kəskin dəyişiklik (70 - 120 sm) vardır. Ehtimal ki, burada qapı yeri
omuşdur və qapının sağ və sol tərəflərində divar tələbata uyğun
olaraq müxtəlif endə işlənmişdir. Divar şimal tərəfdə uzunluğu 70
sm, eni 80 sm olan başqa bir divarla birləşir. Bu divar qalığı da əhəng
qatları və tuneldən əvvəlki dövrə aiddir, lakin, həmin divardan təkrar
istifadə olunmuşdur.
Qazıntı sahəsinin şərq tərəfı təmizlənərkən yuxarıda təsvir
etdiyimiz divarların arasında maraqlı tapıntılar aşkar olundu. Burada
18 kv. m sahəsi olan otağın içərisində, 50-60 sm dərinlikdə qalın
divarlı, çəhrayı rəngli gil qab frqmentləri tapıldı. Fraqmentlərlə
birlikdə əhəng parçaları da aşkar olunurdu. Gil qab fraqmentləri iri
həcmli təsərrüfat küplərinə aiddir. Otağın içərisi təmizlənərkən 70 sm
dərinlikdə cərgə ilə düzülmüş təsərrüfat küplorinin oturacağı və
oturcağa yaxın gövdəsinin 20-25 sm hündürlükdə salamat qalmış
hissələri aşkar olundu. Təsərrüfat küplərinin boğaz və ağız hissələri
aşkar olunmadı. Çox güman ki, Meydantopənin üstü sovet
dönəmində buldozerlə götürülən vaxt təsərrüfat küplərinin boğaz və
ağız hissələri də dağıdılmış və buldozerlo konara kürünmüşdür.
Əvvəlki qazıntılar zamanı Meydantəpənin hər yerindən təsərrüfat
küplərinin qalıqları aşkar edilmişdir ki, onlann da bəziləri bərpa
olunmuşdur. Bu küplərin hündürlüyü 150-170 sm-dir. Maraqlıdır ki,
cərgə ilə aşkar edilmiş təsərrüfat küplərinin hanıısının oturacaq
hissələri sındıqdan sonra əhənglə təmir olumnuşdur. Otaqda bir-
birindən eyni məsafədə 6 təsərrüfat küpü düziilmüşdür. Maraqlıdır
ki, təsərrüfat küplərindən bəziləri nə vaxtsa buradan çıxarılıb
aparılmışdır ki, onların da oturacaqlarının ycri aydın izlənir.
Hündürlüyü 1,5-1,7 m olan təsərrüfat küplərindən antik dövrdə,
əsasən taxıl saxlamaq üçün istifadə olunmuşdur. Onların əhonglə
təmir olunması bu fikri bir daha tosdiq cdir. Tosorrüfat küplərinin bir
otaqda cərgə ilə düzülməsi bu otağın anbar olmasmı ehtimal ctınoyo
əsas verir. Lakin, bu küplorin çoxlu ohonglə bir ycrdo aşkar olunması
kompleksin bu hissəsində, bir neço otaqdan ibarət, təsərriifat
küplərinin, ümumiyyətlo, kcramikanın təmiri ilo məşğul olaıı
emalatxananın olmasını söyləmoyo osas vcrir.
Tosərrüfat küpləri, yuxarıda təsvirini verdiyimiz əhəng qatları ilə
eyni səviyyədə aşkar olunmuşdur. Əhəng qatlan ilə təsərrüfat küpləri
olan otağı cənub tərəfdən 70 sm enində dar bir dəhliz birləşdirir. Çox
güman ki, təsərrüfat küpləri ilə əhəng qatları arasında bir əlaqə
olmuşdur, bəlkə də, küplərin təmirində elə həmin əhəngdən istifadə
olunmuşdur.
