9
SARI PENCƏK
Belə günlərdə...
Evimiz gəmiyə oxşayır,
otağım kayuta.
Fikrət Sadıq
Əlbəttə, bu qəribə, hətta son dərəcə qəribə hadisə barədə yazmamaq da olardı –
o qədər qeyri-inandırıcı bir əhvalatdır, fəqət, belə bir qəribəlik özü əlamətdar
deyilmi? Bəzən bizə elə gəlir ki, günlərimiz həddən artıq adi keçir, günlərimiz bir-
birinin eynidir, dünən ilə bu gün arasında fərq yoxdur; əslində isə, elə bu gümanın
özüdür günlərimizi eyniləşdirən: belə bir gümanı dağıtmaq əvəzinə, bəzən heç
özümüz də bilmədən bir çox qəribə hadisələrin, vəziyyətlərin üstündən ötüb keçirik;
bu əlamətdarlığı hiss etdikdə isə, hər şey bizə qeyri-inandırıcı görünür.
Əgər yadınızdadırsa, 1968-ci il aprel ayının 6-da Bakıda axşamçağı bərk yağış
başladı, hərçənd günorta hava çox mülayim, yaz ətirli idi. Həmin günü daha yaxşı
yadınıza salmaqdan ötrü, xatırladım ki, yağışdan bir az qabaq futbol üzrə otuzuncu
ölkə birinciliyinin ikinci turu sona yetmişdi və «Neftçi», qəzetlərin yazdığı kimi,
gözəl oyun göstərərək Odessanın «Çernomorets» komandasının qapısından dörd
cavabsız top keçirtmişdi.
Iyirmi səkkiz yaşlı cavan bəstəkar S.Qayıblı, təəssüf ki, futbol azarkeşi deyildi;
təəssüf ona görə ki, həmin gün futbol azarkeşləri arasındakı ruh yüksəkliyi, böyük
ümidlər bu saat onun üçün naməlum bir şey idi və vaxtsız yağış onu daha artıq
bədbinləşdirmişdi.
Cavan bəstəkar S.Qayıblı həmin gün səhər yuxudan duranda ağlına gətirməzdi
ki, axşam və xüsusən gecə belə bir dilxorçuluq içində olacaq, hərçənd ağlına
gətirsəydi də, bu onun üçün elə bir sürpriz olmazdı. Görünür, özünü tək və tənha
sanan adamların həyatında iqlim dəyişikliyi daha artıq rol oynayır, nəinki ailəlilərin,
oğul-uşaqlıların həyatında.
S. Qayıblının V. və B. küçələrinin kəsişdiyi tində yerləşən doqquzmərtəbəli təzə
binadakı otağında pianino yox idi və o, hər dəfə işləmək üçün «P. M. klubu»nun
arakəsməsində qoyulmuş pianinonun arxasında oturmalı olurdu.
«P. M. klubu» X. küçəsində yerləşirdi və S. Qayıblının on altı kvadratmetrlik
otağı ilə X. küçəsi arasındakı məsafə bəzən yerlə ay arasındakı qədər, bəlkə artıq
olurdu, bəzən də bir göz qırpımlıq – bu baxırdı S. Qayıblının işləmək həvəsinə;
işləmək həvəsi isə, məlum məsələdir ki, öz növbəsində bir sıra amillərdən asılıdır –
biz onları sadalamayacağıq – hərçənd deyirlər ki, işləyən heç nəyə baxmaz, Qorki ay
işığında oxuyub, Pavlov öləndə keçirtdiyi hissləri diktə edib.
S. Qayıblı «P. M. klubu»nda rəsmi işdə idi: özfəaliyyət kollektivinin bədii
rəhbəri. Həftənin tək günləri rəsmi işdə olurdu, həftənin tək günləri dilxorçuluq
basırdı onu, çünki klub müdirinin bir müavini var idi, ona göz verirdi, işıq vermirdi,
deyirdi ki, canım, o nədir elə yazmısan, hərdən radio ilə verirlər, dram-ba-ba-bam,
dram-ba-ba-bam, hanı bəs bizim kamançamızın göz yaşları, hanı bizim tarımızın ah-
naləsi, hanı bizim nağaranın gurultusu, hanı bizim klarnetin sümük oynatması?
Sonra da məlum olurdu ki, müdir müavini dəyişik salıb, başqasının əsərinə qulaq
asıb.
