

---

Kaıııcrdincr salona  kcçorok:
-  Qrafınya,  - dcdi, -  qrafın omrini cşitdinizmi? No buyurursunuz.
-  Özünüzü clo gösıorin ki, guya vokilin yanına gctmisiniz, qayıl- 
dıqdan  sonra  Dcrvilin  mühüm  bir  iş  üçün  Parisin  qırx  l’yo  uzaqlı- 
ğmda  bir ycro  gctdiyini  söylorsiniz.  Bundan  başqa ona  söyloyin ki, 
vokilin  hoftonın  axırında  golocoyini  gözloyirlor.
“Xostolor hor zaman öz voziyyotlorinin no ycrdo olduğunu başa 
düşmozlor”,  -   dcyo  qrafınya  düşündü  vo  xidmotçinin  qayılmasını 
gözlomoyo  başladı.
Qabaqkı gün doktor qrafın  bu gündon artıq yaşamayacağını  söy- 
lomişdi.  Kamcrdincr iki  saatdan sonra qrafa ümidsiz bir cavab gotir- 
dikdo,  ölmokdo  olan  qraf böyük bir hoyocana goldi.
O  bir ncço dofo  tokrar cdorok:
-  Aman ya robb, aman ya robb! -  dcdi, -  mon yalnız sizo inantrdım.
O uzun  bir müddot  oğlunun  üzüno  baxdı  vo  nohayol,  zoiflomiş
bir soslo dcdi  ki:
-   Hmst,  övladım,  son  çox  goncson,  lakin  sonin  rohmli  qolbin 
var, odur ki, can üsto olan atana verdiyin vodin müqoddos olduğunu 
anlarsan.  Bir  sirri  gizlomoyo  özündo  qüvvo  lıiss  edirsonmi?  Elo 
gizlomolison  ki,  anan  bclo  bir  şcy  başa  düşmosin.  Oğlum,  bu  gün, 
bu cvdo monim ctimad cdo bilocoyim yalnız sonson.  M onim ctim a- 
dımı  puça çıxarmazsan  ki?
-   Yox,  ata.
-   Yaxşı,  lim st,  bir  az  sonra  mon  sono  möhürlü  bir  zo rf verco- 
yocom: bu zorf Dcrvilo çatmalıdır; bunu clo gizlotmolison ki, sondo 
olduğunu  hcç  kos  bilmosin,  xolvotco  cvdon  çıxaraq,  küçonin  kün- 
cündoki  poçt qutusuna  salarsan.
-  Yaxşı,  ata.
-   Mon  sono omin  ola  bilorommi?
-   Boli,  ata.
-  Yaxın gol. oğlum, öp moni.  İndi  mon artıq asudo vo arxayın ölo 
bilorom,  monim  oziz  oğlum...  Altı,  yaxud  ycddi  ildon  sonra  son  bu 
sirrin  monasını  anlarsan,  o  zaman  son öz moharotinin  vo  sodaqotinin 
hodiyyosini alarsan vo monim soni no qodor scvdiyimi başa düşorson. 
Moni  bir doqiqoliyo yalnız burax vo buraya kimsoni  qoyma.
lim sl çıxdı  vo anasının salonda durduğunu gördü.
Qrafınya:
86
-  bm st, — dcdi, — buraya  gol!
Oturub  uşağı  özüno  torof çokdi,  sinosino  sıxdı  vo öpdü.
-  Emst,  atan  soninlo  danışırdı?
-  Boli,  ana.
-  O sono  no dcdi:
-  Mon  bunu söyloyo  bilmorom.
Qrafinya  horarotlo onun  üzündon  öporok:
-  Ah, monim əziz balam, — dcdi, -  sonin bu qodor tovazö gösıor- 
moyino çox scvinirom. İnsan yalan danışmamah vo vcrdiyi sözo əmol 
ctmolidir.  Bu  iki  qaydant  lıeç bir zaman  unutmamalısan.
-  Ah, anacan, son no yaxşı adamsan!  Mon ominom ki, son hcç bir 
zaman  yalan  danışmamışsan.
-  Bəz.on, oğlum danışmışam. Bozi hadisolor olur ki, adam vodini 
pozmağa  mocbur  əlur.  Bu  hadisolor  hor  bir  qanunun  fovqündodir. 
Qulaq as, Emst, son artıq böyük vo ağıllı oğlansan. Özün görürson ki, 
atan  məni  rodd  ctmişdir,  monim  qayğılarımdan  çokinmişdir.  Uunu 
mon  özüm  do  başa düşmürom.  Monim  onu no qodor scvdiyimi  son 
özün  yaxşı  bilirson.
-   Boli,  ana.
Qrafinya ağlayaraq:
-  Biçaro oğlum, -  dcdi, -  bu bodboxtliyo sobob xainano söhbot- 
lordir.  Pis adatıılar öz acgözlüklorini doyuzdurmaq üçün moni atan- 
dan ayırmaq istoyirdilor. Onlar bizim var-yoxumuzu alıb monimso- 
mok istoyirlor. Atanın canı sağ olsaydt, bizim bu ayrıhğımıza tcz son 
vcrilərdi,  o  monim  sözümo  qulaq  asardı;  o  rohmli,  mchriban  bir 
insandır; öz solıvini dorhal başa düşordi; lakin indi o ağlını itirmişdir, 
m əndon çəkinmosi  tamamilə xəslo, doli halt almışdır; bu onun xos- 
toliyinin  nəticosidir.  Atanın  indi  sono bu  qodor ohomiyyot vcrmosi 
do ağlını  itirmoyino  bir sübutdur.  Hcç  son  o  xostolonmodon  əvvol, 
Polinanı  vo Jorju sondon artıq scvdiyini görmüşdünmü? Onun bütün 
hah  dəyişmişdir.  Soninlo  mchriban  olması,  onda  səno  bir  tapşırıq 
vcrmok fıkrini oyada bilor.  Monim molok balam ogor son öz ailonin 
cvini  yıxmaq  və  ananın  bir  parça  çörok  üçün  dilonmoyini  istomir- 
sonso,  hor şcyi  m onə söyləmolison.
Bu  halda  qraf qapını  açaraq:
-  A -a!  -  dcyo bağırdı.
87

---