Demək istəyirəm ki, Şeyx Şamil yazır ki, silahla zəbt olunan ana torpağı
qanla qaytarmaq olar...
- Dediklərinizdən sonra çağdaş Azərbaycan xəritəsini necə görürsünüz?
- İnləyən bir torpağı görmürəm. Onun əzabını, iniltisini ürək ağrısı ilə
eşidirəm. Mən Qacarlar nəslinin tarixini yenidən yazmışam, çap prosesindədir.
Qismən də olsa, bu sualınızın cavabı orda var. Oxucu özü də görəcək ki, 70 il
qarasınca deyinib bəyənmədiyimiz Qacarların hərbçi oğulları nələrə qadir olub.
- Siz Azərbaycan hərb mətbuatı tarixinə də yaxşı bələdsiniz...
- Hərb tariximizin dünəni var, onun general Şıxlinskinin və
S.Mehmandarovun 1918-1940-cı illərdəki çıxış və məqalələrindən öyrənməliyik.
Bu gün isə polkovnik-leytenant, tarix elmləri namizədi Mehman Süleymanov
ciddi məşğul olur. O illərin ikinci cəfakeş tədqiqatçısı Həsən Səmədoğludur ki, ona
ciddi qayğı lazımdır. Belə ki, pis çap olunur. Təəssüf ki, indiyə kimi tədqiqatı kitab
şəklində nəşr olunmayıb. Pis çap olunmaq yaradıcılıqda və tədqiqatda durğunluq
yaradır. Yalnız “Hərbi bilik”də çap olunmaqla oxucu qazanmaq olmaz...
- Siz “hərbi bilik” jurnalına da toxundunuz. “Hərbi bilik” bir hərbçi və oxucu
kimi Sizi qane edirmi? Ümumiyyətlə, “hərbi bilik” jurnalı haqqında təəssüratınız..
- Mən son iki ildə “Xalq qəzeti”ndə, “İki sahil”də, “Səhər” və başqa mətbuat
orqanlarında verdiyim müsahibələrdə “Hərbi bilik” haqqında müsbət rəyimi
demişəm. Ən çox televiziyadakı çıxışlarımda və ayrı-ayrı görüşlərdə bu jurnal
haqqında rəyimi bildirmişəm. Və əlavə eləmişəm ki, jurnal pis yayılır, baxmayaraq
maraqlı materiallar dərc edir...Bu jurnal mənə çox doğmadır. Ona görə ki, 1992-ci
ildə ilk dəfə mən təklif eləmişəm ki, belə jurnal nəşr edək.
Onu 1922-ci il sentyabrın birində dünya şöhrətli sərkərdəmiz Əliağa
Şıxlinski yaradıb. Onda mənə etiraz edənlər də oldu ki, belə bir jurnal
azərbaycanca yox, rusca Moskvada nəşr olunub. Mən də arxivdən bir illik
nömrələrin hamısını alıb gətirdim, sübut üçün. İlk sayında (1993-cü il № 1-də) 4
yazı ilə çıxış etdim. Bu jurnalın yeni nəşri general Əliağa Şıxlinskinin ruhuna
böyük ehtiram oldu.
Jurnalda qüsur görə bilmirəm. Mən ona Əliağa Şıxlinskinin gözü ilə,
övladım kimi baxıram. Axı, mən həm də jurnalın redaksiya heyətində varam...
İnanıram ki, bu təriflər jurnalın əməkdaşlarında arxayınçıq yaratmayacaq...
- Şəmistan müəllim, Azərbaycan hərb tarixinin açılmamış səhifələri, qaranlıq
məqamları hələ də qalmaqda davam edir. Bu haqda nə deyə bilərsiniz?
- İşləmək, axtarmaq gərəkdir, O məxfiləri açmaq, qaranlıqlara işıq salmaq
biz nəslin payına xoşbəxtlik kimi düşüb. Məni narahat edən son illərdə elmə,
ədəbiyyata və biliyə etinasızlıqdır. İndi “bakuş” satan məktəbli gələcəkdə elmlə,
tədqiqatla məşğul ola biləcəkmi? Çətin sualdı, elə deyilmi? Beş ildən sonra
Abdulla Şaiq gərək olacaq ki, “Məktub yetişmədi”nin təzəsini yazsın...
- Sizin hərb tariximizin araşdırılmasında xidmətləriniz danılmazdır. Oxucu
üçün maraqlıdır ki, bu gün nə üzərində işləyirsiniz?