Əvvəlki,
illərin
hesabatlarında
dəfələrlə
qeyd
etdiyimiz
kimiMeydantəpə dağıntıya məruz qaldıqdan sonra birdəfəlik tərk
olunmamış, əhali bərpa işləri apararaq bir müddət burada yaşamaqda
davcam etmişdir. Həmin dövrə aid mis məftillə tmir edilmiş çoxlu
süfrə qabları, əhənglə təmir edilmiş təsərrüfat küpləri aşkar
olunmuşdur. Tikintidə isə bərpa edilən və yeni tikilən divarlar
əvvəlki dövrün divarlarından xeyli zə if olmuşdur. Bütün bu
səbəblərdən təsərrüfat küplərinin buraya təmir məqsədilə gətirildiyini
söyləmək olar. Əks təqdirdə, əgər bura taxıl anbarı olsaydı təsərrüfat
küplərindən heç olmazsa biri və ya ikisi salamt qalmış olardı və az da
olsa taxıl qahqları tapılardı.
Əvvəlki illərin arxeoloji qazıntıları zamanı Meydantopə yaşayış
yerinin şimal müdafıə divartnda maraqlı quruluşa malik bir tikilinin
aşkar olunduğunu və onun müdafiə sistemi ilə heç bir əlaqəsinin
olmadığını qeyd etmişdik. Həmin tikili əhəng qatları ilə eyni dövrə
aiddir. Tikili qala divarınm yanında və içərisində yerləşdiyindən,
divar dağılmasın deyə içərisini təmizləməmişdik. 2013-cü ildə
tikilinin içərisi və ətrafı təmizlənərkən onun maraqlı bir plan
quruluşuna malik olduğu müəyyən edildi. Əvvəlcə elə görünürdü ki,
daş döşənmiş kanal müdafıə divarınm arxasında - cənub tərəfdə
yerloşən otağın
içərisinə
davam
edir.
Lakin otağın
içərisi
təmizlənərkən tikilinin bu otağın içərisinə keçmədiyi və müdafıə
divarının düz ortast i!ə şaquli vəziyyətdə yuxarı qalxdtğt aydın oldu.
30-40 sm yuxarı qalxdıqdan sonra ikiyə ayrılır. Bu tikilinin quruluşu
aşağıdakı kimidir. Tikilinin quruluşu aşağıdakı kimidir: Şimal tərəfi
30 sm eni olan daş döşənmiş. Sağ və sol tərəfi 50 sm hündürlüyündə
divar olan kanal kimidir. Kanal madafiə divarına yaxınlaşdıqca
tədricon gcnişlənir və divara birləşən yerdə cni 90 sm-ə çatır,
hündürlüyü 60 sm-dir. Müdafıə divarının içərisinə daxil olduqdan
sonra şaquli sürətdə yuxarı qalxır və divarın üstündə iki deşik
şəklində görünür. Deşiklər bir-birindən 50 sın aralıdır, onların
arasında eni 30 sm olan divar vardır. Simmetrik şəkildə yerləşən
deşiklərin ölçülərində az fərq vardır. Belə ki, qərb tərəfdəki deşiyin
ölçüləri 70X55 sm, şərq tərəfdəki deşiyin ölçübri isə 60X50 sm-dir
(Şəkil 8). Hər iki deşik 90 sm dərinlikdən sonra yuxarıda təsvir
etdiyimiz kanalla birləşir. Bu deşikləri və ya quyuların ağızları
əvvəldə qeyd etdiyimiz əhəng qatları ilə eyni səviyyədədir. Lakin.
qeyd etmək lazımdır ki. deşiklərin içərisində və yamnda əhəng
qalıqları aşkar edilmədi. İki şaquli vəziyyətdə yerləşmiş quyunun
maili vəziyyətdə, uzunluğu 2,8 m olan maili bir kanalla birləşməsi
vaxtilə burada hansısa bir istehsal ocağımn olduğunu söyləməyə əsas
verir. Lakin, əldə edilən tapıntılarla, hələlik, elo bir dəqiq nəticəyə
gəlmək mümkün deyil.
