Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
219 bu keyfiyyəti 1940-cı ilin aprelin 5-dəki çıxışında da özünü göstərdi. O çıxışında bildirdi ki, “müharibədən keçən 7 ay göstərdi ki, biz müharibə başlanandan daha çox indi qələbəyə on qat artıq ümid edirik. Bir şey müəyyən edilmişdir ki, Hitler avtobusa gecikmişdir.” Lakin bu nitqdən cəmi üç gün sonra Almaniyanın Danimarka və Norveçə hücum etməsi Çemberlenin real siyasətçi olmadığını sübut etdi. 1940-cı ilin aprelində Almaniya Qərbdə fəal hərbi əməliyyatlara başladı. 1940-cı ilin aprelin 9-də alman komandanlığı hücum etməmək haqqında Almaniya-Danimarka müqaviləsini pozaraq Danimarkaya yeridi və bir gündə onu tutdu. Həmçinin onlar Norveçin mühüm limanlarına da desant çıxartdılar. Danimarka və Norvaeçin işğalı almaniyanın şimalda vəziyyətini yaxşılaşdırdı. Danimarka və Norveçin işğalı “qəribə müharibə”yə də son qoydu. Almaniya, İngiltərə və Fransa arasında həqiqi müharibə başladı. Nəhayət, İngiltərə hökuməti onun üçün nə qədər böyük təhlükə yarandığını başa düşdü. Ona görə də Norveçin köməyinə gəldi. İngilis və fransız qoşunları Norveçin şimalında və cənubunda yerləşdirildi. Lakin onlar tezliklə Norveçi tərk etməli oldular. Norveçin məğlubiyyəti İngiltərənin hərbi və beynəlxalq nüfuzunu azaltdı. Bu ölkə daxilində də narazılığı artırdı. 1940-cı ilin 7-8 mayında icmalar palatasında hərbi vəziyyət haqqında debat başlandı. Çemberlen hökuməti təkcə müxalifət tərəfindən deyil, mühafizəkarlar tərəfindən də ciddi tənqidə məruz qaldı. Mühafizəkarlar qrupuna Emeri və Daff Kuper başçılıq edirdi. Hökumət müharibə aparmaqda gücsüzlükdə və bacarıqsızlıqda günahlandırılırdı. L.Corc Çemberlenə məsləhət gördü ki, baş nazir postundan istefa versin. Emeri Çemberlenə müraciət etdi ki, o bu kürsüdən getsin və xalq ondan azad olsun. Hökumətə etimad məsələsi üzrə keçirilən səsvermədə Çemberlenin leyhinə cəmi 81 səs verilmişdi. Halbuki onun keçməsi üçün ən azı 200 səs yığması lazım idi. Höhumətin əleyhinə təkcə leyboristlər və liberallar deyil, həmçinin 33 nəfər mühafizəkarlardan da səs verdilər. Mühafizəkarların 60 üzvü isə bitərəf qaldı. Nəticədə sübut olundu ki, Çemberlen hökuməti hakimiyyətdə qalmağa qadir deyil. Çemberlen çalışdı ki, koalision hökumət yaratsın. Lakin leyborist və liberallar bundan imtina etdilər. Bundan sonra Çemberlen yenidən özünün yaxın dostları ilə və ilk növbədə həmfikiri Qalifaksın rəhbərliyi ilə hökumət qurmağa çalışdı. Lakin 220 bu cəhd də alınmadı. Bütün bunlardan sonra Çemberlen 1940-cı il mayın 10-da istefa verməyə məcbur oldu. Yeni kabinet isə mühafizəkarların liderlərindən olan U. Çörçill tərəfindən təşkil edildi. Çörçill hökumətinin tərkibinə leyboristlər və liberallar da daxil olduğuna görə o koalision hökumət idi. Yeni hökumətin tərkibində 54 mühafizəkar, 17 leyborist. 