Seçilmiş əsərləri

 

109

Sabunçu vağzalında adam az idi və bu adam azlığından vağzalın içi boş kilsəyə 

dönmüşdü. Elektrik qatarının səsi elə bil özü ilə bu boş vağzala bir istilik gətirdi. 

Qatar yerindən tərpənəndə isə Kərim kişi hiss elədi ki, sağ əli açılmır; sağ əlini aça 

bilmir ki, bağlamanı yanına qoya; sol əli ilə sağ  əlini tutdu və bağlamanı dizinin 

üstünə qoydu. 

Qatar getdikcə Kərim kişi pəncərənin buz bağlamış şüşəsinə baxa-baxa yadına 

saldı ki, dünən Cavanşir deyirdi elektrik qatarları  işləmir. Bunu yadına saldı  və 

gülümsədi, amma orasını da yaxşı bilirdi ki, bu saat evdəkiləri nigaran qoyub. Yenə 

özünə yaman hirsi tutdu – ona görə yox ki, evdə heç kimə heç nə deməyib Bilgəhə 

gedir, ona görə ki, belə qocalıb, belə  zəifləyib və  ən başlıcası ona görə ki, özü də 

bunu görür, bu barədə fikirləşir və ürəyində bir «Heyhat! Heyhat! Heyhat!» elə yuva 

salıb, elə bil xərçəng yarasıdı. 

Sonra Kərim kişi hiss elədi ki, mürgüləyir, hiss elədi ki, yatmaq istəyir, bu dəm 

qarı, boranı yarıb gedən bu elektrik qatarının içində onun bütün bədəni yuxuya can 

atır. Kərim kişi onu da hiss elədi ki, bu saat burada yatsa, bir də heç vaxt 

ayılmayacaq. Sol əli ilə sağ  əlini ovuşdurmağa başladı, sonra yarıdan qırılmış 

ağaclar gəldi gözlərinin qabağına, sonra yenə haçansa vurduğu həmin ördəyi 

xatırladı, sonra da Marqarita Abramovnanın buz barmaqlarını üzündə hiss elədi və 

birdən-birə başa düşdü ki, bu qış axırıncı qışıdı. 

O, qatardan düşəndə külək elə qıy vurdu ki, az qaldı ayaqları perronun üstünə 

yox, perronla qatarın arasına getsin. Sonra külək bir də qıy vurdu, bir də, bir də. Elə 

bil bu saat bütün aləm dağılırdı. 

Aydın məsələydi ki, bu şaxta-mərəkədə stansiyadan xeyli aralıdakı bağa tərəf nə 

bir maşın işləyirdi, nə avtobus və  Kərim kişi yenə  də sol qolunu büküb başının 

üstünə qaldırdı, üzü xəzriyə addımlamağa başladı; ayaqları güclə sözünə baxırdı. 

Bu yol torpaq yol idi, sol tərəfdə bağlar idi, sağ  tərəfdə zeytun ağacları  və bu 

zeytun ağaclarının arasında şamdan salınmış meşə zolağı. Amma indi nə torpaq yol 

var idi, nə zeytun, şam ağacları, nə  də ki bağlar; ancaq qar idi, qiyamət qoparan 

külək idi və bu külək Kərim kişinin gözünü açmağa qoymurdu. Birdən o, hiss elədi 

ki, qardan başqa ayaqlarına nəsə dolaşır və başa düşdü ki, bu damının qapısını qar 

basıb çöldə qalmış itdir və bu it evdə  nə varsa hamısını – dünənki xörəyin 

boyatından tutmuş kolbasaya, sosiskayacan yığıb bağladığı bağlamasını  əlindən 

qapa bilər. Kərim kişi gözünü açıb baxa bilmirdi, bir səs də  çıxara bilmirdi, təkcə 

bunu bilirdi ki, dayanıb, bağlamanı açıb, bu itə də bir şey verməyə gücü çatmayacaq; 

olan-qalan gücünü yığıb bir az bərk yeriməyə çalışdı. Bu it onsuz da əl çəkən 

deyildi, bağlamanın iyinə, adam nəfəsinin istisinə lap dünyanın axırınacan 

gedəcəkdi. 

