ŞƏ r q -q o r b

çısı  olan qadın olil bir kişiyo oro gctmişdi.  Arvad yuxan m ortoboyo 
Q obsckin  yanına  gctdikdo,  bu  olil  kişi  qapım  qoruyardı.  Homin  bu 
arvad  ycno  do  onun  cvini  idaro  cdir,  golonlori  xobor  verir,  onunla 
söhbot cdir,  xostonin yanında otururdu.
Qobsck  zo if olduğuna  baxmayaraq,  müştorilorin  bozilərini  özü 
qobul  cdir,  faiz  alırdı.  Öz  işlorini  o  dorəcodo  sadoloşdirmişdi  ki, 
bayırda  bir  işi  düzoltmok  lazım  golorso,  yalnız  olil  kişiyo  tapşınq 
vcrmok  kifayot cdirdi.
Fransa I iaiti  Rcspublikasınt tosdiq ctdikdon sonra'  Qobsck, San- 
Dominğodaki  əski  mülk  işlorini  bildiyi,  oradaki  kolonistlori,  yaxud 
mükafat almah olan şoxslori tamdığı üçün mülk iddialarını loğv etmək 
və  Haitidən  çatacaq  olan  pulları  toqsim üçün  toşkil  edilm iş  kom is- 
yonun  üzvü  təyin  cdilmişdir.  Qobsekin  dühası  kolonistlərin,  yaxud 
varislərinin  iddialarını  hcsaba götürm ək üçün “ Vcrbrust və Jiqənnc 
firm ası” adilo bir agcntlik düzəltmişdi.  Qobsekin bu agentliyo q ə y - 
duğu maya yalnız tocriibosindon ibarət olduğu üçün o, ancaq öz şərik- 
lorilo gəliri bölüşürdü. Bu agcntlik təcrübosiz, etimad ctm əyən, yaxud 
haqları şübho altında  əlan adam lann iddiaları  üçün  fıltr kimi bir şcy 
idi.  Qobsck  bir  tosviyoçi  kimi  iri  m ülk  sahiblorilə  danışıq  aparırdı. 
Bu mülk sahiblori öz haqlannı  artırmaq, yaxud tcz tosdiq clətdirm ok 
üçün sorvətlərinin böyüklüyünə uyğun bir miqdarda ona peşkcş g əti- 
rirdilor.  Bu surətlo bu hodiyyəlor əlinə keçirə bilm ədiyi m əbləğlor- 
don aldığı  hcsab faizi  kimi  bir şcy  idi; bundan başqa, agentlik pulun 
hamısmı  birdon  almağı, rcspublikanın  şübhəli  pul  vcrişlorino  tərcih 
cdon  adamların  xırda, yaxud davam lı  m ülklərini  ucuz qiym ətlə  ona 
vcrirdi. Qobsck bu böyük işin qamı doymayan bir ojdahası idi. O hər 
gün  sohorlor  öz  hodiyyəsini  alar  v ə  asılm ağa  mohkum  edilm iş  bir 
adamı  bağışlam aq  mosolosini  holl  edən  bir  nabob2  naziri  kimi,  bu 
hodiyyoni naz ilo nozordən keçirordi. Qobsck h ər şcyi: bir yoxsulun 
toqdim   ctdiyi  içi  ov  quşu  ilo  dolu  səbətləri,  qonaətkar  adam ların 
göndordiyi şamları, varlılann qab-qacağını, m öhtokirlərin qızıl tütün 
qablarım  qobul cdirdi.  Bu şeylori qoca səlom çinin no ctdiyini kimso
'  F r a n s a   Q a i t i   R c s p u b l i k a s ı n ı   t o s d i q   c t d i k d o n   s o n r a   -   sabiqdo 
ko lo n iy a  o lan   Q ailinin  (B ö y ü k   okcan d a  b ir  q ru p   a d alard ır)  istiqlaliyyoti  18 2 5 -ci  ildo 
Fran sa  to ro fin d o n  to sd iq   o lun m uşd u .
2  N a b o b   -   H in d ista n d a   varlı  k n y a /la ra   d cy irlo r.
92
bilmozdi.  Hor  şcy  onun  cvindo  gözdon  itor  vo  hcç  bir  şcy  oradan 
bayıra çıxmazdı.
Monim köhno tanışım qapıçı qadın mono dcyordi ki, namuslu bir 
qadın  kimi  and  içirəm  ki,  mon  onun  bu  şcylori  boğazından  kcçirib 
udduğuna  inanıram, ancaq bu onun hcç do xcyrinə dcyil, -  görmür- 
sünüzmü,  monim  divar saatımm  quşu  kimi  qupquru  qurumuşdur.
N ohayət,  kcçon  bazar  crtəsi  günü  Qobsck  olil  kişini  monim 
dalım ca  göndorm iş  idi.  Əlil  kabinomo  girorok:
-  Tez olun, conab Dcrvil, -  dcdi. -  Sahibkar öz son haqq-hcsabını 
çəkir,  lumu  kimi  saralmışdır,  sizinlo yaman  danışmaq  istəyir;  ölüm 
onun  canmı  alha-aldadır,  boğazında  son  xırıltı  soslonir.