4 liberal, 4 nasional-leyborist, və 8 müstəqil var idi. Çemberlen hökumətin tərkibində qaldı. Lakin onun həmfikirləri hökumətə daxil olmadılar. Onların yerinə Çörçillin tərəfdarları, o cümlədən Daff Kuper, Emeri və s. daxil oldular. Əksər mühafizəkarlar ingilis bank və inhisarlarına rəhbərlik edənlər idi. Çörçill bildirdi ki, hökuməti hamı müdafiə edərsə, İngiltərə müvəffəqiyyətlə müharibə apara bilər. Leyboristlərin nümayəndələri hökumətdə mühüm yerlər tutdular. əmək naziri vəzifəsi Enni Beninə tapşırıldı. Morlison hərbi təchizat üzrə portfel naziri, Qrinfel dağ- mədən sənayesi naziri, Dalton iqtisadi mübarizə naziri təyin edildi. Qrinbuda hərbi islahatın müəyyən sahələrini idarə etmək tapşırıldı. Qalifaks xarici, Ettle isə daxili siyasətdə mühüm simaya çevrildi. Ölkədə kəskin siyasi böhran şəraitində hakimiyətdə mühafizəkarlar qaldılar, çünki onları sağ leyboristlər müdafiə etdilər. Çörçill özü də 1940-cı ilin yayında hökumət təşkil edildikdən sonra parlamentdə elan etdi ki, onu məhz leyboristlər partiyası baş nazir təyin etmişdir. 1940-cı ilin mayın 10-da Almaniya Hollandiya, Belçika və Lüksemburqdan sonra Fransaya hücum etdi. Hollandiya təslim oldu və Hollandiya hökuməti İngiltərəyə köçdü. Fransa hökuməti İngiltərəyə əlavə kömək üçün müraciət etdi. 1940-cı ilin mayın 14- də Fransa baş naziri Reno Çörçill qarşısında məsələ qaldırdı ki, təcili surətdə əlavə 10 eskadrilya təyyarələri vesin ki, bunlar alman tankları və bombardımançı təyyarələrinə qarşı mübarizə aparsın. 1940-cı ilin mayın15-də Çörçill Parisə gələrək faktiki olaraq əlavə köməkdən imtina etdi. O, elan etdi ki, İngiltərənin özünə də əlavə qüvvə lazımdır. 1940-cı ilin 21 mayında almanlar La-manş boğazına çıxdılar və Fransa, Belçika və İngiltərənin iki ekspedsiya ordusunu mühasirəyə aldılar. 22 mayda Çörçill yenidən Parisə gəldi. Bu dəfə hər iki ölkə birlikdə almanların hücumunun təhlükəəsini azaltmaq planı tərtib etdilər. Lakin bu plan İngiltərənin öz öhdəliyini yerinə yetirməməsi üzündən baş tutmadı. Bunu fransız qoşunlarının baş komandanı Beyqan da belə hesab edirdi. İngiltərə ordusu Fransa 221 döyüşlərində lazımi səviyyədə vuruşmadığına görə almanlar irəlilədilər. 1940-cı ilin mayın 27-də ingilis qoşunlarına əmr verildi ki, Dyunkerkdəki qoşunları təcili İngiltərəyə gətirsinlər. Köçürmə prosesi iyunun 4-ə qədər davam etdi. Lakin köçürmə prosesində 880 səhra silahını, 340 iri kalibri, 500 zenit silahını, 850 tank əleyhinə silahı, 2000 pulemyotu, 700 tankı, 20 min mtoskileti, 45 min avtomatı almanlara qoyub çıxdılar. Dyunkerkdən cəmi 335 min əsgər köçürüldü. Dyunkerk möcüzəsi vasitəsilə Hitler Almaniyası, əslində İngiltərəni yola gətirmək və İngiltərə ilə saziş bağlamaq istəyirdi. 1940-cı ilin iyunun 22-də Fransa təslim oldu. 1940-cı ilin iyunun 10-da faşist İtaliyası da İngiltərə və Fransaya müharibə elan etdi. Bunun nəticəsində 1940-cı ilin yayında İngiltərənin vəziyyəti xeyli pisləşdi. Aralıq dənizində, Afrikada da onun əleyhinə faşist İtaliyası müharibə aparmağa başladı. İngiltərə bu dövrdə Avropada bütün müttəfiqlərini itirmişdi. Bütün tarixi ərzində İngiltərə belə məhv olmaq təhlkükəsi ilə qarşı-qarşıya qalmamışdı. Bu, əslində Hitleri sakitləşdirmək siyasətinin nəticəsi idi. Almaniya Fransanı işğal etdikdən sonra İngiltərəni öz tərəfinə çəkməyə cəhd etdi. Alman generalı Kurt yazır ki, “bu, bizim strateji planımızın uzun müddət mühüm tərkib hissələrindən biri idi”. Almaniya çalışırdı ki, İngiltərə ilə birgə Sovet İttifaqına hücum etsin. Lakin İngiltərə bu məsələdə Hilerlə razılığa gəlmədi. Belə olduqda 1940-cı ilin iyunun 16-da Hitler İngiltərəyə qarşı “Dəniz şiri” planını tərtib etdi. 1940-cı ilin yayında Almaniya İngiltərəyə hücum üçün