Yaxın Şərq və Cənubi Qafqazın ən unikal, ən möhtoşom abidolorindon
biri vo bəlkə də birincisi hesab etmək olar.
Əkbər Bədəlov
(əbədəlov59@ mail.ru)
AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya Institutu
Antik dövr arxeologiyası şöbəsi
M EYDANTƏPƏDƏ ARXEOLOJI TƏDQIQATLAR
AMEA Arxeologiya və Etnoqrafıya İnstitutunun Antik Naxçıvan
arxeoloji ekspedisiyasının Meydantəpə yaşayış yerində apardtğı
tədqiqatlar Azərbaycanm qədim dövlətlərindən olan Atropatenanın
tarixini,. iqtisadiyyatını və modəniyyətini öyrənmək baxımından
mühüm əhəmiyyətə malikdir. Eyni zamanda Naxçıvanın antik
tarixinin, hələhk, öyrənilməmiş problemləri çoxdur və əldə olunan
arxeoloji tapıntılar bu problemlərin bir çoxunun həllino kömək
edəcəkdir. Meydantəpə olduqca əlverişli coğrafı mövqedə -
N axgvan çayın sol sahilində, “Cin dərəsinin” Naxçıvançayla
birləşdiyi
yerdə,
hündürlüyü
8-10
m
olan
(Naxçıvançayın
səviyyəsindən) yastı təpənin üzərində yerləşmişdir. Yaşayış yerinin
ərazisi 2 ha-dan artıqdır, mədəni təbəqənin qalınlığt 2,0-2,5 m-dir.
Arxeoloji qazıntılar zamanı yaşayış yerinin şiınal tərəfində uzunluğu
31 m. Eni 1,5 m olan müdafiə divarı aşkar edildi. Müdafiə divarı
kontforslarla təmin olunmuşdur. Kontrforsların uzunluğu 2ın. Eni iso
60 sm-dir. Müdafiə divarı yaşayış ycrini hərtərəfdən əhatə ctmişdir.
2013-cü ildə aparılan arxcoloji qazıntılar noticəsindo yaşayış
yerindo ilk dofə olaraq sonətkarlıq cmalatxanası aşkar edildi. Əvvolki
illərdə Meydantəpodə aparılınış arxeoloji qazıntı işləri nəticosindo
qala divarı ilə paralcl bir neçə yaşayış evinin divar qalıqları aşkar
edilmişdi. Həmin yaşayış evlərinin əsas tikililəri narınqalanın
içərisinə doğru davam edirdi. Ona görə də antik dövrə aid yaşayış cvi
kompleksini tam tədqiq ctmək, tikililorin mcınarlıq üslubunu vo
təyinatını müəyyən etmək üçün qazıntı sahosini şimal müdaflo
divarmdan cənuba tərəf davam etdirməyi qərara aldıq. Ycni
götürülən qazıntı sahəsinin cni 11 m, uzunluğöu 21,2 m-dir. Qazıntı
sahəsinin ölçülərinin standart olmaması abidənin üstündə, keçən
əsrdə
müxtəlif obyektlərin
salınması
ilə
bağlıdır.
Yuxarıda
Meydantəpə yaşayış yerinin düz ortasından salınan Naxçıvan-Şahbuz
avtomobil yolunun abidənin mərkəzi hissəsinin dağıdılmasına səbəb
olduğunu qeyd etmişdik. Bundan başqa abidənin miixtəlif yerlərində
bəzi obyektlər də salınmışdır ki, onlar da abidənin qismən
dağılmasına səbəb olmuşdur. Bu obyektlərdən biri yiiksək gərginlikli
elektrik dirəyi, digəri isə meteroloqların qurduğu ötürücü aparatıdır.
Yuxarıda qeyd olunan obyektlər 2013-cü il qazıntılarının düzgün
kvadratlar üzrə apanlmasına mane olduğundan sahə daha çox cənub-
şərqə tərəf genişləndirildi.
Qazıntı sahəsinin cənub tərəfındə, 40 sm dərinlikdə eni 1,5 m olan
divar aşkar edildi. Divar çay daşları və palçıqla (gil məhlulu ilə)
işlənmişdir. Uzunluğu 16,4 m-dir. Bu divar şimal müdafıə divarına
paralel yerləşir və onları bir-birilə eni 50 sm olaıı arkəsmə divarlar
birləşdirir (Şəkil 1). Keçən ilki qazıntı mövsümündə aşkar etdiyimiz
otaqlar da bu arakəsmələrin arasındadır. Otaqların tlivarları 1,3-1,5 m
hündürlüyündə salamat qalmışdır. Otaqları bir-biı ilə 80 sm enində
qapı yerləri birləşdirir. Qərbdən birinci otağın cni 3,0 m, ikinci otağın
eni 3,5 m, üçüncü otağın eni isə 5,1 m-dir. Qazıntmın cənub tərəfində
aşkar edilmiş, eni 1,5 m olan divar qədim borpadan əvvəlki mədəni
təbəqəyə aiddir (Şəkil 2). Qazıntı sahəsi gcnişləndikcə və dərinə
salındıqca müxtəlif dövrlərə aid tikili qalıqlannın nccə yerləşdiyini
aydın şəkildə izləmək olur. Qeyd etmək lazımdır ki. qədim bərpadan
əvvəlki dövrə aid tikililər daha keyfıyyətlə işlənmişdir (Şəkil 3).
