26. BaxıuajiHeB B. PacKoriKH MorHJibHHKa Capbi/ıepe. AAE. 2006,
N2.
27. Aynur.Özfırat. Doğu Anadolu yayla kültiirlerı. Arkeoloji ve
sanat yayınları, İstanbul, 2001.
28. A. H.
/],)KBaxaujBH^H,
Jl. H. Fjiohth.
ApxeojıorHnecKHe
pacKonKH, npOBe^eHHbie
b
1954-1961
rr.
Ha cejınm e
KBauxeJie6H(TBJienHa-KOXH). T öhjihch,
1962.
29.
B.Jl.PocTyHOB.
OnbiT
peKOHCTpyKUHH
caKpajibHoro
npocTpaHCTBa
p a H H H x
K y p r a H O B
EBponbi
h
CeBepHoro
KaBKa3a. Bjıa/iHKaBKari. 2006
30.
T oaep a
3
H HapHMaHHtuBHJiH.
TpnaJieTH
bo II
ebiCHMejıeTHH
ao
h.
3.
(n o ^aHHbiM apxeoJiorHH). A bt.
pecj).
Ha coHCKaHHe yn.
cT en .
h. h. T 6hjihch.
2006
31. 3. M.
T o r a ^ e . nepHOAH3au;Ha
h
rene3HC KypraHHOH
KyjibTypw TpHajıera.
T
öhjihch
.
1972.
32. Qüdrət İsmayılov. Quruçay və Köndələnçay vadisində qədim
mədəniyyət izləri. Bakı, 1981.
Qəhrəman Ağayev
AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu
ŞAHTAXTI ABIDLƏRININ ÖYRƏNILMƏSI TARIXI
Naxçıvanın qədim tarixinin öyrənilməsi baxımından Şahtaxtı
arxeoloji abidələr kompleksində aparılan arxeoloji tədqiqatlar böyük
əhəmiyyət kəsb edir.
Şahtaxtı
abidələrinə maraq, 2 noyabr
1923-cü ildə
«Azərbaycanı Tədqiq və Tətəböö Cəmiyyətinin» yaradılması ilə
başlanmışdır. Cəmiyyətin fəaliyyəti dövründə respublikanın müxtəlif
rayon və kəndlərinə elıni ezamiyyətlərin təşkilinə xüsusi diqqət
yetirilmişdir.
I927-ci ilin teınmuz ayının 24-də Cəmiyyətin iclasında
Qıvraq dairəsinin Şahtaxtı kəndində tapılmış maddi-mədəniyyət
niimunələrini tədqiq etmək üçiin göndərilıniş M.Mirheydərzadənin
məruzəsi
dinlənildi.
Bu
iclasda
qərara
alındı
ki,
Şahtaxtı
Govurqalasından və Qıvraq kəndində Şirdaman adlı məhəllədən
tapılmış saxsı çölmək və iki ədəd qədimi şüşə qab haqqında məlumat
verilmiş və Govurqaladan tapılmış ınaddi-mədəniyyət nümunolərinin
tədqiqinə həsr olunınuş hesabat dinlənilmişdir. Soııda qərara
alınmışdır ki, ərazini daha dərindən tədqiq etmok iiçün ora xiisusi
koınisiya göndorilsin. Şahtaxtı ərazisinin xalqın tarixi ilo bağlı,
orada zəngin arxeoloji ınaterialların olmasını qəbul edorok, Şahtaxtı
lcrayo Koınitəsi qarşısında orazidə icazəsiz qazıntılara qadağaların
qoyulması haqqında mosolo qaldırılmışdır. llk dofo olaraq, bu barədo
A/.ərbaycanı Todqiq vo
Totoböö Comiyyotino vo arxeoloji
Komitosino ınolumat verilmişdir.
V.M.Sısoyev 1926-27-ci illordo Naxçıvan Respublikasına
soyahətino dair hesabatında qeyd edir ki, «1927-ci iliıı yayıııda
Azorbaycan Arxeologiya Komitosi, tokco Naxçıvanda yox, onun
bütiin ııcqar zonalarıııda araşdırmalar aparmaq iiçiin Naxçıvan
Muxtar Respııblikasına yeno öz ekspedisiyalarmı göııdordi. Məndon
başqa bu sofordə bir çox miihiiın rosm və fotolar çokən l.P.Şeblikin
də iştirak edirdi».2 O, Ordubaddan başqa Qarabağlar, Əznəbürd,
Şahtaxtı kimi yerlərə də getməsindən, olduğu ycrlərdəki maddi-
mədəniyyət abidələri, adət-ənənələri, tayfalar, mohəllələr haqqında
da məlumat vermişdir.