- “Arxivlərin sirri açılır” kitabım hazırdır. Redaktorlar Rəşid Faxralı və
Nuridə Qılınclı oxunuşu qurtarıblar. Yaxşı redaktor kitabın yarımmüəllifidir. Hər
ikisi ilə “Cümhuriyyət generalları” və “Tam artilleriya generalı S.Mehmandarov”
kitablarımı da birgə işləmişik.
Bu kitab “Azərbaycan generalları” və “Cümhuriyyət generalları”
kitablarımın davamıdır, yəni üçüncü hissəsidir. Burada sovetlər vaxtı Leninqrad,
Moskva, Tiflisdən sərkərdələrimiz haqda topladığım materialların bir qismini
işləmişəm. Açıqlanmamış səhifələr, naməlum qalmış sərkərdə oğullarımız
haqqında bu kitabda çox mətləblər açılır...
Sizə məlumdur ki, Azərbaycanda hərbçi nəsillər olub. Onlardan Qacarların,
Vəkilovların, Şıxlinskilərin, Novruzovların, Borçalı Yadigarovların, Qayıbovların,
Talışxanovların, Mehmandarovların, Rəfibəyovların, Kəngərlilərin hərb tarixini
yazmışam (bir neçəsini) və yenə də yazıram.
Mən eləmədiyim, ya da başlamadığım iş haqqında danışmağı sevmirəm.
Amma bir işə başlamışam: o barədə danışa bilərəm. Dünya şöhrətli, “artilleriyanın
Allahı” olan sərkərdəmiz Əliağa Şıxlinskinin iki cildliyini çapa hazırlayıram.
Ömür vəfa eləsə, bu nəhəng sərkərdənin əsərlərini və tədqiqatlarını möhtərəm
oxuculara təqdim edəçəm. İnanıram ki, bu toplu Azərbaycan hərb tarixinə ən yaxşı
töhfə olacaq. Generalın külli miqdarda fotoşəklini, əlyazmalarını toplaya bilmişəm.
Hələ bu günə kimi Əliağa Şıxlinskinin mülki geyimdə foto-şəklini oxucular
görməyib. Arxivdən 1942-ci ildə Əliağa Şıxlinskinin mülki geyimdə foto-şəklini
tapmışam... Bu sevincin nə demək olduğunu tədqiqatçılar yaxşı duya bilər.
Əliağa Şıxlinski təkcə general yox, həm də hərb elminin, hərb tarixinin böyük
alimi olub.
- Siz Azərbaycan Dövlət Mərkəzi Arxivində də işləmisiniz. Belə deyək, gənc
tədqiqatçı burada işləməklə nəyəsə nail ola bilərmi?
- Əlbəttə, nail ola bilər. Bir şərtlə ki, əgər o gənc tədqiqatçının arxiv tozu
udmaq, sənədləri oxumaq səbri və ən başlıcası, araşdırmaya istedadı varsa. Bəzi
adamlar elə fikirləşir ki, nə böyük şeydi. Şəmistan oturur arxivdə, yüz il əvvəlin
sənədinin üzünü göçürüb verir mətbuata. Unutmaq lazım deyil ki, tədqiqatla
məşğul olmaq iynə ilə gor qazmağa bərabər əzablı bir işdir. Heç vaxt tədqiqatçı ilk
əldən tapdığı sənədi qəzet səhifəsinə çıxartmamalıdır. Hətta elə sənəd, foto-şəkil və
fakt var ki, bir müddət tədqiq eləyəndən sonra oxuculara çatdırmaq lazımdır.
Sovet dövründə belə bir fikir tez-tez işlənirdi: jurnalist gərək hər sahədə
yazmağı bacara. Mənim zənnimcə, elə deyil, səhv fikirdir. Jurnalist də alim kimi
gərək özünü bir mövzuda tapa və o sahənin kamil tədqiqatçısı ola. Yoxsa bu gün
sənayedən, sabah elmdən, o birisi gün kənd təsərrüfatından yazan jurnalist heç vaxt
yaradıcılığında kamil sənətkar ola bilməz. Hər bir jurnalist, qələm əhli ilk öncə ona
doğma olan mövzuda püxtələşməlidir. Konkret bir sahədə Azərbaycan elminə
əsərlərilə töhfələr verən Qulam Məmmədli, Mikayıl Rəfili, unudulmuş Mirzə Şəfi
Vazehin tədqiqatçısı Əliəjdər Seyidzadə və başqaları buna canlı misaldır.
Sonuncunun əvəzsiz tədqiqatından E.Bertels kimi məşhur şərqşünas belə
bəhrələnmişdir. Xalqın böyük şəxsiyyətlərini tədqiq etmək, onların ömür yolunu
öyrənmək elmdir, bütöv akademiyadır.
