Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
231 çatdı. Kanadadan 1941-ci ildə 470 min adam, Avstraliyadan isə 90 min adam İngiltərənin tərəfində müharibədə iştirak edirdi. Müharibənin ilk ilində Hindistanda insan və material ehtiyatlarının səfərbərliyə alınması İngiltərənin siyasəti üzündən ciddi maneələrə rast gəldi. Bütün İngiltərənin iqtisadiyyatının müharibə üçün səfərbərliyə alınması inhisarçıların maraqlarına təsir etdi. İnhisarlar hökumətin sifarişlərini yerinə yetirməyə başladılar. İngilis inhisarçıları bütün güclərini ona sərf edirdilər ki, müharibədən maksimum qazanc əldə etsinlər. İngiltərə fəhlə sinfi müharibənin ilk ilində müharibə ərəfəsində olduğundan daha pis yaşayırdılar. Əmək şəraiti kəskin pisləşdi. 1940-cı ildə iş günü 12 saat və daha artıq oldu. İş həftəsi isə 72 saata və 7 günə çatdırıldı. İstirahətsiz işləmək fəhlə sinfinin qüvvəsini zəiflətdi. Ona görə də daha az məhsul istehsal olundu. Bunun qarşısını almaq üçün hökumət bu işə qarışmalı oldu. Rəsmi hökumət orqanı – sənaye fəhlələrinin sağlamlıq problemini öyrənən büro təşkil edildi. İş gününün uzadılması və əməyin insentifikasiya edilməsi fəhlələr arasında bədbəxt hadisələrin də sayını çoxaltmışdı. Əgər 1938-ci ildə 179 min adam istehsalatda bədbəxt hadisə ilə qarşılaşmış və ondan 944 adam ölmüşdüsə, 1941- ci ildə 269 min adam bədbəxt hadisə ilə qarşılaşmış və 1646 adam ölmüşdü. Fəhlə sinfi belə şəraitdə işləməsinə baxmayaraq onların əmək haqqı müharibə ərəfəsində olduğuna nisbətən aşağı idi. İngiltərə iqtisadçısı Nikolson hesablamışdı ki, xalis əmək haqqı 1938-ci ilə nisbətən 1940-cı ildə 4%, 1941-ci ildə isə 11% aşağı düşmüşdü. İnhisarçılar ingilis fəhlə sinfinin vətənpərvərlik hisslərindən istifadə edərək öz gəlirlərini artırdılar və fəhlə sinfinin real əmək haqqına hücuma keçdilər. Rəsmi məlumata görə inhisarçıların gəlirləri 1938-ci ildəki 1368 min funt sterlinqlə müqayisədə 1941-ci ildə 2190 min funt sterlinq oldu. Fəhlə sinfinin əmək haqqının aşağı düşməsi və iş gününün uzadılması müharibənin ilk günündə onun narazılığının artmasına səbəb oldu. İngiltərə zəhmətkeşləri Hitler təcavüzünə qarşı mübarizəni ədalətli iş hesab edirdi. Məhz buna görə də İngiltərə xalqı igidliklə müharibənin bütün ağırlığını öz çiynində çəkməyə razı idi. Bu xalq Hitlerə imkan vermədi ki, onun iradəsini sındıra bilsin. Bu xalqın iradəsini nə hava hücumları, nə Britaniya adasına soxulmaq təhlükəsi, nə də aclıq blokadası təhlükəsi sındıra bildi. Bununla belə ingilis zəhmətkeşləri görürdülər ki, İngiltərənin hakim dairələri 232 müharibədə imperialist məqsəd güdür və Çemberlen və Çörçill hökumətinin siyasəti də buna xidmət edir. Həmçinin zəhmətkeşlər bunu da görürdülər ki, kapitalistlər müharibədən fəhlə sinfini istismar etmək üçün istifadə edirlər və fəhlənin həyat səviyyəsini aşağı salmaqla öz gəlirlərini artırırlar. Belə şəraitdə İngiltərə fəhlə sinfi iki xətt üzrə mübarizə aparırdı: 1. Onlar faşistlərə qarşı mübarizəni kəsmək və Sovet İttifaqına qarşı mübarizəyə başlamaq haqqında İngiltərə hakim dairələrinin mövqeyinə qarşı idilər. 