M ən  Qobsckin  otağına  girdikdo,  o  buxarı  qarşısında  dizi  üsto 
dayanmışdı. Buxarıda ocaq yanmasa da, bir yığın kül var idi. Qobsck 
çarpayıdan düşorok  oraya qodor sürünmuş,  lakin  ycnə gcriyo qayı- 
dıb  yatağına  uzanmaq  üçün gücü  çatmamış,  sosi  do  çatmamışdı  ki, 
köm əyo çağırsın.
O nu qaldınb ycno yatağına  uzanmağa  kömək etdikdən sonra:
-  M ənim köhno dəstum, -  dcdim, -  siz üşüyiirsünüz.  Bos no üçün 
buxarını  qalatmamışsınız?
0  son,  sönon  bir baxışla məni  scyr cdorok:
-   M ən  üşüm ürəm,  -   dcdi,  -   ocaq  yandırmaq  lazım  dcyil.  Mən 
gedirəm,  ozizim,  haraya  gctdiyimi  özüm  do  bilmirom.  Lakin  mon 
buradan  gedirom.  Budur bu  monim  karfologiyamdır'. 
Bu  istilahı 
işlətm əsi ağlının aydın olduğunu vo düz işlodiyini göstorirdı. -  Mon 
otağın  içino qızıl yağdığını zonn ctdim, onu yığmaq üçün ayağa dur- 
dum.  M ənim   bütün  bu  sərvotim   kimo  çatacaqdır?  Mon  onu  xozi- 
noyə vcrməyəcoyom . Monim vəsiyyotim var... Qrosi, axtar, ənu tap. 
“Gözol hollandiyalı qadmın” bir qızı vardı, onu mon bir axşam Bivcn 
küçəsindo  görmüşdüm.  Yanılmıramsa.  onun  adı  Skaı  idi.  O,  scvgi 
ilahəsi qodər gözol bir qızdır. Onu taparsan, Qrəsi. Son monim vosim- 
sən, n ə istoyirsənso götür: burada qaz böyroyindon haztrlanmış paş- 
tctlər,  qəhvə  qutulan,  şokər,  qızıl  qaşıqlar  var.  Odionun-  qayırdığı 
scrvizi arvadına vcrərson.  Lakin brilyantları kimo vcrim? Sən onlara 
qiym ət  qoyarsanmı,  ozizim?  Monim  bir  çox  çcşidli  lütünüm  var,
1  K a r f o l o g i y a   -   can  üsto  olan  b ir  ad am ın  o llo rin in  son  horokotidir
1  O d i o   -   saray   zo rg o rin in   adıdır.

---

onları  llam burqda  satarsan,  orada  qiymoti  iki  dofo artıqdır.  Monim 
hor bir şcyim  var vo hor şcydon  mon  ayrılmalıyam.
Sonra özüno müraciotlo:
-   Gcdok,  Qobsck  baba,  -   dcdi,  -   m otanotli  ol,  toxta;  itirmo
özünü...
Yatağına uzandı, üzü bürüncdon qayrılmış kimi bahncın üzorindo 
aydınca  görünürdü;  sümük  barmaqlı  qurumuş  olini  yorğanm  altın- 
daıı  çıxarıb  sanki  yubanıb  burada  qalmaq  üçün  nodonso  bork-bork 
yapışdı,  ö/.  mctal  baxışı  kimi  soyuq  olan  buxanya  baxdı,  Lctycrin' 
“Brutun  uşaqlannın ölümü” adlı  şoklindoki  konsulların dalında dur- 
muş ciddi  üzlü qoca rom ahlar kimi, qapıçının, olil kişinin vo monim 
gözlorimizin  qarşısında,  ağlını  bclo  itirmodon  öldü.
Qoca olil  osgor şivəsi  ilo  mono  m üraciot cdorok:
-  Qoca  Lazar kimi, ozomotlo öldü, -  dcdi.
Can  vcron  qocanın  cavahiratı  fantastikcosino  sayması  holo  do 
qulağında  cingildoyirdi.  Onun  baxışım  toqib  cdon  gözlorim,  hocmi 
ctibarilo moni  hcyroto salan kül yığınmın üzorindo dayandı.  Maşam 
götürüb kül içino soxdum, orada bir yığın qızıl vo gümüş var idi.  Ehti- 
mal, bu qızıllar xoslo olduğu vaxt yığdığı hodiyyolor idi; zoifliyindon 
bunlan  gizlodo  bilmomiş,  hcç koso  inanmadığından  banka göndor- 
momişdi.
Qoca  olilo:
-  Tcz hakim çağınn, -  dcdim, -  tcz hor şcyi möhürlomok lazımdır.