Qədiın bərpa vaxtı əvvəlki divarlardan istifadə olunsa da onların
təyinatı dəyişdirilınişdir. Analoji vəziyyət əvvəlki illərin qazıntısı
zamanı da izlənmişdi. Belə ki, şimal müdafiə divarına bitişik
işlənıniş tikililər aşkar olunsa da onların təyinatım ıniiəyyən ctmək
mümkün olmamışdı. Bəzi tikililərin yaşayış ycrinin müdafiə sistemi
ilə heç bir əlaqəsi yox idi və əksinə, bu sistemi pozurdıı. Bclə
tikililərə müdafıə divarına bitişik işlənmiş pilləkəni, maili işlənmiş
kanalı və kiçik sahəli otaqları göstərınək olar.
Bu ilki qazıntılar vəziyyətə nisbətən aydınhq gətirdi və qədim
bərpadan sonrakı dövrə aid tikililərin bir-birilə əlaqədar olduğunu
göstərdi.
Yuxarıda təsvir etdiyimiz, eni 1,5 m olan divarın şimal tərəfı daha
çox dağıntıya məruz qalmışdır. Dağıntıuya qədim bərpadan sonrakı
dövrün tikililəri səbəb olmuşdur. Burada 2,8 m uzunluğu, 1,8 m eni
olan bir sahədə əhəhg aşkar edildi (Şəkil 4). Əhəng qat-qat (11 qat)
tökülmüş vəziyyətdədir.
Əhəng
qatlarının
arasında
3-5
sm
qalınlığında torpaq qatları vardır ki, bu da qatların eyni vaxtda deyil,
müəyyən zaman keçdikdən sonra əmələ gəldiyini göstərir (Şəlik 5).
Əgər, əhəng buraya saxlanmaq üçün tökülsəydi, ətrafı və üstü bağlı,
yəni balaca otaq kimi bir yer olmalıydı. Lakin, əhəng qatlarının
dağınıq şəkildə aşkar edilməsi, burada vaxtilə istehsalla bağlı hansısa
bir prosesin getdiyini söyləməyə əsas verir. Əhəng qatlarından 1,2 m
cənub tərəfdə, 50-55 sm dərinlikdə, 30X40 sm ölçülərində bir tunel
aşkar edildi. Tunel, cənub-şərqə tərəf 3m uzanır və qazıntı
sahəsindən kənara çıxır.
Bu tuneldə əhəng qalıqları
aşkar
edilmədiyindən onun, yuxarıda təsvir etdiyimiz əhəng qatları ilə
əlaqəsinin olub-olmadığını söyləmək çətindir. Lakin, onların eyni
mədəni təbəqədə yerləşdiklərini və eyni dövrə aid olmaları faktını da
nəzərə almaq lazımdır.
Əhəng qatlarından 1,3 m cənub-qərb tərəfdə divar qalığı aşkar
edildi. Bu divar şərqə tərəf 2,5 m uzunluğunda davam cdir və kəsilir.
Keçən əsrdə texnika vasitəsilə dağıdıldığ aydın görünür. Divarın eni
1,1 m-dir. Qərb tərəfi şimala tərəf 112 sm uzunluğunda və 105 sm
enində, cənub tərəfi isə 40 sm uzunluğunda və 60 sm cnində salamat
qalmışdır. Bu divar əhəng qatları və tuncllə əlaqəsi olmayan hansısa
bir tikilinin qalığıdır.
Qazıntı cənuba tərəf davam etdirilərkən qala divarına paralel
üçüncü bir divar aşkar cdildi. Bu divar da əvvəl təsvir etdiyimiz
divarlar kimi çay daşı və palçıqla işlənmişdir. Uzunluğu 8,1 ın-dir,
eni hər yerdə eyni deyil. Belə ki, qərb tərəfdə eni 70 sm, şərq tərəfdə
isə 120 sm-dir. Orta hissəsindən yuxarıda təsvir etdiyimiz tunel keçir
və bu hissə dağıdılmışdır. Tunelin keçdiyi yerdə divarın cnində
Dostları ilə paylaş: |