2. Onlar inhisarların müharibədən istifadə edərək öz gəlirlərini artırmaq və müharibənin bütün ağırlığını fəhlə sinfinin üzərinə qoymaq məqsədinin əleyhinə idilər. Müharibənin 1939-1941-ci illəri əhatə edən birinci dövründə faşizmə qarşı mübarizə xüsusən güclü vüsət aldı. 1939-1941-ci illərdə tətillərin qadağan edilməsinə baxmayaraq fəhlə sinfi öz həyat səviyyəsini qorumaq uğrunda mübarizəni davam etdirirdi. İlk 3 ayda 40-a qədər yerli əhəmiyyət daşıyan tətillər oldu. 1940-cı ildə iş gününün uzadılması nəticəsində yenidən tətillər artmağa başladı. Həmkarlar ittifaqlarının və leyboristlər partiyasının üzvləri, tredyunionların liderləri hakim dairələrlə əməkdaşlığa qarşı çıxdılar. Onlar göstərirdilər ki, ingilis bujuaziyasının mənafeyini, fəhlə sinfinin həyat səviyyəsinin aşağı salmaq hesabına müdafiə etmək lazım deyildir. Leyboristlər partiyası 1940-cı ildə olan konfransında aşağı təşkilatların ona göndərdiyi qətnamə layihələrini müzakirə etdi. Həmin layihələrdə göstərilirdi ki, leyboristlər partiyası ölkədəki digər siyasi təşkilatlarla siyasi barışığa girməlidir. Yoxsullar komitəsi 1941-ci ilin yanvarında Londonda xalq konventi çağırmaq təşəbbüsü ilə çıxış etdi. Həmkarlar ittifaqının və kooperativ hərakatın 500 nümayəndəsi, şop-stüartların nümayəndələri, yerli özünüidarənin üzvləri, alimlər, hüquqşünaslar və artistlər 1940-cı ilin sentyabrında “İngilis xalqına müraciət” adlı sənəd imzaladılar. Həmin sənəddə xalq konventini təşkil etmək təklif olunurdu. 1941-ci ilin yanvarın 12-də Londоnda 2234 nümayəndə- nin iştirakı ilə xalq konventi açıldı. Konvent geniş xalq kütlələrinin, İngiltərə kökumətinin daxili və xarici siyasətinə qarşı güclü etirazın nümayişi oldu. Koventin proqramının yerinə yetirilməsi İngiltərə hökumətinin fəaliyyətinə böyük təsir göstərdi. Təsadüfü deyildi ki, 1941-ci ilin iyununda Londonda olmuş amerikalı jurnalist Ralf 233 İnqellas yazırdı ki, İngiltərə hökumətinin vəziyyəti elədir ki, o hadisələrə deyil, hadisələr ona istiqamət verir. Həm də bu sadəcə olaraq xarici siyasi hadisələr deyil, həm də İngiltrənin özündə baş verən hadisələrdir. O zamanki hökumət üzvlərinin hər biri etiraf edirdi ki, onlara bunlar istiqamət verir. Müharibə dövründə İngiltərənin istehsal qüdrəti xeyli dərəcədə artdı. Bir milyard funt kapital sənayeyə, başlıca olaraq isə hərbi sənayeyə qoyuldu. Fəaliyyətdə olan müəssisələrin bir çoxunda yeni sexlər təşkil edildi. Bu tədbirlər ən çox maşınqayırma sənayesində həyata keçirildi. Demək olar ki, bütün kapital qoyuluşunun 70%-i maşıınqayırma, aviasiya, gəmiqayırma, silah istehsalı, elektrotexnika sənayesinə qoyuldu. Həmçinin sənaye sahələrinin mərkəzləşməsi sahəsində də mühüm işlər görüldü. Mülki sənaye sahələri hərbi sənaye üzrə mərkəzləşdi. Toxuculuq, kağız, ayaqqabı, şüşə sənayesi, fotoaparatura, oyuncaq, parfümeriya, idman ləvazimatı, zərgərlik məmulatı sənayelərinin də mərkəzləşməsi üzə çıxdı. Bu isə o sahədəki işçilərin bir çoxunun hərbi sənayeyə cəlb edilməsinə imkan verdi. İngiltərədə silah istehsalı ən yüksək səviyyəsinə 1943-cü ildə çatdı. Müharibə dövründə İngiltərədə 131 min təyyarə, 264 min aviamotor, 25 min tank, 300 mindən çox pulemyot, 160 milyon artileriya qurğusu, 8,3 milyard patron, 1 milyona yaxın avtobomba istehsal edilmişdir. İngiltərə sənayesi müharibə illərində son dərəcə qeyri- bərabər inkişaf edirdi. Mexanikləşmənin rolunun son dərəcə artması maşınqayırma sənayesinin inkişafına son dərəcə diqqət yetirilməsinə gətirib çıxartdı. Xüsusi poladların buraxılışı artdı. Yüngül metallar, kimyəvi məhsullar