Selçuk iletiŞİM

Radyo ve Televizyonda Röportajın Sistematiği (184-195)
191
lunduğu mekanda yapılıyor ise, kayıt sırasında
odaya istenmeyen misafirlerin girmemesi,
pencerelerinin kapatılarak dış seslerin engel-
lenmesi, oda telefonu var ise sesinin kısılması
sağlanmalıdır.
3.2. Röportaj Sırasında Yapılması Gereken-
ler
Röportaja başlarken konu ve konuk tanıtılmalı-
dır. Özellikle radyo için yapılan röportajlarda
radyosunu o anda açanlar olduğu düşünülerek
konuğun unvanı, adı soyadı aralıklarla verilme-
lidir, televizyonda ise konuğun adı ekranda
yazılmalıdır (Aslan 2005: 202). Aynı hususa
canlı yayınlarda ara verildikten sonra röportaja
devam edilirken de dikkat edilmelidir. Röportaj
bitiminde de konu ve konuk tanıtıldıktan sonra
konuğa teşekkür edilmesi unutulmamalıdır.
Karşı tarafı konuşturmak amaç olduğuna göre,
röportajın başlatılmasında izlenecek yöntem
büyük önem taşır. Bu bakımdan, belki en uy-
gun yol, gülümsemeyi eksik etmeden yarı res-
mi hava içinde söze başlamaktır. Kullanılan
sözler daima açık yüreklilikle söylenmeli, ka-
çamak ifadelerden kaçınılmalıdır (Tokgöz
2006: 254).
Röportaja iyi bir açılış sorusuyla girmelidir.
Konuk soruya karmaşık cevap verdiğinde daha
basit bir açıklama istenmelidir. Dürüst, doğru
ve tarafsız olunmalıdır, kişisel görüşler kesin-
likle açıklanmamalıdır. Konuğun son cümlesi
tekrarlanmamalı, konuğu iğneleyici, zorlayıcı
ya da düşmanca bir tavır içinde olmamalıdır.
Gereksiz yere konuğun sözü kesilmemelidir
(Kaptan 1999: 106).
Röportajda soruların açık ve kesin olması du-
rumunda hem röportaj yapılan kişide güven
hissi uyanır hem de gazetecinin konuya hakim
olduğu izlenimi verilir. Röportaj esnasında
röportaj yapılan kişi konuşmaktan kaçınabilir,
kaçak güreşebilir, hatta hiç yanıt vermeyebilir.
İşte bu noktada gazeteci buzları eritmek, karşı
tarafı konuşturmak için elinden gelen her yolu
denemek durumundadır (Tokgöz 2006: 254).
Soru listesinde basit ve kolay anlaşılır sorular-
dan zor sorulara doğru gidilmelidir. Sorular
arası geçiş, yanıtlarla da bağlantılı olmalıdır.
Benzer içerikteki sorular haber kaynağının
yanıt vermemesi durumunda yöneltilmelidir.
Konuğun aktardıkları dikkatle dinlenmeli,
açılması gereken konular için yeni sorular
sorulmalıdır (Aslan 2005: 202).
Canlı yayın röportajı ideal röportaj tipidir,
çünkü aktüeldir ve anında izleyici-
ye/dinleyiciye ulaşmaktadır. Bu nedenle röpor-
tajcı daha dikkatli ve hazırlıklı olmalıdır, çünkü
röportajcının ağzından çıkan her kelime o anda
hedef kitleye ulaşır (Kaptan 1999: 96).
Konuşmacının söyledikleri yorumlanmamalı-
dır. Bir röportajda çok önemli olan bir husus,
görüşülen kişinin söylediklerini yorumlamaya
çalışmaktır. Özetlemek ile yorumlama farklı
kavramlardır (Aziz 2002: 156). Konuğun söy-
lediklerini kısaca anlatmak özetlemeye girer-
ken, sunucu ya da muhabirin kendi düşüncele-
rini aktarması yorumlamaya girer. Böyle bir
durumda konuk “ben öyle bir şey söylemedim”
diyerek sunucuyu zor durumda bırakabilir.
Konuğun bu yanlışı düzeltmemesi durumunda
ise dinleyici ya da seyirciler bu sefer konuğu
yanlış anlayabilirler. Benzer bir şekilde konuğu
aslında düşünmediği şeyleri söylemeye yön-
lendirmekten de kaçınılmalıdır.
Röportajı yapan kişi konuşma arasına girerek
görüşmeyi sık sık kesmemelidir. Bu, hem rö-
portajın akışını bozar hem de montaj aşamasın-
da zorluk yaratır (Aziz 2002: 157). Karşıdaki-
nin sözü bitmeden başlayan konuşmalar, mon-
tajda ayrılamadığı için, gereksiz bir sürü cümle
kaydedilmek zorunda kalınabileceği gibi, sırf
bu tip hatalardan dolayı yayınlanmasında fayda
olan cümleler de yayınlanmayabilir.
Röportajda tekrar, sadece önemli bir noktanın
vurgulanması gerektiğinde ya da anlaşılmayan
söz ve cümleler için kullanılmalıdır (Erdamar
2006: 117). Her şeyin tekrarlanması ise dinle-
yiciyi sıkar.
Röportaj için gelen konuklar, röportajcının
yakın arkadaşları olsa bile, mikrofon önünde
onlara siz diye hitap etmek gerekir. Sevgili
Ahmet, sevgili Ayşe diye hitaplar çok yanlıştır.
Ancak herkesin tanıdığı sporculara ya da yaşça
çok küçüklere adı ile ya da sen diye hitap et-
mek daha doğaldır. Çünkü, sporcular genelde
sadece adları ile tanınırlar (Erdamar 2006:
118).

