Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mühafizəkarların idarəsi: «13 havaya sovrulmuş illər» və ya «Fasilə küləyi»
251 Müharibədən sonra İranda da antiimperialist hərəkat gücləndi. Bui lk növbədə İngiltərə – İran neft kompaniyasına qarşı çevrilmişdi. Bu dövrdə ABŞ-ın da bu ölkəyə müdaxiləsi gücləndi. Lakin 1951-ci ildə neft sənayesinin İranda milliləşdirilməsi burada həm İngiltərə, həm də ABŞ-ın mövqeyinə ciddi zərbə vurdu. Atom silahının kəşfindən sonra bu silah vasitəsi ilə dünyada hegemonluqlarını həyata keçirmək istəyən ABŞ və İngiltərə «Barux planı»nı bəyəndilər. Bu plan atom silahı və atom enerjisi üzrə nəzarət qoymağı lazım bilirdi. 1946-cı ildə BMT nəzdində xüsusi komissiya yaradıldı. Müharibədən sonra İngiltərə iqtisadiyyatı dərhal dinc xəttə keçdi. Lakin tezliklə ingilis hakim dairələri hərbi bloklar təşkil etmək, sürətlə silahlanma və Silahlı Qüvvələrin sayını artırmaq yolunu tutdular. İngiltərə tarixində ilk dəfə olaraq dinc dövrdə də məcburi hərbi mükəlləfiyyət saxlanıldı. Əsgəri xidmət ayrı-ayrı hissələrdə 18 aya qədər uzadıldı. Əgər 1938-ci ildə ingilis ordusunda 199 min əsgər və zabit vardırsa, 1950-ci ildə 364 min, 1951-ci ildə isə 439 min var idi. Əgər 1938-ci ildə İngiltərə hərbi xərclərə 254 mln.f.st. xərcləyirdisə, 1950-ci ildə bu rəqəm 801 mln.f.st-ə, 1951-ci ildə isə 1129 mln.f.sterlinqə çatdı. Ölkənin silahlanması ilə əlaqədar 1951-ci ildə üçillik proqram qəbul edildi. İkinci dünya müharibəsindən dərhal sonra İngiltərə SSRİ ilə əməkdaşlıq siyasətini kəsdi. Müharibədən sonrakı ilk illərdə İngiltərə xalqlarının sülh uyğunda mübarizəsi genişləndi. 1949-cu ildə İngiltərə sülhü müdafiə komitəsi, 1951-ci ildə sülhü müdafiə təşkilatı yaradıldı. Müharibədən sonrakı dövrdə leyboristlər partiyası daxilində ziddiyyət gücləndi. Bu hökumət İngiltərəni iqtisadi böhrandan çıxara bilmədi. Əhalinin həyat səviyyəsi ağırlaşdı. Yenidən silahlanma vəziyyəti daha da ağırlaşdırdı. «Demokratik sosializm» siyasəti iflasa uğradı. Ölkədə iri kapitalın ağalığı maraqlarına cavab verən siyasət yeridildi. Bütün bunlar isə leyboristlər partiyasının sıravi üzvlərini narazı saldı. 1945-ci il parlament seçkilərində məğlubiyyətdən sonra mühafizəkarlar öz partiyalarında iki istiqamətdə yenidənqurma təşkil etdilər. Birincisi partiyanın təşkilat quruluşuna yenidən baxıldı və o, yaxşılaşdırıldı. Elə proqram işlənib hazırlandı ki, növbəti seçkilərdə mühafizəkarların qələbəsini təmin etsin. 252 1950-ci ilin fevralın 23-də keçirilən seçkilərdə leyboristlər icmalar palatasında – 315, mühafizəkarlar 298, liberallar 9 yer aldılar. Mühafizəkarlar icmalar palatasında öz yerlərini 85 mandat artırdılar, leyboristlər isə 78 mandat itirdilər.Leyboristlər icmalar palatasında mütləq əksəriyyəti itirdilər. 1949-cu ilin sonu 1950-ci ilin əvvəllərində funt-sterlinqin devalvasiyasının ölkənin iqtisadi vəziyyətini daha da pisləşdirdiyi məlum oldu. Növbədənkənar seçkilərin keçirilməsi günün vacib məsələsi oldu. Leyboristlər hökuməti parlamenti buraxmağa və 1950-ci ilin aprelin 23-də növbədənkənar parlament seçkiləri keçirməyə məcbur oldu. Seçkilərdə leyboristlər 13,3 milyon, mühafizəkarlar isə 12,4 milyon səs topladılar. Yenidən onlar hakimiyyətə gəlsələr də, icma palatasında üzvlərinin sayı