Selçuk iletiŞİM

Radyo ve Televizyonda Röportajın Sistematiği (184-195)
189
Haberde, "zaman değeri" sürekli ön plandadır.
Haber bugünün olayıdır. Zaman değerini yitir-
miş olay haber olmaktan çıkmaktadır. Oysa,
röportaj için zamanda "güncellik" değeri aran-
mamaktadır. Röportajda olmuş olayları geniş-
letmek, ayrıntılara inmek gibi bir yaklaşım söz
konusudur (Bülbül 2001: 163).
2.2.7. Dizi Röportajlar
Bir konuyu kapsamlı bir biçimde, değişik yön-
leriyle ele alan ve inceleyen röportajlara da dizi
röportaj denir. Özellikle olayları yerinde ince-
lemeye ve çok sayıda kişilerle ilişki kurup uzun
görüşmelere dayalı röportajlar bu kategoriye
girer. Bu gibi röportajların yayımı gazetelerde
günlerce sürebilir www.ntaaol.com). Aynı
şekilde bu tip röportajlar radyo ve televizyonda
da uygulanmaktadır.2.2.8. Telefonla Röpor-
tajlar
Telefonla röportaj şekli, haber röportajının
kısaltılmış şeklidir. Telefonla röportaj, her gün
çok sayıda yapıldığından, gazetecilerin çok
fazla alışık oldukları bir röportaj şeklidir. An-
cak, röportaj yapılırken, sorulacak soruların
açık ve iyi bir şekilde düzenlenmiş olması
gerekir (Tokgöz 2006: 259). Bu tip röportajlar
canlı yayında televizyon ya da radyoda yapıla-
bileceği gibi kayıt yapıldıktan sonra
montajlanarak da sonradan yayına verilebilir-
ler. Burada en önemli husus; ses kaydının iyi
yapılabilmesi, dolayısı ile yayınlandığında
anlaşılabilmesidir.
Bu tip röportajlar konuğun stüdyoya getirile-
mediği durumlarda, vaktin kısıtlı olması duru-
munda ya da konuğun yurt dışında bulunduğu
durumlarda tercih edilirler. Zaman zaman bir
olayın hemen sonrasında olay yerinden yapılan
canlı bağlantılar da bu tür içinde değerlendiri-
lebilir.
2.2.9. Hazırlıklı Röportajlar
Hazırlıklı röportaj yapılacaksa, röportaj öncesi
sorulacak bütün soruların en ince ayrıntısına
kadar hazırlanması zorunludur. Hatta soruların
öncelik ve sonralık sırası bile belirlenmelidir.
Başka bir deyişle, röportaj yapılacak kişinin
karşısına gazeteciler hazır olarak giderler. Ba-
zen yapılan bütün hazırlığa karşın, sorulara
yeterli yanıt alınamayabilir. Alınsa bile işe
yaramayabilir (Tokgöz 2006: 260). Gazeteciye
düşen görev; her şeye rağmen, bilgi almak için
bu röportajı denemesidir.
2.2.10. Rastgele Röportajlar
Rastgele röportaj çok yaygın, fakat aynı za-
manda yapılması çok güç olan bir röportaj
türüdür. Gazetecinin bu tür röportajda, karşı-
sındakinin güvenini kazanmak için onu ikna
etmesi gerekebileceği gibi, karşısındakinin hiç
yanıt vermeyeceğini veya hiç aldırmayacağını
da hesaba katması gerekebilir. Yani gazeteci,
bu tür röportajda toplayacağı yanıtların gelişi-
güzel olacağını, hatta hiç amacına ulaşamaya-
bileceğini baştan bilmektedir. Hiç yoktan iyidir
diyerek, bazı ipuçları elde edebilirim umuduyla
bu tür röportaja başvurmaktadır (Tokgöz 2006:
260).
2.2.11. Sempozyum Röportajlar
Sempozyum röportaj genellikle bilgi sahibi
kişilerin görüşlerini almak için başvurulan bir
yoldur. Sempozyum röportajı yapan gazeteciler
genelde deneyimli, usta gazetecilerdir. Bu tür
röportajı oluşturacak malzemeyi, telefonla veya
seçilmiş kişileri ziyaret ederek toplarlar. Bu tür
röportajların konuları, genellikle gazetenin
üzerinde parmak bastığı konular arasından
seçilir (Tokgöz 2006: 260). Bu tür röportajda
bilgi sahibi kişilerin görüşleri alındığı için aynı
zamanda uzman kişi ile yapılan röportajlar ile
ortaklık taşırlar.
2.2.12. Feature Röportajlar
Feature röportaj bir konuyu uzun uzun geçmi-
şiyle, geleceğiyle, yan etkileriyle ele alarak
inceleyen ve haberden daha çok bilgi verme
ağırlığı taşıyan röportaj türüdür. Feature-
röportaj özellikle özel bir program içinde ve-
rilmesi gereken bir çalışma biçimidir. Feature
röportaj’ın Türkçe’de pek karşılığı yoktur deni-
lebilir  (Kaptan 1999: 85). Bilimsel bir konuda
yapılan çalışmalarla, araştırma sonuçlarıyla
ilgili olan veya geleceğe dönük düşünceleri
ortaya koyan röportajlar bu türe girer (Erdamar
2006: 114).
2.2.13. Tanık röportajlar
Tanık röportaj; eylem haberinde yer alan olayı
gören, yaşayan kişiyle yapılan röportajdır.
Doğrudan tanıklar yoluyla gerçeğin ne olduğu