---

Selçuk İletişim, 5, 3, 2008
192
Konuşamayan bir konuğu konuşturmak zor
olabilir, ama daha zoru, çok konuşanın sözünü
kesebilmektir. Bu da beceri ister. Yönetici,
röportajcıdır, hiçbir zaman bu unutulmamalı,
yöneticilik konuğun eline geçmemelidir
(Erdamar 2006: 115). Bu tip durumlar genellik-
le bürokratlar, siyasetçiler ve üst düzey yöneti-
ciler ile yapılan röportajlarda sorun olabilmek-
tedir. Bu sorunu aşmanın en mantıklı yolu,
röportaj başında konuğa konu başlıklarının
hatırlatılması ve röportaj süresinin kısıtlı oldu-
ğunun belirtilmesidir. Hatta banda kaydedile-
cek röportajlarda montaj aşaması sonrasında ne
kadar süresinin kullanılabileceğinin hatırlatıl-
masında fayda vardır. Eğer bunlar hatırlatılmaz
ise yayın sonrasında konuk tarafından sözleri-
nin kesilmesi suçlaması ile karşılaşılabilir.
Diğer programların aksine röportaj önceden
prova edilmemelidir. Çünkü konuklar, tekrar-
da, yani gerçek yayında bazı noktaları söyle-
diklerini zannedip unutabilirler (Erdamar 2006:
118). Böyle bir durumda canlı yayın sırasında
konuk “az önce de söylediğim gibi” diye söze
başlayabilir, ya da provada söylediklerini asıl
kayıt ya da yayında söyledim zannederek söy-
lemeyebilir ve önemli bir konu eksik kalabilir.
Görüşmeci konu dışına çıkarsa kibarca müda-
hale edilerek asıl konuya dönülmesi sağlanma-
lı, böylece hem amacın dışına çıkılmamış, hem
de röportaj boş yere uzamamış olur. Özellikle
canlı yayınlarda montaj imkanı olmadığı için
röportaja ayrılan süre bitiminde görüşme an-
lamsız bir biçimde sonuca ulaşmadan bitebilir.
“Size son sorum olacak” ibaresi dikkatli kulla-
nılmalı, çünkü bu soru sorulduktan sonra rö-
portaj başka sorularla uzar ise bu ifade anlam-
sız hale gelir. İlk olarak, öncelikli olarak, son
olarak, eklemek istediğiniz bir şey, peki efen-
dim şeklinde başlangıç veya bitirişlere de dik-
kat edilmelidir. Neden resim?, Neden üniversi-
te?, Neden işletme? gibi bozuk soru cümleleri
sorulmamalıdır.
Sayın hitabı ilk isim ile değil, soy ismi ile kul-
lanılmalı, ilk isim kullanılacaksa ardına bey
veya hanımefendi sözcükleri konulmalıdır.
Örneğin  şahsın  adı  Aysel,  soyadı  Aziz  ise;  ya
Aysel  Hanım,  ya  da  Sayın  Aziz  diye  hitap
edilmelidir. Resmiyetin fazla olduğu röportaj
türlerinde genellikle Sayın ifadesi tercih edilir.
Sorular, görüşme bir an önce bitsin anlayışı ile
bıkkınlık içinde sorulmamalıdır. Çünkü bu tip
konuşma şekli dinleyiciye itici gelir ve röportaj
dinlenmeyebilir. Bu nedenle röportaj boyunca
canlılık korunmalıdır.
Röportajın sonunda, konuğun ismi ve varsa
unvanı söylenerek, teşekkür edilmelidir. Böy-
lece, radyosunu ya da televizyonunu geç açan-
lara, konuğu tanıma fırsatı bir kez daha veril-
miş olur (Aziz 2002: 158). Bu sayede konuk da
onurlandırılmış olur.
3.3. Röportaj Sonrası Yapılması Gerekenler
Canlı yayınlarda röportajın bitmesi ile genellik-
le her iş biter. Eğer vakit var ise olumlu ve
olumsuz değerlendirmeleri yapılır. Fakat son-
radan yayınlanmak üzere yapılan röportajlarda
montaj işine geçilir.
Röportajda montaj iki gerekçe ile yapılır: Bi-
rincisi zamanlamayı tutturmak için, ikincisi
röportaj sırasında kaydedilen ana konu dışın-
daki gereksiz bilgiler, tekrarlar ile öksürük
veya boşlukları ortadan kaldırmaktır (Çakır
2005: 104). Montaj öncesi alınacak ve alınma-
yacak yerlerin not edilmesinde fayda bulun-
maktadır.
Bütün bu işlemlerden sonra elde kalan iskelet
bilgiler, önem sırasına göre düzenlenerek haber
yapılır. Ayıklamayla birlikte fazla önemli bilgi
elde kalmadıysa, o zaman röportaj için hazırlık
aşamasında öğrenilenler, bunlara eklenerek
haber yapılma yoluna gidilir. Yapılan haberler-
de, röportaj yapılan kişinin kişiliğinin değil,
fikirlerinin, görüşlerinin ortaya çıkması esastır
(Tokgöz 2006: 255).
4. RÖPORTAJDA İÇERİK İLE İLGİLİ
KURALLAR
Röportaj, haberciliğin 5 N 1 K kuralına uygun
olmalıdır (Kaptan 1999: 86). Röportajın ilk
unsuru konusudur. Genelde konu, haberin
bildirdiği gelişmedir. Röportajın başarısında
kuşkusuz seçilen konunun içeriği etkilidir.
Çoğu kez haberde veremediklerimizi, güncelli-
ğini yitirdiğini sandığımız unsurları röportaj
çerçevesinde yansıtma imkanımız vardır (Bül-
bül 2001: 165).

---