Seçilmiş əsərləri

 

115

Kitab vərəqləri havada yellənə-yellənə  Əbilidən beş-altı metr aralıya düşdü və 

qatar gözdən itib gedəndən sonra, Əbili ayağa qalxıb vərəqləri yerdən qaldırdı. 

Üstündə stəkan yerləri olan, aralarına pomidor suyu tökülmüş bu vərəqlərdən birinin 

üstündə yazılmışdı: «S. Yesenin».  

Əbili  əzik-üzük vərəqləri düzəldib  əvvəlindən açdı. Ağ  səhifəsində göy 

mürəkkəblə yazılmışdı: 

 

Ya ne Puşkin, ne Krılov, 

Ne moqu pisat stixov, 

No pişu tebe tri slova, 

Jivi, uçis, i bud zdorova! 

  

   

 

 

         Veçno tvoy Rufat. 

 

Əbili məktəbdə rus dili dərsi keçirdi və o biri dərslər kimi rus dilindən də beş 

alırdı. Əbili başa düşdü ki, bu kitabı Rüfət adında bir oğlan bir qıza bağışlayıb və 

həmin Rüfət həmin qıza aşiq olub. Əbili başını qaldırıb bayaqkı qatarın ardınca 

baxdı  və fikirləşdi ki, Rüfət heç ağlına gətirməzdi ki, üstünü şerlə yazıb qıza 

bağışladığı bu kitabın vərəqləri bir vaxt Əbili adında bir oğlanda olacaq. Əbili bunu 

fikirləşdi və əti ürpəşdi. Əti ürpəşdi ki, niyə bir adamın üstünə şer yazıb başqa bir 

adama bağışladığı bir kitabın vərəqləri cırılıb günlərin bir günündə yumurta qabığı 

və pomidor artığı ilə bir yerdə vaqonun pəncərəsindən atılmalıdır? Əbili bir neçə il 

bundan  əvvəlki Çəhrayı  qızı yadına saldı  və burasını da başa düşdü ki, bu kitabın 

vərəqlərini Çəhrayı qız cırıb vaqonun pəncərəsindən beləcə atdı. Vacib deyildi ki, bu 

qız elə həmin Çəhrayı qızın elə özü olsun. Bu qız həmin Çəhrayı qızın özü deyildi, 

başqa Çəhrayı  qız idi. Əbili böyümüşdü və daha bilirdi ki, bu dünyada Çəhrayı 

qızlar çoxdu. Çəhrayı oğlanlar da vardı bu dünyada. 

Ikinci səhifədə sarışın bir kəndli balasının  şəkli var idi. Bu kəndli balası 

Əbiligilin düzənlikləri kimi bir düzənlikdə dayanıb ağzında da sünbül çöpü 

çeynəyirdi. Şəklin altında yazılmışdı: «S.Yesenin». 

Əbili keçdiyi dərslərdən bilirdi ki, Yesenin böyük şairdir, yaxşı  şerlər yazıb, 

amma  Əbili bilmirdi ki, Yesenin həm də bir kəndli balası olub. Bir kəndli balası, 

Əbili kimi. 

Illər keçdi. Əbili məktəbi qurtardı  və yenə  də bir yay günü kolxozun «QAZ-

51»nə minib Bakıya gəldi, universitetə qəbul imtahanları verdi, hamısından beş aldı 

və məlum oldu ki, onu iki nəfər başqa əlaçı ilə bərabər təhsil almaq üçün Moskva 

universitetinə göndərirlər. 

Əbili bütün ömründə birinci dəfə qatara mindi, «Bakı – Moskva» qatarına. Qatar 

çox getdi, az getdi, dərə, təpə düz getdi, axırda gəlib Əbiligilin kəndinin yanından 

ötüb keçdi. Əbili vaqonun pəncərəsi önündə dayanıb hər addımına bələd olduğu, hər 

kolunu-kosunu tanıdığı bu yerlərə, qarşı dağın  ətəyindəki ağaclıqlar arasından 

kirəmidli taxtapuşları qızaran kəndlərinə baxa-baxa heç özü də bilmədi birdən-birə 

necə  kəşf elədi ki, bir neçə il bundan əvvəlki qatar onun ürəyini heç hara 

aparmayıbmış; kəşf elədi ki, əslində o, indi ürəyini bu balaca kənddə qoyub gedir, 

bu dağların arasında, bu dəmir yolunun kənarında, bu yerlərin çiskinində, çənində və 

bütün ömrü boyu bu yerlər onun yuxusuna girəcək, onunla olacaq. 