---

Selçuk İletişim, 5, 3, 2008
190
aktarılmaya çalışılır. Eylemle ilgili aktarılanla-
rın inandırıcılığını da arttırdığından tercih edilir
(Chenuaud 1998: 60). Haber veya araştırmaya
dayalı haber programlarında ağırlıklı olarak
kullanılır. Bu hem anlatımı canlandırır, hem de
haberin yapısını güçlendirir. Ayrıca aktarılan
olaya doğrudan bağlantıyı sağlar. Ancak bu tür
röportajlarda tanığın güvenilir olması gerekir
(Çakır 2005: 101).
3. RÖPORTAJIN YAPILIŞI İLE İLGİLİ
KURALLAR
3.1. Röportaj Öncesi Yapılması Gerekenler
Röportaj konuları hedef kitlenin ilgilendiği
veya duyduklarında onları ilgilendirecek konu-
lardan seçilmelidir. Çünkü eğer bir konu hedef
kitlenin ilgisini çekmeyecek bir konu ise ne
kadar iyi röportaj yapılırsa yapılsın ya yayın-
lanma şansı bulamayacak ya da yayınlansa bile
dinlenmeyecek, izlenmeyecektir.
Röportaj öncesi yapılması gereken en önemli
iki husus; röportaj konusu ile ilgili soruların
hazırlanması ve röportaj yapılacak kişi ya da
kişilerle görüşülerek röportaj yerinin ve zama-
nının saptanmasıdır (Aziz 2002: 154). Röporta-
jın kişi öncelikli mi konu öncelikli mi olacağı-
na da karar verilmelidir (Aslan 2005: 205).
Röportajı yapan kişi, konu hakkında bilgisiz
olursa, konuğun vereceği eksik, hatta yanlış
bilgilerin farkına varamaz (Aziz 2002: 155).
Bu nedenle gazetecinin röportaj için kendini
hazırlaması gereklidir. Bilgi edinme bakımın-
dan, çeşitli arşivlerden yararlanmalıdır. Sora-
cağı soruları iyice düzenlemeli, mümkünse bir
liste belirlemelidir. Röportajı veren, soruları iyi
ve düzenli bir şekilde yanıtlamaktan kaçınırsa,
ona başka yönden yaklaşmak için elinde fazla
soru bulunmalıdır (Tokgöz 2006:253). Hazırla-
nan sorular mantıksal bir sıralamaya konulma-
lıdır. Konuğun cevaplamaktan kaçınacağı tür-
den sorular en başta sorulmamalıdır. Çünkü bu
tür durumlarda röportaj başlamadan bitebilir.
Özlü ve kısa cümlelerle kesin ifade kullanmalı,
konuyu dağıtmamalı, devrik cümlelerden ka-
çınmalıdır (Kaptan 1999: 86). Sorular birkaç
anlama gelecek biçimde düzenlenmemelidir.
Her sorunun bir yanıtı olmalıdır. Aynı soru
içerisinde birkaç cevap istenmesi durumunda,
cevapların unutulması ya da çok uzun olması
gibi sakıncalar vardır. (Aziz 2002: 154).
Soruların yanıtları ne evet, hayır, belki gibi
sözcüklerle cevaplanacak kadar kısa, ne de
geniş kapsamlı uzun bir paragraf gibi olmalıdır.
Bir diğer deyişle sorular kapalı uçlu değil, açık
uçlu soru tipinde olmalıdır (Aziz 2002: 154).
Aynı tür ya da birbirine çok benzer sorulardan
kaçınılmalıdır. Bu tür sorular hem röportaj
yapılan kişiyi (konuğu) hem de sesleneceği
izleyici kitleyi sıkmaktan, dolayısıyla, röporta-
jın başarılı bir röportaj olmasını önlemekten
başka bir işe yaramayacaktır (Aziz 2002: 154).
Röportajın yapım günü ve zamanı belirlendik-
ten sonra, konuk ve diğer ilgililere bilgi veril-
melidir (Kaptan 1999: 87). Röportajdan önce,
konuk ile konuşarak konular saptanabilir. Bu
hem görüşülen kişinin kayıt sırasında hazırlık-
sız olmasını önler, hem de röportajı yapan
kişiye eksikliklerini giderme olanağı tanır.
Ancak, önemli olan husus, önceden bilinen
sorulara verilen yanıtların yazılması ve bunla-
rın okunması gibi bir durumda, röportajın ko-
nuşuluyor havasını, anlatılıyor havasını bozma-
sı, canlılığı zedeleme olasılığının bulunmasıdır
(Aziz 2002: 155).
Röportaj, anlatımla, gerilimle ve devingenlikle
beslenir. Kuruluş planı için önerilebilecek en
kolay yöntem kronolojik sırayı izlemektir.
Zaman dizini bulunmayan durumlarda devin-
genliği yaratacak yeni fikirler gereklidir. Göz-
lem, somut dil kullanımı ve gerçek var olduğu
sürece başka bir şeye gerek yoktur (Schneider
ve Raue 2000: 55). Biçem renkli ve canlı olma-
lı, ama anlatımın renkliliği bir dizi sıfat ve zarf
kullanımıyla değil, içerikle sağlanmalıdır
(Schlapp 2000: 37).
Röportajın kaydına başlamadan önce konuk ile
konuşarak rahatlatılması, varsa heyecanının
giderilmesi sağlanmalıdır. Mikrofon, daha önce
deneyimi olsa bile, kişileri tedirgin edebilir.
Batılı radyocuların “mikrofon ısırmaz” deyimi-
nin konuğa uygun bir dille açıklanması gereke-
bilir (Aziz 2002: 156).
Kayda girmeden önce cep telefonlarının kapa-
tılması veya sesinin kısılması sağlanmalıdır
(Aslan 2005: 205). Kayıt işlemi konuğun bu-

---