ŞӘMİsтan nәZİRLİ

Qacar haqqında hərb naziri Səməd bəy Mehmandarovun və Baş Qərargah rəisi 
Həbib bəy Səlimovun həmin il noyabrın 30-da imzaladıqları bir nömrəli əmr onun 
sərkərdəlik fəaliyyəti barədə nadir sənədlərdən biridir: 
“Hərb naziri köməkçisinin məlumatından aydın olur ki, general-mayor 
Şahzadə Məhəmməd Mirzə Qacar birinci piyada diviziyasına müvəqqəti 
komandanlıq etdiyi müddətdə Gəncə qarnizonunun rəisi vəzifəsini icra edərkən, 
batalyon yaradılması və xüsusi təyinatla yola salınması, eləcə də qoşun hissələrinin 
isti və əsgəri geyimlə təmin edilməsində çoxlu səy və fəaliyyət göstərmişdir. Buna 
görə də mən ona səmimi minnətdarlığımı bildirirəm”. 
GENERAL-MAYOR MİRKAZIM XAN MİRƏLİ XAN OĞLU 
TALIŞXANOV -1855-ci il iyulun on yeddisində Bakıda anadan olmuşdur. Talış 
xanlarının nəslindəndir. 1917-ci ilə qədər Rusiyanın müxtəlif şəhərlərində rota, 
alay və batalyon komandiri olmuşdur. Birinci Dünya müharibəsindəki xidmətlərinə 
görə general-mayor rütbəsi alıb. 1918-20-ci illərdə Lənkəran Dairə müfəttişi 
vəzifəsində işləmişdir. 
General-mayor Mirkazımxan Talışxanov 1938-ci ildə səksən dörd yaşında 
Bakıda vəfat etmişdir. 
GENERAL-MAYOR ŞAHZADƏ ƏMƏNULLA XAN MİRZƏ QACAR 
- 1918-ci il dekabrın birində könüllü olaraq Milli Orduda qulluğa başlamışdır. 
Müxtəlif vəzifələrdə işləmişdir. 1920-ci il yanvarın 27-də Xankəndində yerləşən 
birinci süvari diviziyasının rəis müavini olmuşdur. 1862-ci ildə Şuşada anadan olan 
Əmənulla xan iyirmi səkkiz il Kuban-Kazak nizami hissəsində xidmət etmişdir. 
1917-ci ildə general-mayor rütbəsi verilib. Bolşevik təzyiqindən (1920-ci ildə) 
İrana mühacirətə getmiş və 1937-ci ildə Tehranda vəfat etmişdir. 
GENERAL-MAYOR SƏMƏD BƏY MƏŞƏDİ BƏY OĞLU 
RƏFİBƏYOV - Tiflis kadet korpusunu 1916-cı ildə bitirib. İlk hərbi xidmətə 
yeddinci Qafqaz sərhəd alayında başlayıb. 1918-ci ilin yanvarından yeni yaranan 
Müsəlman korpusunda birinci Bakı atıcı polkunda rota komandiri kimi bolşevik-
daşnak dəstələrinə qarşı vuruşmuşdur. 
Poruçik Səməd bəy 1918-ci il iyulun 2-də əla xidmətinə görə ştabs-kapitan 
rütbəsi alır. Nuru paşanın təqdimatı ilə Azərbaycan dəmir yolunun müvəqqəti 
komissarı təyin olunur. 
Respublika Müdafiə nazirinin əmrilə 1919-cu ilin fevralında birinci Cavanşir 
polkunu və Lənkəran ehtiyat alayını təşkil edir. 
Hərb naziri general Səməd bəy Mehmandarovun və müavini Əliağa 
Şıxlinskinin əmr və raportlarında Səməd bəy Rəfibəyov bilikli, enerjili və qoçaq 
komandir kimi xarakterizə edilir. Podpolkovnik Səməd bəy Rəfibəyovun birinci 
Cavanşir piyada polku 1920-ci ilin mart-aprel aylarında Xankəndində və Şuşada 
erməni daşnaklarına qarşı mərdliklə vuruşub. 
  
Bolşevik istilasından sonra Türkiyəyə mühacirətə gedən Səməd bəy 
Rəfibəyov hərbi fəaliyyətini dayandırmamışdır. Qoşun komandanlığı vəzifəsinə 
qədər yüksələn istedadlı eloğumuz böyük Mustafa Kamal paşa Atatürkün yaxın 
silahdaşı və dostu olmuşdur. Ona 1948-ci ildə general-mayor rütbəsi verilmişdir. 