Kərim kişinin bir ərik ağacı vardı ki, altında yüz adama yer salmaq olardı  və 

həmişə bağa gələndə ilk növbədə uzaqdan bu ağac görünərdi. Kərim kişi bayaqkı it 

ayağına dolaşa-dolaşa üzü xəzriyə tərəf addımlaya-addımlaya hiss elədi ki, bax, bu 

yerdən ərik ağacı görünür və daha bağa çatmağa az qalıb. Sonra bunu da hiss elədi 

ki, indi ayağına bir it yox, iki it dolaşır. 

Itlər də görünür, Kərim kişinin əlindəki bağlamaya hücum eləməkdən çəkinirdi 

və  yəqin hiss edirdilər ki, həmin bağlamadakından onların da payına düşəcək, 

bilirdilər ki, bu uzun ayaqların sahibi ilə harasa elə bir yerə çatacaqlar ki, orada isti 

olacaq, oranı külək tutmayacaq və orada yemək olacaq. 

---

 

110

Bu qədim dəmir darvaza bütün ətrafda məşhur idi, köhnə  məscid kimi, köhnə 

dəyirman kimi bu yerlərin abidələrindəndi. Indi həmin darvazanın balaca qapısının 

ağzına adam boyu qar yığılmışdı və Kərim kişi axırıncı dəfə bütün gücünü toplayıb 

sol  əli ilə qarı  təmizləməyə başladı. Daha qar-boranı hiss eləməsə  də bunu başa 

düşdü ki, itlər də ona kömək edir, qabaq ayaqları ilə qapının ağzındakı qarı o yan-bu 

yana dağıdırlar. Kərim kişi yadına saldı ki, bu axırıncı  əzab-əziyyətdi, Nabranın 

damının ağzı xəzriyə tərəf deyil və yəqin qar ora bu cür yığılmayıb. 

O, qapını itələyib darvazadan içəri girəndə heç özü də bilmədi necə oldu ki, 

qışqırmağa gücü çatdı: 

– Nabran! 

O dəqiqə  də qulağına it zingiltisi gəldi və  Kərim kişi bütün bədənini,  əllərini, 

ayaqlarını hiss eləməsə də, heç nə görməsə də, başa düşdü ki, onu qara basmır, bu, 

Nabranın zingiltisidi və burasını da başa düşdü ki, bütün bu müddət ərzində Nabran 

onun yolunu gözləyib. 

Daha bundan sonrakıları Kərim kişi elə bildi ki, yuxuda görür, yəni elə bildi ki, 

yuxudadı, onun ayağına dolaşan bayaqkı itlərin də boranın əlindən Nabranın damına 

soxulmaları yuxudadı  və axır ki, güc-bəla ilə aça bildiyi bağlamadakıları onların 

qabağına qoyub yedizdirməsi də yuxudadı. 

Sonra elə bil nə isə eşidib bircə an yuxudan ayıldı və bu dəfə Cavanşirin səsini 

lap açıq-aşkar eşitdi: 

– Ata! Ata! – və başa düşdü ki, indi də onu qara basmır: bunu da başa düşəndən 

sonra daha heç nə bilmədi.  

... Həkim çarpayının yanından qalxıb bir Ayaza, Ayazın yanındakı bacı-

qardaşına baxdı, bir Cavanşirə, Faziləyə baxdı, bir qapının ağzında dayanmış 

Marqarita Abramovnaya baxdı və bir də təzədən Kərim kişinin qalın balıncın içinə 

batmış sifətinə baxıb: 

– Sətəlcəmdi, – dedi və sonra bunu da dedi ki, keçib gedər. 

Cavanşir atasının gözləri yumulu zəif sifətinə baxdı və ürəyini bir qorxu bürüdü: 

birdən keçib getmədi?.. 

Əlbəttə, indi Kərim kişi güzgüdə Marqarita Abramovnanın gözlərinə baxa 

bilsəydi, o saat başa düşərdi ki, bu qoca arvad da bu dəm bir ürək ağrısı ilə öz təkcə 

və axırıncı müştərisini itirməkdən qorxur. 

... O ki, qaldı havaya, cəmi ikicə gün keçmədi, Bakıda qar kəsdi, külək dayandı, 

bir gün çıxdı ki, gəl görəsən və indi adamın heç ağlına gəlməzdi ki, vur-tut ikicə gün 

bundan əvvəl Nabran boyda it damda qalıb çovğunun əlindən zingildəsin. 

 

Iyun, 1973. 

 

 

 

 

---