Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
223 Kallabadı işğal etdilər. Həmçinin onlar Misir və Liviyaya 1940-cı ilin sentyabrında hücum edərək məşhur strateji məntəqə olan Sdi-barranı tutdular. İngiltərə bu hadisələri laqeyd qarşılaya bilməzdi. Ona görə də 1940-cı ilin dekabrında yaxşı hazırlıqdan sonra İngiltərə İtaliyaya qarşı Afrikada müharibəyə başladı. Dekabrın 11-də ingilis qoşunları Sdi-barranı və bütün Kirenaikanı tutdular. 1941-ci ilin aprelinə qədər ingilislər Britaniya Somalisini, Keniyanı, Sudanı İtaliya qoşunlarından təmizləməklə bərabər, italyan müstəmləkələri olan Somalini və Eritoriyanı da tutdular. 1941-ci ilin martında İngiltərənin Ekspedisiya ordusu Yunanıstana daxil oldu. Cənub-Şərqi Avropa ölkələrinin işğalı və satillet vəziyyətinə düşməsi hitlerçilərin Yaxın Şərqdə öz fəaliyyətini fəallaşdırmağa imkan verdi. 1941-ci ilin aprelin 3-də İraqda Almaniyanın köməyi ilə dövlət çevrilişi oldu və hakimiyyətə faşistlərin agenti Vişd-el Haylani gəldi. Bu, İngiltərənin İraq və İran neftindən məhrum edilməsinə, həmçinin Aralıq dənizində mövqelərin itirilməsinə səbəb olardı. Bu səbəbdən 1941-ci ilin mayın 2-də ingilis qoşunları İraqdakı alman-faşist qoşunlarına hücuma keşdilər və bunun nəticəsində yenidən öz hakimiyyətlərini bərpa etdilər. Suriya və Livanda da hitlerçilər məğlubiyyətə uğradılar. Ona görə də onların Yaxın Şərqi tutmaq planı pozuldu. Lakin 1941-ci ilin yazında Afrika və Aralıq dənizində yenidən hərbi vəziyyət İngiltərə üçün əlverişli olmayan şəraitdə dəyişildi. 1941-ci ilin mart-aprel aylarında alman-italyan qoşunları birgə İngiltərəyə qarşı hücuma keçdilər və Misirdə müəyyən əraziləri tutdular. İngiltərə-SSRİ münasibətləri 1940-1941-ci ilin birinci yarısında müxtəlif istiqamətlər üzrə davam edirdi. Bir tərəfdən hakim dairələr SSRİ əleyhinə təbliğatı gücləndirir, digər tərəfdən isə başa düşürdü ki, SSRİ ilə münasibətlərin normallaşması zəruridir. İngiltərə xarici siyasətində bu iki istiqamətin hər biri ziddiyətli və qeyri-ardıcıl xarakter daşıyırdı. Bu dövrdə SSRi, İngiltərə-Fransa və başqa dövlətlər arasındakı münasibətlərə ehtiyatla yanaşır və bitərəflik siyasəti yeridirdi. 1941-ci ilin mayında Almaniya təkrar cəhd göstərdi ki, İngiltərə ilə danışıqlar aparsın və onunla birgə SSRİ üzərinə hücuma keçsin. Bu məqsədlə missioner Rudof Hess Londona göndərildi. Lakin onun hersoq Kanfatenlə danışıqları faydasız oldu. Hess Hitlerin adından İngiltərəyə təcili sülh bağlamağı təklif etdi. Sülhün şərtləri belə idi ki, Almaniya Avropada, İngiltərə də Britaniya imperiyasında sərbəst siyasət yeridə bilərdi. Keçmiş Almaniya 224 müstəmləkələri isə Almaniyaya qaytarılmalı idi. Rusiya Almaniyanın həyat sahəsinə daxil edilməli idi. İngiltərə İraqdan əl çəkməli idi. İngiltərə və Almaniya ərazisində ingilis və alman əhalisi yerləşdirilməli idi. Çörçill hökuməti isə başqa hökumətlə əvəz edilməli idi. Hessin təklifləri Britaniya hökumətində dar tərkibdə müzakirə olundu. İngiltərədə xalq bu danışıqlardan hiddətləndi. İngiltərədə çoxsaylı mitinqlər keçirildi ki, Hitlerlə heç bir danışığa gedilməsin. Hitlerin təklif etdiyi şərtlər İngiltərə üçün əlverişli olmadığı üçün qəbul edilmədi. 