Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
235 işsiz sənayedə işə cəlb edildi və ya silahlı qüvvələrə çağırıldı. Əgər 1939-cu ildə rəsmi məlumata görə İngiltərədə 1270 min işsiz var idisə, 1944-cü ildə bu rəqəm ixtisar dilərək 54 min oldu. İşsizlik ancaq o sahələrə qalırdı ki, hansı ki, onlarda xammalla təminat yox idi. İngiltərə hökumətinin məlumatına görə, ordu və sənayedə iş üçün səfərbərliyə alınanların sayı 1939-cu illə müqayisədə 3500 min adam artmışdı. Səfərbərliyə alınan bütün kişlərin 93,6%-i 14 yaşdan 64 yaşa qədər olan kişlər idi. Səfərbərliyə alınan qadınların 44,4%-i isə 14 yaşdan 59 yaşına qədər olan qadınlar idi. Bu yaşda olan 16 milyon qadından 7,1 milyonu istehsalla və hərbi xidmətlə məşğul idi. Bu qadınlardan 2 milyonu ilk dəfə İkinci dünya müharibəsi zamanı işləməyə başlamışdır. İngiltərə silahlı qüvvələrinin köməkçi hissələri əhəmiyyətli dərəcədə qadınlardan ibarət idi. Belə hissələrdə çalışan qadınların sayı 467 min nəfər idi. İkinci dünya müharibəsi dövründə qadınların orduda və istehsalatda rolu xeyli dərəcədə böyük idi. Lakin qadınların daha fəal iştirakına qadın əməyi ilə kişi əməyi arasında fərq qoyulması mane olurdu. Əvvəllər işsiz qalan və işləməyən qadınların hesabına sənaye əlavə 3 milyon işçi qüvvəsi əldə etmiş oldu. İş həftəsinin uzadılması sənaye sahələrində 15-20 %-ə, hərbi sənayedə isə 30%-ə çatdı. Bu yolla ingilis sənayesinə yenidən 1 milyon işçi cəlb edilmiş oldu. İşçi qüvvəsindən istifadənin dövlət tərəfindən nizama salınması 1914-1918-ci illərlə müqayisədə hərtərəfli deyildi. 1940-cı ilin mayın 22-da fövqaladə səlahiyyətlər haqqında qanun fəhlə sinfini müəssisələrə təhkim edirdi. Milli mükəlləfiyyətlər haqqında qanun isə, kişi və qadınları təkcə xidmət və ordu üçün deyil, həm də sənaye və nəqliyyatda məcburi icbari əməyə cəlb edirdi. Mühüm işlər haqqında 1941-ci il 5 martda verilmiş əmrdə fəhlələrə əmək nazirliyinin xəbəri olmadan işi tərk etməyi qadağan edirdi. Eyni zamanda bu əmrdə sahibkarların da fəhlələri özbaşına işdən azad etməsi qadağan edilirdi. Həyat göstərdi ki, bu qanunlar müəyyən dərəcədə inhisarçıların mənafeyinə uyğun gəlmir. Ona görə də onların narazılığı başladı. Məşhur iqtisadçılar Kuçinski və Xeyni Man 1944-cü ildə yazırdılar ki, “məcburi tədbirlərə ancaq fəhlə sinfi riayət edir. İntizam sahibkarlar üçün deyildir” Fəhlə sinfi fədakarlıqla çalışaraq Hitler qarşısında faşizmdən xilas olmaqla öz doğma vətəni olan İngiltərəyə kömək etməyi başlıca 236 məqsədi hesab edirdi. Fəhlə sinfinin vətənpərvərlik əhval-ruhiyyəsi müharibənin gedişində daha da artdı. Əmək təşəbbüsçüləri gücləndi. Fəhlələr müharibə dövründə çoxsaylı təkliflər irəli sürdülər ki, bunlarında əksəriyyəti istehsalın maksimum artmasına yönəldilmişdir. Bu işdə daha fəal rolu sex starostaları və hər şeydən əvvəl maşınqayırma sənayesinin sex starostalarının milli şurası oynayırdı. 1941-ci ilin yayında təşkil edilən istehsal komitələri əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsində mühüm rol oynayırdılar. 1941-ci ilin avqustun 23-də onların Londonda konfransı keçirildi. Bu konfransda İngiltərənin iri hərbi müəssisələrinin nümayəndələri toplanmışdı. Milli konfrans Avropada ikinci cəbhənin açılması ideyasını müdafiə etdi və istehsalın artırılması üçün yeni təkliflər hazırlamağı məsləhət gördü. 