Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
211 danışıqlar aparmaq mümkünidi. Çemberleni “daxili kabinet” adlanan kabinetə daxil olan ifrat mürtəce siyasi xadimlər qrupu müdafiə edirdi. Bu qrupun üzvləri Qalifaks (1938-ci ilin fevralında İdeni Xarici işlər naziri kimi əvəz etdi),Samuel Xor, Djon Saymon, Mesto Qrenborn, Riçard Balter və başqaları idi. “Daxili kabinet”in ətrafında toplaşanlar faşistpərəst əhval-ruhiyyəli siyasət yeridirdi. Bu qrup “Klayvden qrupu” adı ilə məşhur idi. Qrupun üzvləri iri ingilis kapitalistlərinin görkəmli nümayəndələrindən olan Astorlar ailəsinə mənsub olan Klayvden malikanəsində görüşdükləri üçün belə adlanırdı. Klayvden qrupuna Londonde də daxil oldu ki, o, Ribertropla sıx əlaqədə olan adam idi. Bu qrup “Times” adlı qəzet də buraxırdı. N.Çemberlen və onun həmfikirləri İngiltərənin daxili siyasi həyatında burjua diktaturasını gücləndirmək, xarici siyasətdə isə Sovet İttifaqı ilə birgə mübarizə üçün Almaniya və İtaliya ilə İngiltərənin sıx əməkdaşlıq etməsi ruhunda çıxış edirdilər. Hitlerçilər gözəl başa düşürdülər ki, Çemberlen hökumətində ən irticaçı - hitlerçilərlə saziş yolunu tutan siyasi xadimlər toplaşmışlar. Bu barədə İngiltərənin Berlində səfiri olan Dirksen də 1938-ci il iyulun 10-da Hitler hökumətinə məlumat vermişdir. Avstriyanı işğal etdikdən sonra Almaniya Çexoslavakiyanı tutmaq üçün hazırlığa başladı. Çemberlen 1938-ci ilin martın 24-də icma palatasındakı çıxışında göstərdi ki, Çexoslavakiya alman təcavüzü zamanı İngiltərəyə bel bağlamamalıdır. Bu əslində Hitlerin Çexoslavakiyanı işğal planını bəyənmək idi. 1938-ci ilin mayında alman qoşunları Çexoslavakiya sərhədinə toplaşdılar. Bu digər ölkələr, xüsusən Fransa üçün real təhlükə yaratdı. Bu halda İngiltərə Fransaya güzəştə getməli ldu. Ona görə də Almaniyanı müdafiə edə bilmədi. Belə bir şəraitdə almanlar hücumlarını saxladılar. İngiltərə Almaniyanı inandırmağı bacardı ki, əgər Çexoslavakiya sərhədində Almaniya qoşunlarını toplamağı davam etdirərsə, Fransa hərbi səfərbərlik elan edəcək, İngiltərə də onu müdafiə edəcək. 1938-ci ilin sentyabrın 15-də Çemberlen Berxtesqadenə Hitlerin yanına gələrək Çexoslavakiya məsələsini müzakirə etdi. Hitler qəti tələb etdi ki, Sudet problemi həll edilməlidir, əgər dinc yolla həll edilməsə , o qüvvə ilə həll ediləcək. Hitler burada həmçinin elan etdi ki, Çexoslavakiya bir müddət sonra öz mövcudluğunu itirəcək. İngiltərə və Fransanın təzyiqi altında Çexoslavakiya hökuməti Hitlerin belə bir tələbini yerinə yetirməyə məcbur oldu ki, əhalisinin 50%-dən çoxunu 212 almanlar təşkil edən Sudet vilayətinin Almaniyaya verilməsinə razı olsun. 1938-ci il sentyabrın 22-də Hitlerlə Çemberlen yenidən Qodesberqdə görüşdülər və Hitler tələb etdi ki, Çexoslavakiya qoşunları Sudeti tezliklə tərk etsinlər. Çemberlenin Hitlerlə razılığa gəlməsi İngiltərə hökumətində çox böyük narazılığa səbəb oldu. Hətta nazirlərdən bəziləri ona qarşı çıxdılar. Vəziyyəti belə görən Çemberlen hökuməti bir tərəfdən çalışırdı ki, Çexoslavakiyaya qarşı Hitlerin tələbini ödəməklə onu “sakitləşdirsin” və yeni işğallardan geri çəkilməsinə inandırsın. Digər tərəfdən isə, İngiltərə xalqını inandırmağa çalışırdı ki, bu yol ən doğru yoldur. Çünki digər yol müharibədir. Ona görə də İngiltərə hökuməti nümayiş etdirməyə