Qobsckin son sözlorindon  vo qapıçı qadının söylodiyindon hcyran
qalaraq,  birinci  vo  ikinci  mortəbodoki  otaqlarm  açarlarım  götürüb, 
cvi  gozmoyo gctdim.  Elo birinci  otaqda, bir az ovvol  mono monasız 
görünon  sözlorin  monasmı anladım; oyalot xosislorino m oxsus olan 
ağılsız bir hiss ilo omolo golon xosisliyin somorosini gördüm.  Q ob- 
sekin öldüyü otağın qonşuluğunda çürümüş paştctlor, bir çox yemoli 
şcylor,  balıq  qulaqları,  zohorli  iylorilo  moni  az  qala  boğmuş  olan 
saqqallı  bahqlar var idi.  Hor ycrdo qurd vo hoşorat qaynaşırdı.  Bir az 
ovvol  almış  olduğu  bu  hodiyyolor  arasında  m üxtolif  hocmli  çay, 
qohvo  tayları  yığılmışdı.  Buxarmın  üstündoki  gümüş  sup  qabında 
Qavrdan onun adına göndorilmiş pambıq taylan, şokor qutuları, rom
1  L c t y c r   (1 7 5 0 -1 8 3 2 )  -   D av id   m o k to b in o   m o n su b   fran sız  rossam ıd ır.  B urada 
adl  ço k ilo n   şokil  I.uvrdadlr.
boçkaları,  qolıvo,  indiqo,  tütün,  bir çox  xırdavat  malların  sonodlori 
var idi.  Bu otağın içi mcbcl, gümüş şcylər, lampalar, şəkillər, vazalar, 
kitablar, çərçivəsiz bükülmüş gözol qravürlor, nadir şcylorlo dolu idi. 
Kim  bilir, bolko do bütün bu qiymətli  şcylorin hamısı yalmz hodiy- 
yələrdon ibarol dcyildi.  Bolko do bunun bir qismi  girov qoyulub da, 
sonra gcri götürülmomiş şcylordon ibarot idi.  Burada sikkoli  və şif- 
rəli  cavahir qutuları,  gözol  bir kotana  bükülmüş scrvizlor,  qiymətli 
silahlar, yarlıqsız bir çox şcylor var idi.  Nodonsə olo götürüldüyünü 
zonn ctdiyim bir kilabı  voroqlodikdo, içindo min  franklıq assiqnasi- 
yalar gördüm.  Mon hor şcyi osaslı nozordon kcçirmoyo qorar vcrərək 
hor şcyi alt-üst clədim:  Rcmbrandtm  fırçasına layiq olan bu hollandi- 
yalının bu qodor horiscəsino scvdiyi qızılları  tapmaq üçün döşomoni, 
tavanı,  kamizlori, divarları  araşdırdım.  Bütün  hüquqşünasltq  təcrü- 
bomdo  bu  dorocodə xəsislik  vo orijinallıq somorosi  görməmişdim. 
Onun  öz otağma  qayıtdıqdan  sonra  gctdikco  artan  bu  xırdaçılığının 
vo  sorvətinin  çoxalmasınm  sobobini  yazı  masasında  tapdım.  Kağız 
presi altında Qobsck ilə, onun bu hodiyyolorini alan alvcrçilərin mok- 
tublan var idi.  Ya bu adamlar Qobsckin moharotınin qurbanı  olmuş- 
dular, ya da o öz malı vo şcylori  üçün çox ptıl  istodiyindon, sazişlor 
natamam qalmışdı. Şcvo ycmoli şcylori otuz faiz tonzillo almaq isto- 
diyi  üçün, Qobsek mallarım ona satmağa razı  olmamışdı. Qobsck bir 
ncço  frank üçün mübahiso cdir vo bu mübahiso zamanı  mallar tələf 
olub  gcdirdi.  Gümüş  şcylorin  satılmamasına  sobob,  onun  noqliyyal 
xərcini vcrmok istomomosi  idi.  Mosolo qohvəyo gəlondo, o qohvo- 
nin  sopoləno  biləcəyini  nozəro  almaq  istomirdi.  Bir sözlə,  hor şcy 
mübahisoyo, çokişmoyo sobob olurdu.  Bu çokişməlordo ağlının zəif- 
lədiyi və qüw o tli chtirasları ağıllarından çox ömür sürən bütün qoca- 
lann düşdüyü anlaşılmaz torsliyin ilk olamotlori görünürdü. Özümü 
onun ycrino qoyub öz-özümdon soruşdum: “ Bütün bu sorvotlər kimo 
çatacaqdır?” Ycgano  varisi  haqqında mono vcrdiyi bu qoribo gösto- 
rişi mülahizo ctdikdo, bir fahişonin qabağına böyük bir sorvoti atmaq 
üçün  Parisin  bütün  şübhəli  cvlorini  araşdırmağa  m ocbur olacağımı 
düşündüm.  Lakin  hor  şeydon  əvvol,  bunu  bilmolisiniz  ki,  şoksiz 
sənodləro osason q raf Emst dö Rcsto yaxında öz mülküno sahib ola- 
caq, bunun sayosindo  Kamilla ilo cvlono bilocokdir.  Bundan başqa, 
o  öz  anası  qrafınya  Rcstonu,  bacısmı  və  qardaşını  kafı  dorocodo 
cchizlo  vo  sormayə  ilo  tomin cdo  bilocəkdir.
95

---