Selçuk iletiŞİM

Radyo ve Televizyonda Röportajın Sistematiği (184-195)
193
Röportajcının amacı, konuyu çarpıtmadan
belgesel olarak okuyucuya/izleyiciye sunmak,
okuyucuyu/izleyiciyi konunun içinde yaşat-
mak, kamuoyunu aydınlatmaktır (www.sanalda
1 numara.com).
Röportaj, gerçekleri, öznel yaşantılarla harman-
lar. Yalın biçimde kaleme alınmış basit haber-
den, gerçekleri yansıtan karmaşık haberden
daha ayrıntılı, daha canlı bir anlatım biçemine
sahiptir. Ama anlatımın renkliliği, bir dizi nite-
leme sıfatının kullanımıyla değil, daha çok
içerikle sağlanmalıdır (www.forumstar.net).
Röportaj haber ya da bilgi verici nitelik taşıma-
lı, dinleyicinin zihninde konuyla ilgili soru
bırakmamalı, çok da pedagojik nitelikte olma-
malıdır (Çakır 2005: 103).
Salt tarihsel bir yapı, çok ender kullanılır. Ana
düşünce kaybolmadığı takdirde bir röportaj
konusal açıdan da yapılandırılabilir ama olay-
daki iç bağlantı korunmalıdır. Röportaj haber
gibi hiyerarşik düzen içinde değil, bir oyun gibi
kurgulanır (www.forumstar.net).
Betimlemek (atmosfer, duygular, görünümler)
anlatmak (süreçler, eylemler) alıntılamak (etki-
li ifadeler) ve yansıtmak (düşünmek, sonuçlar
çıkarmak): Bir röportajda bu dört öğe iyi dağı-
tılarak kullanılmalıdır (www.wikipedia.org).
Kim yalın, etkili ve doğruyu anlatabiliyorsa, bir
röportaj yazıyor demektir. Yazınsal türde rö-
portajlar olduğu gibi, heyecan yaratan bir ola-
yın hemen ardından ivedilikle yazılmış, krono-
lojik sıralamaya göre anlatılan kısa röportajlar
da vardır. Röportaj okura, sanki oradaymış
gibi, olayı adım adım izleme şansı sunduğu
için, basit haberden daha çekici gelir. Muhabir,
okurun olayı kendisiyle birlikte izlemesine
olanak sağlar (Schneider ve Raue 2000: 55) Bu
olanağı sağlayabildiği ölçüde de başarılı olur.
Röportajda amaç, görüşülen kişiyi daha çok
tanımak, iyi hazırlanmış sorularla görüşülenin
herkes tarafından bilinmeyen yönlerini ortaya
koymaktır. İzleyici röportajdan yeni bilgiler
edinmelidir. Kaynağın olaylara bakışını, duygu
ve düşüncelerini ortaya koyacak sorular hazır-
lanmalıdır. Haber kaynağının aktardıklarından
da soru çıkarabilmelidir (Aslan 2005: 174).
5. RÖPORTAJDA TEKNİK İLE İLGİLİ
KURALLAR
Röportajın yapılmasında teknik ile ilgili husus-
lar daha çok ses alma aracının kullanılması ile
ilgili hususlardır. Nitelikli ses almak için kayıt
cihazının iyi kayıt yapması gerekir. Ses ayarı-
nın nasıl yapılacağı, hangi mikrofonun kullanı-
lacağı, ne kadar uzaklıkta tutulması gerektiği
hususlarının iyi bilinmesi gerekmektedir.
Önemli bir diğer husus, kayıt aracının çalışma-
sı için elektrik, pil, akü gibi ihtiyaçların sağ-
lanmasıdır (Aziz 2002: 153).
Televizyon stüdyolarında çekilen röportajlarda
dekor basit ve kamera çalışmasına engel olma-
yacak biçimde olmalıdır. İzleyiciyi iyi döşen-
miş bir oturma odasında bulunduğuna inandır-
mak gerekmez. Röportajda önemli olan ko-
nuşmacılar ve onların söyledikleridir. Bu ne-
denle izleyicilerin dikkatlerini dağıtacak hal ve
hareketlerden sakınılmalıdır (Gökçe 1997:
194).
Sunucu ve konuğun oturacağı koltukların se-
çimi ya da kullanımı çok önemlidir. Mikrofo-
nun ya da kameraların karşısına geçen çoğu
insan, heyecandan dolayı ne yapacağını bile-
mez  ve  kayıt  sırasında  sağa  sola  dönerler.  Bu
sırada eğer yaka mikrofonu kullanılmıyor ise
mikrofona yaklaşılıp uzaklaşılacağı için, ses de
bir azalır bir çoğalır. Aynı sıkıntı kameraların
çekim açıları açısından da yaşanabilir.
Radyo röportajlarında mekanı tanıyabilmek
için, televizyon röportajlarında da görüntüyü
kuvvetlendirmek ve destekleyebilmek için
efekt önemli bir etkendir. Efekt konuşma oldu-
ğunda fona inmeli, konuşmasız bölümlerde ön
plana çıkmalıdır (Kaptan 1999: 86).
Röportaj yapılacak ortamda sessizliğin sağlan-
ması önemlidir. Mevcut konu dışında farklı
seslerin kayda ya da yayına sızması, dinleyici-
nin veya izleyicinin dikkatini dağıtabilir, anla-
şılmayı güçleştirebilir.
Birden fazla konuk bir röportajda aynı anda
bulunacaklar ise ve farklı fikirleri savunuyor
iseler, röportajı yapan kişi ortada oturmalıdır
(Kaptan 1999: 87). Bu düzenleme beklenme-
yen kötü bir sürpriz yaşamamak için önemlidir.