- Şəmistan müəllim, Siz həm də Səməd Vurğun irsinin yorulmaz
tədqiqatçısəsınız. Bu haqda fikriniz də oxucularımız üçün maraqsız olmaz.
- Məni ədəbi aləmdə tanıdan və tədqiqata cəlb edən Səməd Vurğun
şəxsiyyəti olub. Bu mövzuda beş kitabım çıxıb - “Vurğun keçib bu yerlərdən (1 və
2-ci kitab), “Ellər Vurğunu”, “Yaddaşlarda yaşayan Vurğun” və “Vurğun ömrü
məktublarda”. Mən bu əvəzsiz insanı mənəvi ata, amalım, idealım kimi qəbul
eləmişəm. Siz elə bilirsiniz ki, bu beş kitabım nəşr olundu, bununla Vurğun
haqqında sözüm qurtardı? Yox! Mən son nəfəsimə qədər bu kişi haqqında
yazacağam. Hazırda yeni - “Vurğun çələngi” kitabı üzərində işimi davam
etdirirəm. Sual oluna bilər: cəmi əlli il ömür yaşamış Səməd Vurğundan nə qədər
yazmaq olar. Cavab verirəm: Səməd Vurğun 50 ildə 150 illik fəaliyyət və
yaradıcılıq dövrü keçib. Orada hər şey var, insanlara qayğı, xeyirxahlıq, nadir
istedad, hazırcavablıq... Xülasə, böyük şəxsiyyətlərə məxsus qeyri-adilik. Tək mən
yox, məndən sonra gələn neçə-neçə tədqiqatçı Vurğun ömrünün humanizmini
yazıb tədqiq edəcək. Mən buna əminəm...
Heç kəs bu işi mənə tapşırmayıb, heç kəs də məni məcbur etmir ki,
Vurğundan yazım. Mən ondan yazmaya bilmərəm. Səməd Vurğun haqqında
oba-oba, kənd-kənd və bütün keçmiş Sovetlər İttifaqından yığdığım fakt və
materialları ömrümün axırına kimi yazsam, qurtara bilməyəcəyəm. Hələ qarşıda
məni “Səməd Vurğun ensiklopediyası” gözləyir. Bu işi, ağır, çox ağır işi mən
şairin sevimli qızı Aybəniz xanım Vurğun qızı ilə birgə eləyəcəyəm, Allah qoysa.
Çünki o, Vurğun ömrünü addım-addım bilir. “Vurğun ömrü məktublarda”
kitabımın elmi redaktoru olanda gördüm ki, ölkəmizdə ən yaxşı vurğunşünas
Aybəniz xanımdır.
- Söhbətimizin əvvəllində qeyd edildiyi kimi, Siz general Şıxlinski adına
mükafata layiq görülmüsünüz. Bu haqda ətraflı danışmağınızı xahiş edirik.
- Keçmişin mərd kişilərindən yazmaq, tədqiqat aparmaq mənim şakərimdir.
Neçə illərdi arxivlərdə işləyəndə Qarxunlu mərdi Əşrəf bəyin adına rast gəlirdim.
1918-1920-ci illərdə Azərbaycan parlamentinin üzvü, Ərəş mahalının bəylərbəyi
və erməni daşnaklarına qarşı alay yaradıb vuruşan Əşrəf bəyi 1930-cu ildə
bolşeviklər güllələyiblər. Bu mərdin ömür yolunu izlədim. Gedib çıxdı 1918-ci ilə,
məlum oldu ki, onun Yevlağın Qarxun kəndində 98 yaşında əsgəri indi də yaşayır.
Nuru paşanın 1918-ci il iyun ayında Əşrəf bəyin qonağı olmağını yaxşı xatırlayır.
İlk dəfə Nuru paşanın “Qafqaz yürüşünü”yazdım. Akademiyanın fəlsəfə institutu
kitabın müzakirəsini keçirdi. Və “İlin ən yaxşı kitabı”na layiq görüldü.. Mənim
əməyimi qiymətləndirdiyinə görə “Elm” fonduna minnətdaram.
- Ömrünün bu çağında Şəmistan Nəzirli özünə hansı sualı verərdi?
- Şəmistan Nəzirli, ilk dəfə “Azərbaycan generalları”və “Cümhuriyyət
generalları” kitabını sən yazdın. Bəs necə oldu ki, Cümhuriyyətin və Milli
Ordunun yaranmasının 80 illiyinə bu sahədə xidməti olmayan bir adam təltif
olundu?
“Hərbi bilik” jurnalı 1999, № 3.
KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR
İFTİXAR DUYĞUSU - MİRVARİD DİLBAZİ
MƏŞHUR
SOYADLARIMIZ
GENERAL NAXÇIVANSKİLƏR
General Kəlbalı xan Naxçıvanski
General İsmayıl xan Naxçıvanski
General Hüseyn xan Naxçıvanski
İlk admiralımız İBRAHİMBƏY ASLANBƏYOV
Sənədlərdən soraq aldım
Mənbələrdən gələn səslər
Admiralın
ömür
yolu
Qəribə və xoş bir təsadüf
Admiral həm də alimdir
QACAR SÜLALƏSİNİN SƏRKƏRDƏLƏRİ
Qacarlardan ilk şah
Övladları
M.F.Axundovun
qohumu
General Əmir Kazım
xan
Qacar
General Əmənulla xan Qacar
Nəslin ağbirçəyi
Şahzadə Xosrov Mirzə Qacar
GENERAL BALAKİŞİ BƏY ƏRƏBLİNSKİ
GENERAL FƏRƏC BƏY AĞAYEV
GENERAL HƏSƏN BƏY AĞALAROV
NƏSLİ QAYİBDƏN
Elmin çətin yollarında
Görkəmli riyaziyyatçı
Xoştəb Nazir
Nazirin bir mənzuməsi
İlk hərbi şəfqət bacısı
Yadların etirafı
Poruçikin
igidliyi
Cumhuriyyətin səma şahinləri
“SƏMƏD BƏY NAMINDA BİR KİŞİ GÖRDÜM”
Borçalıdan gələn məktub
NURU PAŞANIN QAFQAZ YÜRÜŞÜ
“DİKAYA DİVİZİYA”, YOXSA
AZƏRBAYCAN SƏRKƏRDƏLƏRİNİN FACİƏSİ
POLKOVNİK DANİYAL BƏY HƏLLƏCOV
POLKOVNİK ŞİRİN BƏY KƏSƏMƏNLİ
İLK HƏRBİ NÜMAYİŞ
HƏRBİ MƏTBUAT TARİXİMİZDƏN
HƏRBİ ŞƏRQİLƏRİMİZ
ÜZEYİR BƏYİN HƏRBİ LÜĞƏTİ
GENERAL TAĞIYEV MARŞI
ƏLİAĞA VAHİDİN HƏRBİ
MEYXANASI
37-NİN GENERAL QURBANLARI:
General Qambay Vəzirov
Komissar Heydər Vəzirov
Komissar Soltanhəmid Paşayev
Sonuncu Kəngərli generalı
GENERAL-QUBERNATOR MƏMMƏD KOXANIN ACI TALEYİ
Məmməd Koxa əhvalatı
Namuslu duşmən
Kim olsa da, qonaqdı
Məzəm əhvalatı, operasiya illəri
Həmid bəyin ölumu
GENERAL CƏFƏR MƏMMƏDZADƏ
GENERAL MAHMUD ƏBİLOV
UNUTSAQ,
UNUDULARIQ
NÖVCAVANLAR
VAR
OLSUN
ŞİRVANLI ŞAİR NASEH
ŞAİR DİLBAZOĞLU
KAZIM AĞA SALİK ŞIXLİNSKİNİN BAYATI BOXÇASI
ŞİRİN DİLLİ MOLLA ZAL
QAÇAQ KƏRƏMİ DOĞAN
ANA
ŞAİR HACI İMAM CƏNNƏTZADƏ
“ANNAX BƏY” ŞERİNİN TARİXİ
AŞIQ ƏSƏDİN BİR MÜXƏMMƏSİ
AŞIQ İBRAHİMİN “KÖRPÜLÜ ƏHVALATI”
ŞAİR HƏVƏSKAR AĞKÖYNƏKLİ
BİR ÖTƏRGİ QONAQ OLDU GƏNCƏDƏ
GÜNYAZI
XATIRLA
BARI
“AY ÇİÇƏK” MÜƏLLİFİ İLƏ GÖRÜŞ
QƏLBƏN ETİRAF EDİRƏM
BİR GÖRÜŞDƏN XATİRƏ
UNUDULMAYAN YAXŞILIQ
ÜRƏKDƏN GÜLƏN
ADAM
BİR ŞƏKLİN TALEYİ
UNUDA BİLMƏRƏM
KİŞİ SÖZÜ
SƏNGƏR ƏHVALATLARI
VURĞUNUN BABALARI DEYİB
MOLLA MƏHƏMMƏDİN DÖRD HAZIRCAVABLIĞI
Ş.NƏZİRLİ: “MƏNİM ÜÇÜN ƏN QİYMƏTLİ MÜKAFAT
GENERAL ŞIXLİNSKİ
MÜKAFATIDIR...”
Dostları ilə paylaş: |