10
S. Qayıblı yaradıcılıq ilə məşğul olmaq istəyəndə kluba iş qurtarandan sonra,
axşamçağı gedirdi ki, nə cəfakeş müavin orda olsun, nə də bir başqa adam. Gözətçi
onu tanıyırdı və dərhal içəri buraxırdı. Bu gözətçi siqaret çəkən idi, amma ömründə
cibində siqaret olmazdı, hər dəfə S. Qayıblı ilə salamlaşandan sonra bir siqaret
istəyirdi, ayrılanda da xudahafizləşib bir siqaret istəyirdi – adətkərdə idi.
Həmin gün S. Qayıblı işləməyə gedəndə, nədənsə, birdən-birə ağlına gəldi ki, bu
gözətçinin həmişə siqareti olur, amma ondan aldığı siqareti qənimət bilir və yaxud
bu da, bir növ, rüşvət kimi bir zaddır.
O, salamlaşıb içəri girəndə gözətçi adəti üzrə siqaret istədi, S. Qayıblı da cavab
verdi ki, siqareti yoxdur. Gözətçi, elə bil, qulaqlarına inanmadı, gülümsünüb təzədən
dedi ki, siqaret istəyirəm. S. Qayıblı yenə də cavab verdi ki, siqareti yoxdur, sonra
cibindən bir «Avrora» çıxarıb qoydu damağına və pillələri yuxarı qalxdı; özü də öz
tərsliyinə təəccüb etdi.
O, pianinonun arxasında oturdu, amma qapağını qaldırmadı. Gözlərini tavana
zillədi və siqareti axıra qədər çəkdi. Könlündən keçdi ki, bu saat, bax, beləcə
təyyarədə oturaydı, uçaydı, buludların altından keçəydi, üstündən keçəydi, sonra
da...
Əlbəttə, indi o özünü məcbur edib pianinonu danqıldada bilərdi, fəqət heç vaxt
işləmək üçün özünü məcbur etməzdi, sadəcə ona görə ki, bundan bir şey çıxmazdı.
Cavan bəstəkar S.Qayıblı yenə bir siqaret yandırdı, arakəsməni o baş-bu başa
addımladı: qəribə idi, o başa iyirmi üç addım oldu, bu başa otuz bir addım, halbuki,
eyni addımlar idi.
Ümumiyyətlə, həmin gün onun işləri elə əvvəldən qəribəliklərlə dolu idi.
Səhər yerindən qalxan kimi, heç əl-üzünü yumamış aşağı düşdü, binalarından
bir tin aralıdakı qəzet köşkünə gedib, dünəndən sifariş etdiyi «Bakinski raboçi»
qəzetini aldı, tələsik otağına qalxıb yazı masasının siyirtməsində saxladığı on üç
ədəd lotereya biletini çıxartdı və əlinə bir doldurma qələm alıb rəqəm-rəqəm
yoxlamağa başladı.
Özü xüsusi olaraq lotereya biletlərini nəhs ədəd almışdı – prinsipial olaraq
xurafata düşmən idi, hərçənd bunun özü də elə bir növ xurafat idi.
Adəti üzrə bu dəfə də heç nə udmadı və on üç ədəd lotereya biletinin on üçünü
də ortadan cırıb mətbəxdəki zibil yeşiyinə atdı. Lap dəqiq yadındadır ki, lotereya
biletlərini cırıb mətbəxdəki zibil yeşiyinə atdı. Sonra çay-çörək yeyib şəhərə düşdü.
Günorta nəşriyyata – üç miniatür fortepiano pyesindən ibarət ilk palazqulağı
kitabçasını buraxırdılar – dəyib sonra təzə univermağın yanından üzüaşağı enəndə
yadına düşdü ki, aerozol almalıdır, evdə, deyəsən, taxtabiti baş qaldırır, əlini atıb döş
cibindən portmanatını çıxartdı ki, görsün bu gün aerozol ala biləcək, ya yox.
On üç ədəd təptəzə lotereya bileti... portmanatın içində idi.
O, lotereya biletlərini portmanatın içindən çıxartdı: elə şax idilər ki, elə bil heç
alınandan əl toxunmayıb. Ələddinin çırağını xatırladı. Tələbə vaxtı yarızarafat,
yarıciddi ay arzulamışdı ha Ələddinin çırağını.
S.Qayıblı təzə univermağın yanındakı 3538 nömrəli mərkəzi əmanət kassasına
girdi və qabaqlar konservatoriya ilə üzbəüz binanın divarından asılan bir reklam
yadına düşdü:
Vətəndaşlar, pullarınızı əmanət kassasına qoyun.
Sərfəli və etibarlıdır.