---

 

116

Əbili bu dəfə lap doğrusunu başa düşdü ki, bundan sonra bütün ömrü boyu nə 

edəcəksə bu yerlərin, bu balaca kəndin sayəsində edəcək; başa düşdü ki, bütün ömrü 

boyu bu yerlərə, bu balaca kəndə borclu olacaq və heç vaxt həmin borcundan çıxa 

bilməyəcək, ən xoş vaxtlarında da, ən ləzzətli çağlarında da hərdən bu borcluluq onu 

sıxacaq, sıxacaq çünki dünyada çox şey qatarlar kimidir, gedir, gedir... 

  

 Dekabr, 1973. 

  

---

 

117

TALVAR*  

 

Akademik Məmməd Arif Dadaşzadənin  

xatirəsinə 

 

I 

 

Əvvəlcə ağac şaqqıltısı eşidildi və bu ağac şaqqıltısı günortanın cırhacır istisində 

tamam kimsəsizləşmiş  həyətdə çox gözlənilməz səsləndi, sonra aşağı başdakı 

ayaqyolundan çıxan Gülağanın gözləri birdən-birə  bərəldi və  uşaq bilmədi ki, 

qışqırsın, ya nə etsin. 

Həyətin ortasındakı xartut ağacının yoğun gövdəsi öz-özünə şaqqıltı ilə iki yerə 

bölündü və bir müddət tut yağışıymış kimi, qara tut həyətin asfaltına töküldü. 

Həyətə birinci boylanan Ağamuxtarın arvadı Anaxanım oldu. Anaxanım 

mətbəxdə oturub nahar üçün küftə yumrulayırdı, şaqqıltını eşidib ikinci mərtəbədən 

ağaca baxdı, sonra çaşbaş qalmış Gülağanı görüb ətli-yağlı  əllərini  əsgi ilə  tələm-

tələsik silə-silə: 

 – Adə, Gülağa, – qışqırdı, – qaç kişiyə xəbər elə, tut parçalandı!.. 

Və Gülağa da işin nə yerdə olduğunu başa düşüb babasının otağına tərəf qaçdı 

ki, kişini çağırsın, amma Əliabbas kişini çağırmaq lazım deyilmiş, çünki Gülağa 

hələ onun həyət qapısına çatmamış, kişi özü ağ tumanının üstündən şalvarını belinə 

çəkə-çəkə elə  ağ köynəkdəcə çoxdan bəri gəzmədiyi iti addımlarla qapıdan çıxıb 

xartuta tərəf gəldi. 

 – Tez eləyin! – dedi. – Tez eləyin! Biri də  gərək qalmasın yerdə! Hamısını 

yığın bir-bir! Bircəsi də qalsa, günah olar! Hamısını yığın! Yeyilsin gərək hamısı! – 

dedi. – Tez eləyin! – Sonra özü əyilib ağacın dibindən bir dənə tut götürdü qoydu 

ağzına və doğrudan-doğruya kişiyə elə gəldi ki, ömründə bu ləzzətində tut yeməyib. 

– Yüz ilin tutudu bu, yüz ilin! – Sonra da əllərini ağacın ikiləşmiş gövdəsinə 

söykəyib yarığa baxdı – yarığın hər iki üzü qupquru idi, elə bil neçə vaxtdı günün 

altında qalıb qurumuşdu; qocalıqdan idi bu, canından şirə çəkilib getmişdi.  

Axır ki, yüzü haqladı bu xartut. 

Əliabbas kişi başını ikinci mərtəbəyə  tərəf qaldırıb böyük gəlini Anaxanıma 

dedi: 

– Aş bişir bu gün. 

Anaxanım ömründə qayınatasının üzünə ağ olmamışdı və kişinin bir sözünü heç 

vaxt iki eləməmişdi; bu dəfə  də demədi ki, küftəbozbaş asıram; kişinin ürəyi aş 

istəyir, nə olar, axşama da aş bişirər və burası da gündən-günə Anaxanıma ovcunun 

içi kimi aydın olurdu ki, qocalmaq, əslində təzədən uşaqlaşmaqdı. 

Əlbəttə, bu saat Əliabbas kişi böyük gəlinin bu fikirlərindən xəbərsiz idi və o, 

bu dəfə Gülağaya dedi: 

 – Gördün! Gördün ki!? Elə soruşurdun, düz deyirsən, yoxsa yox? Gördün ki?! 

Doğrudan da, yaman oldu bu xartutun parçalanması, daha buna bir söz ola 

bilməzdi, düz deyirmiş kişi, xartut yüz yaşına çatanda parçalanırmış və burasını da 

lap doğru deyirmiş ki, bu tutun yüz yaşı var. 

 –  Əcəb oldu! – Bunu, bu tutdan birinci dəfə yeyirmiş kimi, Fətullanın arvadı 

Məsmə dedi: 

 – Yığıb qonşulara da pay göndərmək lazımdır... – Bunu da Anaxanımın həmişə 

səxavət göstərən giçik gəlini Fəridə dedi. 

---