1941-ci ilin sentyabrında Britaniya tridionlarının növbəti konqresi belə bir qərar qəbul etdi ki, hər şey cəbhə və qələbə üçün səfərbərliyə alınmalıdır. 1943-cü ilin sonuna yaxın artıq maşınqayırma müəssisələrində 2850 istehsal komitəsi fəaliyyət göstərirdi ki, onların da hər birinin 150 nəfər üzvü var idi. Komitələr həmçinin bütün xüsusi və dövlət, sənaye müəssisələrində fəaliyyət göstərirdi. 40 mindən artıq istehsal komitələri kömür şaxtalarında çalışırdı. İstehsal komitələri tikintilərdə də mövcud idi. Bəzi hallarda sənaye komitələri fəhlə nümayəndələri ilə müəssisənin inzibati orqanları arasında toqquşma meydanına çevrilirdi. Buna səbəb o idi ki, fəhlələr komitəyə faşizm üzərində qələbəni sürətləndirən hərəkət orqanı kimi baxırdılar. İstehsal komitələrinin təşəbbüskarlığının nəticəsi idi ki, hansı idarələrdə istehsal komitələri fəaliyyət göstərirdisə orada məhsuldarlıq 52%, digərlərində isə 42% idi. İngiltərə iqtisadiyyatının yenidən qurulması kənd təsərrüfatına da şamil edilirdi. Kənd təsərrüfatının geri qalması İngiltərə kapitalizminin keyfiyyətinin parlaq nümayişi idi. Koloniyalardan və dominionlardan alınan ucuz ərzaq və xammal ingilis hakim dairələrinin kənd təsərrüfatının inkişafı üçün bütün mümkün imkanlardan istifadə etməkdən uzaqlaşdırmışdır. Bunun nəticəsi idi ki, İngiltərə xalqı, əsasən xaricdən gətirilmiş ərzaqlardan istifadə edirdi. İkinci dünya müharibəsi zamanı xaricdən ərzaq gətirilməsinin çətinləşməsi, nəqliyyat çətinlikləri, həmçinin bir çox ölkələrin düşmənlər tərəfindən tutulması hökuməti məcbur etdi ki, ölkə daxilində kənd təsərrüfatının inkişafı üçün lazımi tədbirlər 237 görsün. Bu məqsədlə fermerlərə subsidiyalar verildi. Mühüm kənd təsərrüfatı məhsullarına satınalma qiymətləri qoyuldu. İşçi qüvvəsinin kənd təsərrüfatına cəlb edilməsi və mexanikləşmənin güclənməsi üçün tədbirlər görüldü. Bütün bunlar əkin sahələrinin ümumi sahələrinin xeyli artmasına səbəb oldu. 1939-cu ildə əkin sahəsi 11870 min akr idisə, 1945-ci ildə o 17866 min akra çatdı. Taxıl bitkilərinin məhsul yığımı çoxaldıldı. 1939-cu ildə əgər 1642 min ton taxıl yığılırdısa, 1945-ci ildə 2174 min tona çatdı. Arpa istehsalı 880 tondan 2096 tona çatdı. Darı isə 1783-dən 2862 tona çatdı. Kartofun yığımı isə 4364 min tondan 8702 min tona çatdı. Əgər müharibəyə qədər ölkə ərazisində əldə olunan ərzaq məhsulları ölkə əhalisinin təlabatının 30 %-ni ödəyirdisə, artıq 1943-cü ildə o ölkə əhalisinin təlabatının 40 %-ni ödəməyə başladı. Beləliklə, İngiltərənin ərzaq vəziyyəti bütün müharibə ərzində ABŞ-dakı Lend- liz qanunu əsasında Britaniya imperiyasından böyük miqdarda yeyinti məhsulları gətirilməsinə baxmayaraq, yenə də gərgin olaraq qalmaqda idi. İngiltərənin fəhlə sinfi bütün müharibə ərzində uzadılmış iş həftəsi şəraitində işləməli oldu. İş həftəsi rəsmi məlumatlara görə 72 saata çatırdı. Demək olar, fəhlələr bazar günü də işləyirdi. İllik məzuniyyətlər və əlavə məzuniyyətlər təxirə salınmışdı. Bütün müharibə ərzində istehsalat səriştəsi olmayan yeni işçilərin istehsalata gəlişi bədbəxt hadisələrin də müharibə ərzində külli miqdarda baş verməsinə gətirib çıxarmışdı. 