---

Birinci dərəcəli “İstiqlal ordeni” ilə təltif olunan Səməd bəy Rəfibəyov 
1892-ci ildə qədim Gəncənin Balabağban qəsəbəsində anadan olmuş, 1980-ci il 
oktyabrın 20-də İstanbulda vəfat etmişdir. 
GENERAL-MAYOR MƏMMƏDSADIQ BƏY İSMAYIL OĞLU 
AĞABƏYZADƏ - Şərqşünas-alim kimi daha çox məşhurdur. 1919-cu ildə 
Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətində daxili işlər nazirinin müavini olmuşdur. 
1920-ci ildə İstanbula - əmisi oğlu, professor Əlibəy Hüseynzadənin yanına gedir. 
Bir il orada yaşadıqdan sonra Fransaya mühacirətə gedir. Ali məktəblərdə fars və 
türk dillərindən dərs deyən Məmmədsadıq bəy fransızcanı da gözəl bilirdi. 
Bəxtinə cəlayi-vətənlik düşən görkəmli Azərbaycan oğlu Məmmədsadıq bəy 
Ağabəyzadə 1927-ci ildən Lvov universitetinin professoru Ziqmund 
Smoqcevskinin dəvətilə Lvov universitetində işləyir. O, ərəb, fars, türk dillərindən 
dərs deyir, islam paleoqrafiyasını, epiqrafiyasını və kaliqrafiyasını tədris edirdi. 
Məşhur polyak şərqşünasları Teofil Volodarski, Olqa Bak, Tadeuş Levitsin və 
başqaları həmyerlimiz, general-professor Məmmədsadıq bəyin yetirmələri 
olmuşlar. Hərbi fəaliyyəti ilə yanaşı şərqşünas kimi də böyük şöhrət qazanan 
M.Ağabəyzadə 1904-cü ildə rus dilində “Türkmən ləhcəsi”, 1931-ci ildə polyak 
dilində “Türkdili”, 1932-ci ildə “Fars dili”, 1934-cü ildə “Ərəb dilinin 
qrammatikası” kimi sanballı əsərlərini nəşr etdirmişdir. 
1944-cü ildə Lvov şəhəri faşistlər tərəfindən alınanda bir alman zabiti tənha 
yaşayan professor Məmmədsadıq bəyin mənzilini öz qərargahına çevirir. 
Yarıqaranlıq, nəmli zirzəmiyə köçən Məmmədsadıq bəyin zəif vücudu daha da 
pisləşir. Elm fədaisi və musavat generalı Məmmədsadıq bəy Ağabəyzadəni 1944-
cü il noyabrın 8-də sevimli tələbəsi Tadeuş Levitski Lvov şəhər qəbristanlığında 
dəfn edir. “Əgər qardaşlarım
44
 gəlib çıxmasalar, onda nəyim varsa, T.Levitskiyə 
qoyub gedirəm. Mənə uzunmüddətli sədaqətli xidmətinə görə pani Sverino 
Vilkoşinskayaya üç yüz zlot, Teodozi Krulyovaya yüz zlot, Olqa Voşçaka, mənim 
şagirdimə bir kitab və istədiyi üç qramafon val verərsiniz”. 
Bu, bolşevik təzyiqindən qürbətdə tənha yaşayan görkəmli həmyerlimizin 
ölümqabağı yazdığı vəsiyyətdən bir parçadır. 
General-şərqşünas Məmmədsadıq bəy 1865-ci ildə Göyçayda anadan 
olmuşdur. İlk təhsilini Bakı realnı məktəbində alan M.Ağabəyzadə Konstantinovsk 
piyada məktəbini əla qiymətlərlə bitirmişdir. Ona görə də 1876-cı ildə Sankt-
Peterburqdakı Mixaylovski artilleriya məktəbinin üçüncü kursuna qəbul edilmişdir. 
Az müddət Qafqazda qulluq edib. Əla hərbi xidmətinə görə general-mayor rütbəsi 
alıb. General Məmmədsadıq bəy Ağabəyzadə Birinci Dünya müharibəsində iştirak 
etmişdir. 
GENERAL-MAYOR CAHANGİR BƏRKƏR YUSİF BƏY OĞLU 
NOVRUZOV- 1894-cü ildə Bakıda hərbçi ailəsində anadan olmuşdur. Bu nəsil 
Azərbaycan hərb tarixinə aprel inqilabına qədər general-leytenant Mirzə Hacı bəy 
Novruzovu, qvardiya polkovniki Kərim bəy Novruzovu, 1918-20-ci illərdə isə 
                                                 
44
 Gеnеrаl-рrоfеssоr Мəmmədсаdıq bəyin iki qаrdаşı və bir bаcısı оlmuşdur - Həzrət bəy, Рəhim  bəy вə Bаdаm 
хаnım - müəl. 
 

---