başladı ki, o, hərbi əməliyyatları başlamağa hazırlıq görür. Ölkədə şüurlu surətdə müharibə təhlükəsi hay-küyü yaradıldı. Hökumət əhaliyə müraciət etdi ki, könüllü surətdə hava hücumundan müdafiə dəstələrinə daxil olsun. Yanğından mühafizə dəstələrinin, ərazi qoşunlarının təşkilində iştirak etsin. Mətbuat, televiziyada qaz əleyhinə hazır olmaları elan edildi. İngiltərədə bu dövrdə əhaliyə 38 milyon əleyhiqaz verildi. Belə bir tədbir İngiltərənin təklifi ilə Fransada da görülməyə başlandı. 1938-ci ilin sentyabrın 28-30-da Çemberlenin təşəbbüsü ilə, Hitlerin, Mussolininin və Daladyenin də iştirak etdiyi müşavirə keçirildi. Həmin müşavirədə qərara alındı ki, “Majino xətti”ndən Almaniyaya tərəf rayonlar Almaniyaya verilsin, qalan hissəyə isə İngiltərə, Almaniya, Fransa tərəfindən təminat verilsin. 1938-ci ilin sentyabrın 30-da Çexoslavakiya hökuməti bu tələblə razılaşmağa məcbur oldu. Münxen sövdələşməsi təkcə Şərqi Avropada təhlükəsizlik işini zəiflətmədi, həmçinin Fransa və İngiltərənin təhlükəsizliyinə zərbə vurdu. Fransa və İngiltərə imperialistləri öz ölkələrinin həyati mənafelərini Almaniyanın Sovet İttifaqına hücum etməsi üçün qurban vermiş oldular. 1939-cu ilin əvvəllərində məhşur burjua tarixçisi A. Toynoi yazırdı ki, Münxen sövdələşməsini imzalamaqla İngiltərə və Fransa Hitlerə Mərkəzi Avropada sərbəstlik vermiş oldu. Bu hadisədən sonra parlamentin leyborist fraksiyası icma palatasında onun əleyhinə səs verdi. Leyboristlər partiyasının nümayəndəsi Corc Leynsori 1938-ci ildə yazırdı ki, nə Almaniya hökuməti, nə də alman xalqı müharibə istəyər. Bu şərtlə ki, ona dünya ehtiyatlarının bazarının bir hissəsi verilsin. Almaniyanın 213 Avstriya və Çexoslavakiyanın bir hissəsini işğal etməsi alman hərbi sənaye potensialını gücləndirdi və gələcəkdə daha güclü silahlanmasını asanlaşdırdı. Bu isə İngiltərə hökumətinin gözünü açmış oldu. Hələ 1938-ci ilin aprelində İngiltərə hökuməti yenidən silahlanma haqqında xüsusi proqram tərtib etdi. Bu proqramın sxemində nəzərdə tutulurdu ki, yaxın illər ərzində 12 min yeni təyyarə buraxılsın. Aviasiya sənayesi inkişaf etdirilsin. Bununla bərabər ingilis ordusunun yenidən silahlanması üçün tədbirlər qəbul edildi. Yeni dövlət, həmçinin xüsusi silah zavodları tikildi. 1937-ci ildən başlayaraq strateji materiallar ehtiyatı toplanmağa başlandı. 1938-ci ildə ərazi üzrə ordudakıların sayı 186 min idi. Bütün bu tədbirlərə baxmayaraq İngiltərə Almaniyadan xeyli geri qalırdı. Əgər 1938-ci ildə Almaniya öz milli gəlirinin ¼ hissəsinin və ya 1710 min funt- sterlinqi silahlanmaya sərf edirdisə, İngiltərə isə milli gəlirinin cəmi 7%-ni, yəni 358 min funt-sterlinqi silahlanmaya sərf edirdi. Əgər 1934-38-ci illərdə İngiltərədə silahlanma faizi 250-yə çatmışdısa, bu Almaniyada 470-ə bərabər idi. Bunu səbəbi İngiltərənin hakim dairələrinin belə bir fikrə əsaslanması idi ki, Almaniya zərbəni Qərbə yox, Şərqə vuracaqdır və bu müddətdə İngiltərəninöz silahlı qüvvələrini yenidən təşkil etməsi üçün kifayət qədər vaxtı olacaqdır . 