1941-ci il iyunun 22-də Hitler Almaniyasının elan etmədən Sovet İttifaqına hücum etməsi İngiltərədə də böyük narahatlığa səbəb oldu. Çörçill elə həmin gün saat 9-da radio ilə çıxışında bildirdi ki, İngiltərə Sovet İttifaqına öz imkanları daxilində istənilən iqtisadi və texniki köməyi edəcəkdir. Çörçill və onun hökumət üzvləri Sovet hökumətində sosialist quruluşu olduğunu unutmamışdılar. Bəyanatda məqsəd o idi ki, Sovet İttifaqına kömək İngiltərənin özünün müdafiəsi üçün zəruri idi. Çörçill özü bu barədə Kolbillə söhbətində demişdi ki, əgər Almaniya inanırsa ki, öz ətrafında İngiltərənin silahlı qüvvələrini toplayacaq, o səhv edir. Çünki İngiltərə Sovet İttifaqının tərəfində vuruşacaq. Çörçill deyirdi ki, “mənim ancaq bir məqsədim var, o da Hitleri məhv etməkdir. Əgər Hitler cəhənnəmə düşərsə, mən icma palatasında bu şeytanın ünvanına xoşagələn bir bəyanat verərəm”. Çörçill qarşısına belə bir sual qoyurdu ki, nə üçün Hitler Rusiya ilə müharibə aparır. Bu barədə o 1941-ci ilin avqustun 24-də radio ilə çıxış etdi və öz sualına aşağıdakı cavabı verdi: “Almaniyanın məqsədi odur ki, Rusiyadan sonra öz qüvvələrini Britaniya adasına atsın. Əgər ona bunun üçün ruh verilsə, o bundan sonra bizi, daha sonra ABŞ-ı, sonda isə bütün Qərb yarımkürəsini özünə tabe edəcək”. İngiltərə müharibənin birinci dövründə ikitərəfli siyasət yeridirdi. Çörçill Sovet hökumətinə münasibətdə əvvəlki kimi qalırdı. O, özü etiraf edirdi ki, “son 25 il ərzində heş kim mən qədər kommunizm əleyhinə olmayıb. Mən heç bir sözümü geri götürmürəm”. Çörçill SSRİ ilə ittifaqa girsə də, bundan hər iki dövləti zəiflətməkdə istifadə etməyə çalışırdı. Çörçill 1942-ci iln yanvarın 8-də İdenə yazırdı: “Heç kim qabaqcadan deyə bilməz ki, hansı ordu qalib gələcək. SSRİ-nin bizim köməyimizə daha çox ehtiyacı olacaq. 225 Çörçill Sovet İttifaqı ilə münasibətlərin inkişafına həm də o baxımdan yanaşırdı ki, müharibədən sonra SSRİ-yə istədikləri tələbləri qəbul etdirsinlər. Bununla belə antifaşist koalisiyasının yaranması Sovet İttifaqının xarici siyaəstinin böyük qələbəsi və SSRİ-yə qarşı ABŞ və İngiltərənin istər-istəməz mühüm məsələlərdə razılaşması idi. 1941-ci ilin iyunun12-də Moskvada Almaniyaya qarşı müharibədə birgə hərəkət haqqında İngiltərə-Sovet sazişi bağlandı. 1941-ci ilin avqustun14-də Nyufaundlend adasında “Ardjenşiya” limanının bazasında İngiltərənin baş naziri Çörçillə ABŞ prezidenti Ruzvelt arasında 8 maddədən ibarət deklarasiya imzalandı. Bu tarixə “Atlantika xartiyası” adı ilə daxil oldu. İngiltərə və ABŞ-ın rəhbərləri bu deklarasiya ilə bildirdilər ki, onlar nasist tiranın qqəti məhvinə nail olacaqlar, dünyada yeni ərazi dəyəişikliklərinə imkan verməyəcəklər, Xalqların mənafeyi əleyhinə gedilməyəcək. Bununla bərabər xalqların hansı idarəetmə formasını seçmək arzusuna da maneçilik göstərilməyəcək. Bütün ölkələrlə iqtisadi, sosial təminat, yüksək həyat səviyyəsinin təmin edilməsi sahəsində əməkdaşlıq həyata keçiriləcək. Həmçinin göstərilirdi ki, dünya silahlanma yükündən azad olacaq. Sovet hökuməti 1941-ci ilin sentyabrın 24-də Atlantika xartiyasına qoşuldu. Atlantika xartiyası ingilis-amerkan blokunun formalaşmasında mühüm mərhələ oldu. 1941-ci ilin avqustunda Sovet İttifaqı və İngiltərə İran haqqında yeni aksiya qəbul etdilər. Nəticədə eyni vaxtda İran ərazisinə şimaldan sovet, cənubdan ingilis qoşunları