---

Selçuk İletişim, 5, 3, 2008
194
6. İYİ BİR RÖPORTAJCININ ÖZELLİK-
LERİ
Röportajcı her şeyden önce gazeteci ve göz-
lemci olmalı, habercilik kurallarını bilmelidir.
Sesi güzel olan iyi röportaj yapar görüşü geçer-
li değildir. Röportajda ses önemli bir unsurdur
ama hiçbir zaman ana unsur değildir. Fakat
hem gazeteci olan hem de sesi güzel olan bu
tür çalışmalarda tercih nedeni olabilir. Röpor-
tajcı, mikrofon karşısında kağıda bakmadan
rahatça konuşabilmeli, düzgün ve özlü cümle
kurabilmelidir (Kaptan 1999: 85).
Gündelik gazetecilik, soru sormakla başlar ve
sürüp gider. Sorular aslında röportajın esasıdır.
Bu nedenle, çoğu kez röportaj yapabilmek bir
sanattır denildiği de olur (Tokgöz 2006: 251).
Röportajı yapan kimse, sorularını önceden
hazırlamalı, konuşacağı kimsenin hayatı, fikir-
leri, sanatı ve görüşleri hakkında bilgi sahibi
olmalıdır. Soracağı sorularla konuştuğu kimse-
nin o güne kadar bilinmeyen taraflarını ortaya
çıkarabilmelidir. Ayrıca bu sorular okuyucu-
nun, toplumun merak ettiği, ilgilendiği, öğren-
mek istediği konulara cevap getirici nitelikte
olmalıdır. Bu bilgileri röportaj yapılan kimseyi
incitmeden almalıdır (Yavuz ve ark. 2001:273).
Röportajcı, mikrofon karşısında rahatça konu-
şabilmeli, düzgün ve özlü cümleler yapabilme-
lidir. Burada kastedilen rahatlık, dil kurallarını
bozmak ya da saygısızlık, laubali olmak demek
değildir. Rahat havası verebilmek için sık sık
gülmek, ee, aa,ıı, sesleri çıkarmak dinleyiciyi
iter (Erdamar 2006: 115).
Röportaj yapan gazeteci bazen bir dedektif,
bazen sır saklayan bir arkadaş, bazen kurnaz
bir diplomat, bazen başarılı bir satıcı veya
pazarlamacı, bazen bir savcı, bazen de ruhbilim
uzmanı gibi çalışarak röportaj yoluyla haber
toplamak durumundadır (Tokgöz 2006: 252).
Röportajcı, iyi bir gözlemci olmalıdır. Aktüali-
teyi takip etmeli, konu hakkında bilgi sahibi
olmalı, değilse araştırmalıdır. Böylece cevaptan
soru yaratabilmeli, cevaplanan bir soruyu tek-
rar sormadan atlayabilmelidir (Erdamar 2006:
115).
Röportajcı, röportajı yönetebilecek yeteneğe
sahip olmalı, süreyi iyi kullanabilmeli ve yayın
boyunca dinleyici ya da izleyiciyi röportaja
bağlı tutabilmelidir (Çakır 2005: 102).
SONUÇ
Röportajın mülakat, söyleşi, görüşme gibi
değişik adlar altında çok sayıda tanımı bulun-
masına rağmen, aslında birçoğu farklı kelime-
lerle de olsa aynı kavramı anlatmaktadır. Rö-
portaj yapılması için kamuoyunu ilgilendiren
veya duyulduğunda ilgilendirecek bir konunun
varlığı gereklidir. Bu konuya uygun konukların
seçilmesi de önem taşımaktadır. Konuklar ya
konunun uzmanı olan kişiler ya da olayın tanığı
olan kişilerden seçilmelidir. Bunun tek istisnası
kamuoyunu yansıtan sokak röportajlarında
görülebilir. Bu tip röportajlarda uzman veya
tanık olma şartı aranmaz.
Röportajlar işledikleri konulara göre değişik
türlere ayrılmaktadır. Hatta yazılı basında rö-
portaj bir yazınsal tür olarak da kullanılmakta-
dır. Bu çalışmada ise röportajın radyo ve tele-
vizyonda kullanımı üzerinde durulmuş, hem
içeriksel açıdan hem de teknik açıdan nelere
dikkat edilmesi gerektiği anlatılmıştır.
Bu çalışma boyunca anlatılanların ışığı altında
başarılı bir röportaj yapabilmek için şu koşulla-
ra uyulması önerilebilir: Röportajın konusu
hedef kitlenin dikkatini çekebilmelidir. Röpor-
taj konukları bu konuyu en iyi bilen veya olaya
tanık olan kişilerden seçilmelidir. Röportaj
öncesi konu ve konuk hakkında kapsamlı bir
araştırma yapılarak bilgi sahibi olunmalıdır.
Konuyu en iyi açıklatacak sorular sorulmalıdır.
Röportajda muhabirin ya da spikerin yorum ve
yönlendirmesi bulunmamalıdır. Ses kaydı ya-
yında net olarak anlaşılabilecek kalitede yapıl-
malıdır.
KAYNAKLAR
Aslan K (2005) Soru Nasıl Sorulur?, Anahtar
Kitaplar Yayınevi, İstanbul.
Aziz A (2002) Radyo Yayıncılığı, Nobel Yayın
Dağıtım, Ankara.
Beyreli L, Çetindağ Z ve Celepoğlu A (2005)
Yazılı ve Sözlü Anlatım,  Pegem Yayıncılık,
Ankara.
Bülbül R (2001) Haberin Anatomisi ve Temel
Yaklaşımlar, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.

---