daha çox istehsal edilməyə başladı. Elektirk enerjisinə təlabat gücləndi. Eyni zamanda bu enerjinin əsas hissəsi sənayeyə sərf olunmağa başladı. Maşınqayırma sənayesində ən çox dəzgaqayırma, aviasiya sənayesinə, gəmiqayırma, nəqliyyat vasitlələri islehsalına diqqət verildi. Elektrosənaye və rabitə vasitələri istehsalı daha çox artdı. Müharibə illərində İngiltərədə 15 min aviasiya sənayesi müəssisəsi vardı. Burada 2 milyon fəhlə və qulluqçu çalışırdı. Gəmiqayırma sənayesinin işi müharibədən əvvəlki illə müqayisədə 60-70% artdı. 1939-cu ilə 1945-ci il arasında kimya sənayesinin inkişafı daha da sürətləndi. Bu sahədə işləyən fəhlələrin sayı 286 mindən 550 min adama çatdı. Elektrik enerjisi istehsalı 1939-cu ildəki 27733 milyon kilovatt saatdan 1944-cü ildə 39649 234 milyon kilovatt saata çatdı. İngiltərə metallurgiyası öz məhsullarını İkinci dünya müharibəsi dövründə artırmadı. 1944-cü ildə çuqun istehsalı 6737 min ton idi ki, bu da 1937-ci il səviyyəsindən xeyli aşağı idi. 1937-ci ildə İngiltərənin çuqun istehsalı 8493 ton idi. Polad istehsalı da xeyli ixtisar edildi. Məsələn: əgər 1939-cu ildə 13,2 milyon ton polad istehsal edilirdisə, 1945-ci ildə 11,8 milyon ton polad istehsal edilirdi. Buna səbəb çuqun və lomun çatışmaması idi. Müharibə İngiltərədə dövlət-inhisarçı kapitalizmin inkişafını irəlilətdi. Müharibə dövründə dövlət aparatının İngiltərə inhisarçılarından asılılığı gücləndi. İnhisarçıların hakimiyyəti həm iqtisadi cəhətdən, həm də ölkənin siyasi həyatında əhəmiyyətli dərəcədə gücləndi. Bu isə nəticədə istehsalın və kapitalın təmərküzləşməsini və mərkəzləşməsini artırdı. İri inhisarlar Ikinci dünya müharibəsində dövlətin təşkil etdiyi əsas ingilis iqtisadi orqanlarını öz əllərində saxlayırdılar. İstehsalat Nazirliyi, Aviasiya sənayesi Nazirliyi, İqtisadi müharibə Nazirliyi, Təchizat Nazirliyi, Hərbi nəqliyyat Nazirliyi, İş və quruculuq Nazirliyi müharibə dövründə xüsusi olaraq ölkənin iqtisadi həyatını idarə etmək üçün yaradılmışdı. Bu nazirliklərə rəhbərlik edənlər – Oliver Lidltlon, Llevelis, Endro, Dunkan, Sandro, Biverbrik, Lord Vulton və başqaları, həm dövlət aparatının başçıları, həm də İngiltərənin iri inhisarçılarının nümayəndələri idilər. İnhisarlar öz əllərində dövlət hakimiyyətinin olmasından istifadə edərək iqtisadi və siyasi mövqelərini möhkəmləndirərək, xırda və orta müəssisələri aradan qaldırmaq, istehsalı və kapitalı təmərküzləşdirməyi gücləndirmək məqsədi daşıyırdılar. İnhisarlar hərbi sifarişlər qəbul etməklə çoxlu gəlir əldə edərək özləri üçün əlverişli şərait yaratmış oldular. Bir sözlə, müharibədən gələn gəlirlər, ölkənin milli gəlirini artırmağa, xalqın vəziyyətini yaxşılaşdırmağa deyil, inhisarçıların cibinə axırdı. Bütün bunların əvəzində isə İngiltərənin dövlət borcları 1938-ci ildəki 7,1 milyard funt sterlinqdən artaraq 1945-ci ildə 21,4 milyard funt-sterliqə çatdı. Bu isə 1938 ci illə müqayisədə 3 dəfə çox idi. İkinci Dünya müharibəsi köklü sürətdə əmək bazarında da dəyişikliklərə səbəb oldu. Ordu və hərbi sənaye daha çox adam tələb edirdi. İngiltərədə fəhlə sinfi işçi qüvvəsi problemi vaxtı ilə işdən azad edilmiş işsizlər, əvvəllər işləməmiş adamlar, ən əsas isə qadınlar hesabına həll edilirdi. İş günü, iş vaxtı uzadılırdı. Milyondan artıq Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|