azaldı. Dördüncü leyboristlər hökuməti il yarım daha hakimiyyətdə qala bildi. Bu dövrdə ölkə Koreya ilə müharibədə iştirak etdi, İranla münaqişə kəskin xarakter aldı. Leyboristlər parlamenti buraxdılar və «Bizim birinci dərəcəli vəzifəmiz – sülhdür» şüarı altında növbədənkənar seçkilər elan etdilər. Leyboristlər partiyası daxilindəki fikir ayrılığı onlara sosial- iqtisadi islahatlarla əlaqədar kompleks proqram təqdim etməyə imkan vermədi. Ölkənin gələcək inkişaf yolları haqqındakı diskussiyalar sağ və sol leyborist qruplaşmaları arasındakı münasibətləri daha da kəskinləşdirdi. NATO ilə həmrəylik siyasəti də parçalanmanı sürətləndirdi. Sollar sosial islahatlara daha çox diqqət verilməsini tələb edirdilər. Leyboristlər hökuməti yenidən silahlanmağa xərcləri artırdı, sosial xərcləri isə azaltmağa başladı. Bu hökumətin üzvləri arasında narazılıq əmələ gətirdi. Sosial xərclərin azalmasına etiraz əlaməti olaraq 1951-ci ilin aprelində ticarət naziri Harold Vilson, əmək naziri Enyurin Biven və təchizat nazirinin müavini Coq Frimen istifaya getdilər. Bivenin tərəfində olan parlamentin 25 üzvü də hökumətin siyasətinə qarşı çıxdı. Leyboristlər hökuməti vəziyyətdən çıxmaq üçün 1951-ci ilin oktyabrında 25-də yeni seçkilər təyin etdi. 1951-ci ilin oktyabrında mühafizəkarlar «Britaniya – güclü və müstəqildir» manifesti ilə çıxış etdilər. Bu isə artıq «yeni mühafizəkarlığ»ın məlum ideyası idi. Sülh haqqında məsələ seçki kompaniyasında başlıca məsələ idi. Mühafizəkarlar 13,7 milyon səs leyboristlər 13,9 milyon səs yığса да, İngiltərə seçki qanununa görə мцщафизякарлар qələbə qazanmış oldular. Çörçill mühafizəkarlar hökumətini təşkil etdi. 253 Hökumətin tərkibinə daxil olan 33 nazirdən 19-u o dövrdə olan 75 kompaniyanın direktorlarından idilər. Xarici işlər naziri A.Uden, mənzil təsərrüfatı naziri isə Harold Makmillan oldu. Mühafizəkarların idarəsi: «13 havaya sovrulmuş illər» və ya «Fasilə küləyi» 1945-ci il parlament seçkilərində məğlubiyyətdən sonra Britaniya mühafizəkarlar partiyasının ideoloji və təşkilati cəhətdən yenidən qurulması prosesi sürətləndi. Hələ 30-cu illərdə N.Çemberlenlə U.Çörçilin mübarizəsi fonunda tədricən yeni «texnokrat» qanadı yaranmışdı. Məhz onun əsasında Harold Makmillanın rəhbərliyi altında «gənc mühafizəkarlar» qrupu təşkil edildi. Onlar «mütəşəkkil kapitalizm» qurmaq ideyasını irəli sürdülər ki, bu sistemdə istər istehsal, istərsə də sosial sahədə dövlətin tənzimləmə rolu artmalı idi. «Gənc mühafizəkarlar» Dizraeli dövrünün «sosial mühafizəkarlıq» ideyasına qayıtmağı üstün tuturdular. Onlar belə hesab edirdilər ki, həmkarlar ittifaqıları ilə səmərəli dialoq qurulsun və ictimai inkişafın «qarışıq modeli» tanınsın. U.Çörçill 1940-cı ildə baş nazir olduqdan sonra «gənc mühafizəkarların» bu mövqeyi daha da gücləndi. Bu mövqeyi bəyənməsə də, Çörçill torilərin «keçmiş qvardiyası» ilə mübarizə üçün islahatçıların fəallığından istifadə etməyə çalışdı. 