1939-cu ildə beynəlxalq hadisələr İngiltərə hökumətinin təsəvvür etdiyindən daha çox inkişaf etdi. Yeni dünya müharibəsinin reallığa çevrilməsi bir həqiqət oldu. Halbuki İngiltərənin baş naziri Çemberlen yenə də özünü inandırmağa çalışırdı ki, o, Münxen sözləşməsini imzalamaqla bütöv bir nəsli dünya müharibəsindən xilas edib. Lakin 1939-cu ilin martında Almaniyanın Çexoslavakiyanı işğal etməsi onun bu fikrini alt-üst etdi. 1939-cu ilin martında Çemberlenin xarici siyasətindən narazılıq kəskinləşdi. Xüsusilə mühafizəkarların arasında da ona qarşı qəzəb yarandı. Çemberlen hökuməti hiss etdi ki, artıq Hitleri sakitləşdirmək mümkün deyil. Çexoslavakiyanın işğalı Almaniyanın qüdrətini artırdı. Çemberlenin siyasətinə qarşı münasibəti kəskinləşməsinin hə daxili, həm də beynəlxalq səbələri vardır. Artıq Almaniya İngiltərə və Fransa üçün ciddi rəqibə çevrilmişdi. Eyni zamanda İngiltərə hökuməti inandırıcı məlumat aldı ki, alman hərb maşını Polşaya qarşı deyil, qərbə yürüşə hazırlaşır. Bu isə İngiltərə üçün dəhşətli təhlükə idi. 1939-cu ilin yanvarında İngiltərə hökuməti ABŞ prezidentinə 214 məlumat verirdi ki, Hitler belə bir məsələyə baxır ki, qərbə hücuma keçməklə, şərqdəki əməliyyatları üçün əlverişli şəraiti təmin etsin. Bununla əlaqədar 1939-cu ilin aprelində İngiltərədə silahlanma 1938- ci il ilə müqayisədə 2 dəfə artırıldı. 1939-cu ilin iyulunda hərbiyə qoyulan vəsaitin yenidən artırılması nəzərdə tutuldu. İngiltərənin hərbi doktrinası kəskin dəyişdirildi. Quru qoşunları üçün məhdud funksiya anlayışından əl çəkildi .İngiltərə hökuməti Fransanın müdafiəsinin özünün müdafiəsi üçün vacib olduğunu elan etdi. Bunun üçün yüksək səviyyədə fransız-ingilis danışıqları başladı. Belə bir qərar qəbul olundu ki, Avropa materikində birgə hərəkət üçün 19 piyada və 2 süvari diviziya təşkil edilsin. 1939-cu ilin yanvarın15- də İngiltərə tarixində birinci dəfə olaraq dinc dövrdə məcburi hərbi mükəlləfiyyət elan olundu. 1939-cu ilin martında Almaniya Polşaya bir sıra tələblərini elan etdi. Almaniyanın Polşaya tələblər sürməsi İngiltərənin Avropada maraqlarına uyğun deyildi. 1939-cu ilin martın 31-də Çemberlen Polşanın təhlükəsizliyinə təminat verdiyini elan etdi. Çemberlen parlament qarşısında çıxışında göstərdi ki, əgər Polşa təcavüzə məruz qalarsa, İngiltərə öz xüsusi qüvvələri ilə Polşa hökumətinə təcavüzkara qarşı müqavimət göstərməkdə kömək edəcəkdir. Mussolini Hitlerdən geri qlamamağa çalışaraq 1939-cu ilin aprelin 7-də Albaniyanı işğal etdi. Çemberlen hökuməti bu hadisədən bir az keçməmiş Mussoliniyə məktub göndərdi ki, əgər o daha bir təcavüzə əl atsa, İngiltərə onunla müharibəyə başlayacaqdır. Albaniyanın işğalına cavab olaraq Çemberlen hökuməti Yunanıstanın və Rumıniyanın təhlükəsizliyinə təminat verdiyini elan etdi. Eyni zamanda Çemberlen hökuməti Türkiyə ilə əməkdaşlıq haqqında danışıqlara başladı. Bu hadisədən çox keçməmiş Britaniya hökuməti Hollandiyanın, İsveçrə və Danimarkanın da təhlükəsizliyini təmin etmək barədə təklif irəli sürdü. Lakin bu ölkələr bu təklifdən imtina etdilər. Bütün bu sazişlərə Hitler 1939-cu ilin 27 aprelində 1936-ci il İngiltərə -Almaniya dəniz sazişini və Polşaya hücum etməmək haqqında paktdan imtina etməklə cavab verdi. 1939-cu il mayın 22- də Almaniya ilə İtaliya arasında hərbi ittifaq haqqında müqavilə bağlandı. Çemberlen hökumətinin 1939-cu ilin mart-aprel aylarında apardığı danışıqla isə ingilis xalqını sakitləşdirməyə, həmçinin Hitlerə təyzyiqi gücləndirməyə xidmət edirdi. Lakin Berlində Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|