1928-ci il may ayının 13-də cəmiyyətin Naxçıvan Bölməsinin
keçirdiyi iclasın 40 nömrəli protokolunda M.Mirhcydərzadənin səfəri
ilə bağlı məruzəsində
Şahtaxtı haqqında yazılır: «Asari-ətiqədən
(keçmişdən qalan maddi-mədəniyyət abidəsi) olaraq Şahtaxtının
şimal-şərq tərəfındə məşhur Govurqalası vardır. Buranın çox qədim
və mühüm bir yer olduğu anlaşılır. Buradan cürbocür şəkildə saxsı
qablar, müxtəlif əsrlərə aid cürbəcür sikkəlor tapılmışdır. Bu
sikkələrdən ikisini görmək mümkün oldu. Birisində Şiri-Xurşud
olub, yaxın əsrlərə aiddir. Digərində ərəbcə yazılmış ki: «bu sikkə
zərb edildi Bərdə şəhərində». Guşələrində Əbu-Bokr, Ömər, Osman
və Əli xəlifələrin adları yazılıb. Buradan tapılmış saxsı qablardan
çaynik formasında birisinin keçən il gətirib Naxçıvan muzeyinə
vermişəm. Bu dəfə genə
bir-iki cür saxsı tikosi buradan tapıb
gətirmişəm. KƏNDIN ŞƏRQ TƏRƏFINDƏ VAR Iydəli pir və şah
bağı. Iydəli pirin üstündə böyük qəbirlər vardır.
Şahtaxtı kəndinin kövşənləri bu cür ablanır: I Şah bağı, II Ağ
bulaq, III Qala yeri, IV Şah arxı. Bu arx asari-otiqodən (keçmişdən
qalan maddi-mədəniyyət abidəsi) olub, Arpa çayından ayrılaraq
gedilib Şahtaxtı kəndi civarından keçirilib Böyükdüz təpəsinə
aparılmışdır. Görünür bu arx ilə Böyükdüzü suvarmaq istəyirmişlər.
Arx hal-hazırda doldurulsa da, yenə də asarı məlumdur».
Hesabatda Şahtaxtının coğrafı mövqeyi, əhalisinin etnik kökü,
kövşənlərinin adı göstərilmiş, Şahtaxtı və ona yaxın olan Qarabağlar,
Xıncab, Xanlıqlar, Yurdçu və başqa kəndlordon tapılmış tarixi
2 D r e v n o s t i N a x i ç e v a n s k o y S S R . N a x i ç e v a n / J p e B i ı o c r n . O r d ı ı h a d , O r d u b a d s k i y
u y e z d . X a r a b a - Q i l a n . O t t e l n ı y o t t i s k i / 4 - q o v ı p u s k a İ / v e s t i i i A z k o m s t a r i s » a . B a k u
1 9 2 8 H 3 s . 8 7 - 1 2 5
abidəlor, maddi-modoniyyot nümunolori haqqında 1 1 səhifəlik
məlumat verilmişdir.
Materiallar içərisindo diqqət çəkon maraqlı faktlardan biri də
kəndin etnik tərkibi haqqmdadır. Qeyd olunıır ki, Yurtçu, Qarabağlar
və Şahtaxtı kəndlərinin ortalığının, xüsusən Govurqalanın ətrafının
Araz çayı kənarına kimi kcçmiş əsrlorə aid böyük bir şəhər və
abadanhq olduğu xarabalıqlardan açıqcasına bəllidir. Ehtimal etmək
olar ki, bu orta əsrlər dövrüno aid «lydəli pir» adlanan yaşayış yerinə
işarədir. Bu yer Govurqala ilə müasir kənd arasında əhalinin
müəyyən zaman
kəsiyində yaşadığı yerdir. Kənddəki tayfalar
tunbullu, hərzənli və kəngorli adlanır.
Protokollarda qeyd olunub ki, Şərur dairəsinin xalqı əsasən bayat,
kəngərlilər və yəftənilərdən (?) ibarətdir.
Bunların ortalığında çalışmaq adəti müxtəlifdir. Bayatlar yalnız
günortaya qədor çalışıb, bundan sonra işləməzlər. Yəftənilər isə, siibh
tczdən işə başlayıb axşama kimi işləyərlər. Bunarın bir forqi do
ondan ibarətdir ki, yoftonilər hər gün tezdən çörəklorini yapıb, işdo
təzə çörək yeyorlor. Bayatlar təzo çörək ycmoz, çörəyi axşaın
günbatanda yapar, səhorisi ycyərlor. Baş Noraşcn dairosindo Alışar,
Xələc, Keştaz, Ərob Yengico, Qarahosənli kiıni bir ııeço kondin
əhalisi bayatlar, qalmışları yoftonidir. Qarabağlar, Yurtçu, Qıvraq,
Xıncab, Şahtaxtı vo bu kimi bir ncço kəndin ohalisi k o n g o r 1 i
adlanır.^
Şahtaxtı abidolor koıuplcksinin öyronilmosi XX osrin 30-cıı
illorindon todqiqatçıların diqqotini çokıuişdir. Ilk dofo 1934-cü ildo
SSRI EA-nın Azorbaycan lllialımn oınokdaşı Ə.ƏIokborovu Şalıtaxtı
Govurqalasının vo otraf orazilorin arxcoloji todqiqi iiçiin Naxçıvana
czaın cdilmişdir. 1936-cı ildo «Azorbaycam öyronon vo todqiq cdon
comiyyot» toroflndoıı burada koşviyyat xaraktcrli arxcoloji todqiqat
işlori aparılınışdır.
Bıı todqiqat işlorino tamnınış arxcoloq vo ctnoqraf Ə.K.ƏIokborov
rohborlik ctıuişdir. O, indiki Şahtaxtı kondiniıı şimal vo şiınal-şorq
’ l ;. X . X r ) l i l o v . N a . \ ç ı v a m ö y n n o n e lıııi c o n ı i y y ı t . . Makı, N u r l a n , 2 ( ) 0 5 , s. 6 9 - 7 0 .
Dostları ilə paylaş: |