1945-ci il siyasi məğlubiyyətindən sonra partiyanın daxili həyatını yenidən qurmaq partiyanın yeni sədri lord Vultonun qarşısında bir vəzifə kimi qoyuldu. O, öz fəaliyyətində siyasi rəhbərlikdən deyil, ilk növbədə partiyanın idarə aparatının potensialından istifadə etməyə çalışdı. Vulton xüsusilə mühafizəkarların siyasi mərkəzi və partiyanın mərkəzi bürosunun tədqiqat şöbəsinə bu məsələdə böyük əhəmiyyət verirdi. Geniş kitab mağazaları, yaxşı nəşriyyat bazası, aylıq və həftəlik jurnal və bülletenlərin çıxması mərkəzinin olması partiyanın fəallığını yenidən artırmaq üçün mükəmməl sistemin təşkilinə şərait yaratdı. Partiya rəhbərliyi gənclərin mühafizəkar və Birlik assosiasiyasına xüsusi diqqət və qayğı göstərdi. Bu təşkilatın prezidenti Antoni İden idi. «Keçmiş torilər» arasında etiraz dalğası olmasına baxmayaraq Vulton inadkarlıqla təklif etdi ki, partiyanın hər il keçirilən konfranslarında və partiya rəhbərliyində kişilər və qadınların eyni səviyyədə iştirakı prinsipinə əməl edilsin. 1947-ci 254 ildə ilk dəfə partiyanın tarixində Mərkəzi Şuranın agentliyi postuna qadın təyin edildi. Çörçill partiya maşınını yenidənqurma təşəbbüsünü irəli sürərkən öz ətrafında partiyanın gələcək ideoloqlarını toplamağa çalışırdı. Onun seçimi H.Makmillan və R.Batleri qurban verdi. Gənc «torilər»in liderləri də Çörçilin ətrafında rəhbərlikdə öz mövqelərini möhkəmləndirməyin tərəfdarı idilər. 1946-cı ildə mühafizəkarların konfransında əsas məsələ partiyanın proqramını təzələməyin prinsipləri haqqında idi. Çörçilin təsiri altında «yeni mühafizəkarlar» daha çox barışdırıcılıq yolunu seçdilər. Çörçill müasir cəmiyyətin reallıqları baxımından çıxış edərək partiyanın strateji quruculuğunu əsaslandırdı.O, qətiyyətlə dövlət tənzimlənməsi əsasında leyborist islahatçılığına qarşı çıxdı. Bütün cəmiyyətin rifahı üçün məsələləri həll etməkdən ötrü «xüsusi mülkiyyətin demokratiyası» sisteminin daha səmərəli olduğu göstərildi. Sonrakı iki ildə «yeni mühafizəkarlar»ın barışdırıcı variant ideyaları mühafizəkarlar partiyasının bütün proqram sənədlərində öz əksini tapdı. Onların hazırladıqları «Sənaye xartiyası»nda xüsusi mülkiyyətin və bazar münasibətlərinin daim qiymətliliyi əsaslandırılırdı. Bununla bərabər iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin də praktikasının qismən saxlanılması məqsədə- uyğun hesab edilirdi. Xartiyada bir sıra müəssisə və sahələrin dövlət mülkiyyəti kimi saxlanılmasının məqsədəuyğunluğu göstərilməklə yanaşı, leyboristlərin geniş miqyasda həyata keçirdikləri milliləşdirməyə yenidən baxılmasının zəruriliyi qeyd edilirdi. İqtisadiyyatın milliləşdirilmiş sahələri ilə xüsusi formaları arasında ədalətli rəqabətin təmin edilməsi şəraitində bu məsələyə yenidən baxılmalı idi. Partiyanın imicinin uğurla dəyişməsi, bütün təşkilat imkanlarının səfərbərliyə alınması, ən başlıcası ideoloji platformadakı əsaslı düzəlişlər mühafizəkarlara favorit rolunda 1950- ci il seçkilərinə getməyə şərait yaratdı. 1950-ci ilin yanvarında onların «uzun yol budur» adı altında seçki manifesti nəşr edildi. O, «yeni mühafizəkarlığ»ın əsas prinsiplərini özündə əks etdirirdi. Mühafizəkarların mühüm qələbələrindən biri 1950-ci il seçkiqabağı kampaniyada liberallarla yaxınlaşmaları oldu. 60-a qədər seçki dairəsində onlar birgə mühafizəkar-liberal hərəkat komitələri yaratdılar. Onlar icmalar palatasına əlavə seçkilərdə iki partiyadan bir namizəd irəli sürdülər. Leyboristlər partiyası bu iki partiyanın əməkdaşlığına əsaslanan müxalifətə qarşı dayana bilmədi. 1945-ci il Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|