ən əlverişli şəraitdən istifadə edərək avqustda İngiltərə əleyhinə hərbi hava əməliyyatına başladı. Avqustun 15-də alman aviasiyası İngiltərəyə birinci güclü zərbəni vurdu. İngiltərə ilə Almaniya hərbi hava qüvvələri arasında döyüşün başlanğıcı oldu və bu proses sentyabr ayının 15-nə qədər davam etdi. Ilk vaxtlarda üstünlük Almaniya tərəfdə idi. Onların 1990 bombardmançı, 1530 qırıcı təyyarələri, İngiltərənin isə 450 bombardmançı, 600 qırıcı təyyarəsi var idi. Hava döyüşləri zamanı hər iki tərəf itkilər verdi. İngilis təyyarəçiləri bu döyüşlərdə özlərinin həqiqi vətənpərvər olduqlarını sübut etdilər. Sentyabrın ortalarında “Dəniz şiri” planı qeyri- müəyyən müddətə təxirə salındı.Emissarlar Hess və Kauskofer yenə də İngiltərənin hakim dairələri ilə danışıqlar aparmağa başladılar. 222 Lakin bu danışıqlar bir nəticə vermədi. İngiltərənin daxili siyasi vəziyyəti də Almaniya ilə danışıqaları qeyri-mümkün edirdi. Faşizmə qarşı ingilis xalqında kəskin nifrət yaranmışdı. və o öz dövlətindən tələb edirdi ki, faşistlərə qarşı qəti tədbirlərə əl atsın. Fransanın məğlubiyyəti və Qərbi Avropada Almaniyanın işğalları kapitalizm dünyasında münasibətləri dəyişdirdi və ingilis- amerikan münasibətlərinin yaranmasına gətirib çıxartdı. ABŞ hiss etdi ki, İngiltərənin tutulması ABŞ-ın özünün də milli mənafeləri üçün təhlükə yaradır. Onların hər ikisinin faşizmə qarşı birləşməsi zəruridir. 1940-cı ilin iyununda ABŞ Ingiltərəyə 500 mindən artıq tüfəng, 22 min pulemyot, 895 səhra topu, 55 min tapança pulemyot verdi. İngilətrə hökuməti çalışırdı ki, ABŞı tez bir zamanda Almaniyaya qarşı hərbi əməliyyatlara cəlb etsin. Çörçill 1940-cı ilin iyununda İngiltərənin ABŞ-dakı səfiri Lotiana tapşırıq vermişdi ki, ABŞ hökuməti ilə danışıqlar aparsın və onu inandırsın ki, onlar xarici siyasətdə birgə hərəkət etməklə ümumi düşmənə qalib gələ bilərlər. 1940-cı ilin iyunun 23-də ingilis-amerikan danışıqları başladı və bu sentyabrın 2-də ingilis-amaerikan sazişi bağlanması ilə nəticələndi. Həmin sazişə əsasən amerikanlar ingilislərə 50 esminas gəmi verməli idi. Əvəzində isə İngiltərənin Nyufaundlend, Bermud, Yamayka, Santa-Lyuçii, Triniada, Antiqua, Baham adaları və Britaniya Qvineyası 99 il müddətinə ABŞ-a dəniz və hərvi bazalarını yaratmaq üçün icarəyə verilirdi. 1940-cı ilin sonunda İngiltərə ilə ABŞ arasında pul vasitələri ilə əlaqədar məsələ meydana çıxdı. ABŞ prezidenti Ruzvelt bildirdi ki, ABŞ bütün hərbi sürsatı İngiltərəyə yarı qiyməti ilə verəcək. 1941-ci ilin martın 11-də ABŞ-da Lend-liz haqqında qanun qəbul edildi. Həmin qanuna əsasən İngiltərə imkan əldə etdi ki, Amerikadan aldığı malların pulunu dərhal ödəsin. Bütün malların göndərilməsi ABŞ büdcəsi hesabına ödənməli idi. ABŞ-ın hakim dairələri əslində istəyirdilər ki, təhlükəli düşmən olan Almaniyanı zəiflətsinlər, həmçinin İngiltərəni özlərinə tabe və asılı dövlətə çevirsinlər. İtaliyanın və Almaniyanın Afrikada və Yaxın Şərqdə hərbi əməliyyatlara başlaması İngiltərənin vəziyyətini çətinləşdirdi. İtaliya Afrikada 1940-cı ilin ikinci yarısında Britaniya Somalisinə və Keniyaya soxulmaqla İngiltərəyə qarşı hərbi əməliyyata başladı. Eyni zamanda italyan hərbi qüvvələri Sudana soxuldular, Kassal və Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|