daxil oldu. 1942-ci ilin yanvarın 29-da İngiltərə-Sovet-İran szişi bağlandı. Həmin sazişdə göstərilirdi ki, İngiltərə və SSRİ İranın suverenliyinə, müstəqilliyinə toxunmayacaq. Sağ qüvvələr bütün vasitələrdən istifadə edərək Sovet ittifaqına qarşı xalqda nifrət yaratmağa çalışırdılar. Hətta İngiltərə müdafiə nazirliyinin ekspertləri bildirirdilər ki, Sovet ittifaqı ilə müharibə 6 aydan sonra Almaniyanın qələbəsi ilə başa çatacaq. İngiltərənin hakim dairələri Sovet İttifaqı ilə yaxınlaşmaqda iki məqsəd güfürdü. Bir tərəfdən SSRİ-nin köməyi ilə Almaniyanı zəiflətmək, digər tərəfdən isə Alamniyanın köməyi ilə SSRİ-ni zəiflətmək,. birini digəri ilə toqquşdurmaq planı hazırlayırdılar. Çörçilll bu barədə 1941-ci ildə aviasiya sənayesi naziri Mur- Barabazona da etiraf etmişdir. 226 1941-ci ilin sonunda müharibə Sakit okean hövzəsinə də yayıldı. Burada ingilis-amerikan ziddiyətlərinin uzun illərdən bəri davam etməsi və kəskinləşməsi müharibəyə gətirib çıxartdı. Eyni zamanda Sakit okeanda və Asiyada İngiltərə və Yaponiya münasibətləri kəskinləşdi. Çünki Yaponiya İngiltərənin Uzaq Şərqdə marağı olan ölkələrə soxulmağa başladı. İngilis və amerikan hakim dairələri çalışırdılar ki, Yaponiya da Sovet İttifaqına qarşı müharibəyə cəlb olunsun. Bu Uzaq Şərqdə Münxen siyasəti idi. Avropada olduğu kim Uzaq Şərqdə də bu plan baş tutmadı .Yapon imperialistləri belə hesab etdilkər ki, Uzaq Şərqdə SSRİ-yə yox, İngiltərə, ABŞ-a hücum etsələr daha yaxşı olar. Yapon silahlı qüvvələri 1941-ci il dekabrın 7-də Perl-Xarbor limanını bombardman etdilər. Dekabrın 8-də isə İngiltərə və ABŞ Yaponiyaya müharibə elan etdi. 1941-ci ilin dekabrın 5-dən 6-na keçən gecə Moskva ətrafında Sovet qoşunlarının əks hücuma keçməsi İkinci dünya müharibəsinin gedişində mühüm hadisə idi. “Məğlubedilməz ordu” haqqında əfsanə puç oldu. Uzaq Şərq və Sakit okeanda gedən müharibə İngiltərə və ABŞ-ı belə bir qənaətə gəlməyə məcbur etdi ki, SSRİ-nin köməyi olmadan İkinci dünya müharibəsində qələbə çalmaq mümkün olmayacaq. 1942-ci il may ayının 26-da Londonda Hitler Almaniyasına qarşı müharibədə ittifaq və Avropada müharibədən sonra əməkdaşlıq və qarşılıqlı kömək haqqında müqavilə bğlandı. Müqavilə 1942-ci ilin iyunun 1-dən qüvvəyə mindi. Həmçinin həmin müqavilədə Avropada ikinci cəbhənin açılması məsələsi də öz əksini tapmışdı. İngiltərənin hakim dairələrinin xalq kütlələrinin diqqətini ikinci cəbhənin açılması məsələsindən yayındırmalarına baxmayaraq, bu məsələ ingilis xalqının və ölkənin siyasi həyatında mühüm yer tuturdu. Müharibənin müddətini qısaltmaq üçün ikinci cəbhənin açılması vacib idi. Hələ 1942-ci ilin avqustunda Çörçill Moskvaya gəldi. O, Sovet İttifaqına söz verdi ki, 1943-cü ilin yayında ikinci cəbhə açılacaq. Etiraf etmək lazımdır ki, o zaman ingilis xalqında Sovet İttifaqına böyük rəğbət var idi. Stalinqrad altında alman faşizmi üzərində qələbə bütün dünya xalqları kimi ingilis xalqında da qələbəyə inam hissini gücləndirdi. Baş nazir Çörçill istəyirdi ki, ikinci cəbhə Şimali Fransadan deyil, Avropanın yumşaq qarınaltısı adlanan Balkanlardan açılsın. Bu yolla SSRİ-nin silahlı qüvvələrinin Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropa ölkələrinə daxil olması üçün Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|