Arxeoloji qazıntılarda qazıntılarda aşkar etdiyimiz əhəng qatı da,
təsərrüfat küplərinin qahqları da, təsvir etdiyimiz tikili də antik
dövrün son mərhələsinə - b. e. Ilk əsirlərinə aiddir. Bu mədəni
təbəqənin qalınlığı qazıntının mərkəzi hissəsində 1,0 m, ətraflarda isə
50-70 sm-dir. Qeyd etmək Iazımdır ki, mədəni təbəqənin özü
bütünlüklə dağıntıya məruz qalmışdır. Belə ki, Meydantəpənin üst
qatı nə vaxtsa buldozerlə götürüldüyündən son antik dövrə aid
mədəni təbəqənin ilkin qalınlığını müəyyən etmək mümkün deyil.
Yalnız, yuxarıda təsvir etdiyimiz basdırılmış təsərrüfat küplərinə
görə bu mədəni təbəqənin qalınlığının 2m-ə yaxın olduğunu ehtimal
etmək olar. Küplərin qalınlığı 1,5-1,7 m olmuşdur. Qazıntı zamanı
onların çiyindən aşağı hissəsi - 1,1-1,2 m hündiiıiüyündə aşkar
edilmişdir. Bu təqribi hesablamadan mədoni təboqənin üst hissəsinin
50 sm qalınlığında buldozcrlə götürüldüyü aydm olur. Təəssüf ki, bıı
səbəbdəndə nə yuxarıda təsvir etdiyimiz iki deşikli tikilinin yuxarı
(ağız) hissəsinin, nə də əhəng qatları tökıilmüş yerin yuxarı
hissəsinin necə tamamlandığmı müəyyən etmək mümkün olınadı.
Əldə olunan tapıntılar və digər məlumatlar Meydantəpənin bıı
hissəsində hansısa bir istehsal sahəsinin bə ya emalatxananın
olduğunu söyləməyə əsas verir.
Meydantəpə yaşayış ycrində aparılmış Arxeoloji qazıntıların əsas
nətieələrindən biri də dulusçuluq emalatxanasının və istehsal
sahəsinə aid tikilinin aşkar edilınəsi oldu. Müəyyən edildi ki,
emalatxanada iri həemli təsərrüfat küplərinin təmiri ilə məşğul
olmuşlar. Eyni zamanda müəyyən edildi ki, Meydantəpənin son
dövründə əvvəlki dövrə aid bəzi tikililərin divarlarından istifadə
olunmuş, lakin onların təyinatı dəyişdirilmişdir. Bu ilk növbədə
yaşayış yerinin şimal müdafiə divarına aiddir. Meydantəpədə hər il
aparılan arxeoloji qazıntılar Naxçıvamn antik dövr mədəniyyətinə və
təsərrüfat həyatına aid yeni faktların aşkar edilməsi ilə nəticələnir.
Aparılan arxeoloji qazıntılar Meydantəpənin Oğlanqala və
Naxçıvanın digər dəmir dövrü abidələrinin memarhq ənənələrini
qoruyub saxladığını göstərdi. Abidədə bir neçə tikinti dövrüniin aşkar
edilməsi, qədim bərpa izləri və mədəni təbəqələrin stratiqrafıyası,
antik dövrdə yaşayış yerlərinin dağıdılması ilə nətieələnən vaxtaşırı
müharibələrin olduğunu söyləməyə əsas verir.
Müasir tikililor Naxçıvan şəhərinin qədim dövrlərini, xüsusən antik
dövrünü öyrənməyə imkan vermir. Bu baxımdan şəhərdən çox da
ıızaqda yerləşınəyən Mcydantəpə yaşayış ycrinin arxeoloji tədqiqi
xüsusi əhəıniyyət kəcb edir. Mcydantəpə anti naxçıvantn
forpostlarından biri olmuşdur. Ona görə də bu tip abidələrin tədqiqi
Naxçıvan şəhərinin tarixi vo mədəniyyəti, təsərriifat lıəyatı və
sənətkarlığı haqqında ınüəyyən ftkirlər söyləməyə imkan verir.
Dostları ilə paylaş: |