1938-1942-ci illərdə bədbəxt hadisələrin sayı 75% artmışdı. Ümumiyyətlə müharibənin ilk illəri ərzində yarım milyona qədər adam belə hadisələrin qurbanı oldu ki, onların da əksəriyyəti qadınlar və gənclər idi. İngiltərə fəhlə sinfinin real əmək haqqı müharibəyə qədərki dövrlə müqayisədə müharibə illərində aşağı səviyyədə idi. Nominal əmək haqqı artsa da, bu bazar zənbilini doldura bilmirdi. Lakin nominal əmək haqqı bir də onunla vəziyyəti çətinləşdirirdi ki, o, vergilərin artmasına səbəb olurdu. Sosial konfliktləri müharibə şəraitində həll etmək üçün İngiltərə hökuməti 1941-ci ilin yazında zəruri təlabat malları üzərindəki qiymətin artımının qarşısını almaq üçün müəyyən ölçü götürməyə məcbur oldu. İlk növbədə ərzaq üzərində subsidiyalar yaradıldı. Minimum əmək haqqı məsələsi də hesaba alınmağa başlandı. Üç uşağı olan fəhlələr üçün ailəni fiziki cəhətdən saxlamaq üçün normal əmək haqqı müəyyən olundu. Bu qayda 1943-cü ildən qüvvəyə 238 mindi. Belə ailələrə hər həftə 105 şillinq verilirdi. Doğrudur, bu sağlamlıq üçün o qədər də kifayət deyildi. Lakin hər halda minimum təlabatı ödəyirdi. Kərpic, kirəmid, toxuculuq, şüşə, dəri, tikiş, yeyinti sənayesində əmək haqqı aşağı idi və onlar minimum əmək haqqının 80-90%-ni alırdı. Kənd təsərrüfatı fəhlələri isə minimum əmək haqqının cəmi 80 %-ni alırdı. Bu qayda ilə fəhlələrin bir hissəsi bütün müharibə ərzində onun iş qabilliyətini bərpa etmək üçün lazım olan əmək haqqını ala bilmədi. İkinci Dünya müharibəsi dövründə İngiltərə Britaniya imperiyasının resurslarından daha çox istifadə etdi. 1943-cü ildə İngiltərə silahlı qüvvələrində Kanadadan 750 min, Avstraliyadan 800 min, Cənubi Afrika İttifaqından 200 min, Yeni Zelandiyadan 95 min adam iştirak edirdi. Bütün müharibə ərzində İngiltərədə tətil hərakatı xeyli zəiflədi. Bununla belə, bəzən fəhlələr sahibkarların özbaşınalığına qarşı cavab verməli olurdular. Məsələn: 1942-ci ildə fəhlələr öz əmək haqlarının gündə 2 şillinq artırılmasına nail oldular. Kömür sənayesində vəziyyətlə əlaqədar bu sənaye sahəsində 1944-cü ildə tətillər artdı. Nəticədə hökumət təminat verdi ki, minimum əmək haqqı artırılsın, gənc mədənçilərin vəziyyəti yaxşılaşdırılsın. İkinci Dünya müharibəsi İngiltərə fəhlə sinfinin siyasi şüurunun artmasında mühüm rol oynadı. Müharibə ərzində həmkarlar ittifaqının rəhbərliyinə çoxlu gənc mütəxəssislər gəldi ki, onlar mübariz əhval-ruhiyyədə idilər. Xalqa yaxşı gələcək ümidi vermək üçün İngiltərənin hakim dairələri iqtisadi həyatı yenidən qurmaq üçün hazırlaşmağa başladılar. Bu plan Birinci Dünya müharibəsi ilə müqayisədə xeyli geniş idi. Bu ümidlə onlar ölkədəki inqilabi əhval-ruhiyyəni zəiflətməyə çalışırdılar. Hələ 1941-ci ildə hökumət başda leyborist Artur Qrannud olmaqla xüsusi komitə təşkil etdi. Qrannud hökumətdə portfelsiz nazir vəzifəsini tuturdu. Bu komitə ayrı-ayrı nazirliklərin yenidən qurma və koordinasiya üzrə problemlərini öyrənmək üçün təşkil edilmişdir. Gələcək üçün planlaşdırılırdı ki, müxtəlif hökumət elmi və digər orqanlar təşkil edilsin. Yenidənqurma problemi təkcə İngiltərə zəhmətkeşləri üçün deyil, İngilis inhisarçıları üçün də maraqlı idi. Yenidənqurma prosesində Britaniya sənaye federasiyası mühüm rol oynayırdı. Bu federasiya hökumətdən tələb edirdi ki, vergi və qiymətlər üzərində nəzarət üzrə mükəmməl sistem yaradılsın. Səhiyyə və xalq təhsilinin Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|