SemiTİzm ve anti-semiTİZM
Yüklə 358,99 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.altinicizdiklerim.com 9 Bu iki gruptan daha geniş ve etkin olanı Doğu Avrupa’nın Yiddiş konuşan Yahudi topluluğuydu. Bu Yahudilerin büyük çoğunluğu daha önce Polonya-Litvanya bölgesinin bir parçasını oluşturan topraklarda yaşamaktaydı. Yahudiler bu topraklara Orta çağlardan beri göçmüşlerdi. Kimisi güneydoğu Avrupa ve Karadeniz bölgesinden, büyük çoğunluğu ise Batı Avrupa özellikle de Ren bölgesinden gelmişti. Bir taraftan Haçlı seferleri döneminde batı Avrupa’daki vahşi Yahudi katliamları ve onlara yönelik baskılar, diğer yandan ortaçağ Polonya yöneticilerinin hoşgörülü, hatta bazen iyiliksever politikaları Fransa ve Almanya’daki Yahudilerin Polonya ve Litvanya’ya doğru büyük göçüne yol açtı. 1648 yılı, Polonya Yahudileri için, atalarının ortaçağ Batı Avrupa’sında karşılaştıklarından çok daha kötü bir felaketler dizisinin başlangıcıydı. O yıla kadar sırf Polonya’daki Yahudiler Batı’daki tüm Yahudilerden daha fazla sayıya ulaşmışlardı. Saldırı, Polonyalı efendilerine karşı başarısız isyan serileri başlatmış olan Ukrayna Kazaklarından geldi. 1648’de Kazaklar oybirliğiyle yeni bir ataman seçerek Polonya devletine karşı isyanlarını başlatmış oldular. Yeni atamanın ismi Bohdan Khmelnitsky idi. Kendisi, Ukraynalılar için ulusal kahraman, başlattığı kampanya ise özgürlük savaşıdır. Bir Sovyet askeri madalyası onun ismini taşır, Moskova’da varlığını sürdüren tek sinagoga çıkan bir caddeye de onun ismi verilmiştir. Yahudiler içinse Khmelnitsky, Kudüs’ün Romalılar tarafından ele geçirilişiyle Hitler’in yükselişi arasındaki dönemde karşılaştıkları en vahşi katliamların müsebbibiydi. Polonya’da 1648-1658 yılları arasında hayatını kaybeden Yahudilerin sayısının en azından 100.000 olduğu tahmin edilmektedir. Çok sayıda kasaba ve köy topluluğunun yok edilmesi bu hesabın dışındadır. Doğu Avrupa Yahudi topluluğu tarihinin tüm gidişatına bu tecrübenin anısı egemen oldu. Devasa Rus İmparatorluğunun güneyinde Ortadoğu ve Kuzey Afrika’daki İslam topraklarında, özellikle de Osmanlı İmparatorluğu’nda, yaşayan ikinci ve oldukça farklı bir Yahudi topluluğu daha vardı. Osmanlı topraklarında Müslüman olmayan tebaa millet denilen dini-siyasi topluluklar biçiminde örgütlenmişti. Bunlar içinde Yahudiler sayı ve önem bakımından Rum ve Ermenilerden sonra üçüncü sıradaydı. Türkler ve Araplar millet olarak tasnif edilmez, Kürtler ve diğer Müslüman halklarla birlikte egemen Müslüman milletini oluştururlardı.
İslam topraklarında din, etnik köken ve dilden çok daha önemli olup kimliğin birincil belirleyicisiydi. Örneğin, on dokuzuncu yüzyılın başlarındaki Osmanlı kullanımında Rum terimi etnik ya da dilsel bir gruptan ziyade, öncelikle Rum-Ortodoks Kilisesi’ne mensubiyeti ifade eder ve Yunanca’nın yanı sıra Rumence, Arnavutça, Bulgarca, Sırpça ve Arapça konuşan Ortodoks Hıristiyanları içerirdi. Yahudi milleti de Arapça, İspanyolca, Yunanca, Kürtçe, Aramca, Türkçe ve diğer dilleri konuşan halkları içeren çok dilli bir topluluktu. Daha önceki dönemlerdeki Polonya gibi Osmanlı İmparatorluğu da Batı’daki baskıdan kaçan Yahudi mültecilere kucak açmıştı. Çoğunluğu güney Avrupa’dan, özellikle İspanya’dan olmak üzere, on beşinci yüzyılın sonları on altıncı yüzyılın başlarında Osmanlı topraklarına çok sayıda Yahudi geldi. Kuzeydeki dindaşları gibi, güneyden gelen Yahudiler de geldikleri ülkenin dilini www.altinicizdiklerim.com 10
beraberinde getirmişlerdi. İspanyolca’nın bir türü olan bu dil, Türkiye Yahudileri ile eski Osmanlı topraklarında yaşayan diğer Yahudiler arasında günümüze değin varlığını sürdürmüştür. Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Yahudiler asla Khmelnitsky katliamları gibi olaylarla karşılaşmadı. Fakat bu olayın dolaylı sonuçlarından biri Osmanlı Yahudilerini derinden etkiledi. Khmelnitsky katliamlarının başladığı yıl olan 1648 yılında Sebatay Sevi isimli kabala öğrencisi genç bir Yahudi, İzmir’de kendini Mesih ilan etti. Bazı kabala eserlerine göre o yıl diriliş ve kurtuluş yılı olacaktı. Polonya’dan yağma, dine hakaret ve cinayet hikayeleriyle birlikte perişan halde gelen ilk mülteciler, Mesih’in gelişinin ve dünyada Tanrı krallığının kurulmasından önce gelecek bir felaketler döneminin habercisi gibi gözüküyordu. Yahudilerin asırlar süren sürgünü sırasında birçok sahte Mesih ortaya çıkmıştı. Fakat hiçbiri Sebatay Sevi kadar iyi müjdelenmiş ve geniş kabul görmüş değildi. Sevi, Osmanlı İmparatorluğunun her yerindeki Yahudi topluluklarının, hatta daha uzakta Hamburg, Amsterdam ve Londra’daki Yahudilerin bile çılgınca takdirini kazanıyor, ciddi Yahudi işadamları evlerini ve eşyalarını satarak Kudüs’ü kurtarma yolculuğuna hazırlanıyorlardı. Yahudi tarihindeki bu garip olay yine garip bir biçimde sona erdi. Türk yetkililer tarafından kargaşa çıkarma suçlamasıyla tutuklanan ve hapsedilen İzmirli Mesih, kendini İslamiyet’e geçerek kurtarabildi ve kalan günlerini sultanın hizmetkarı olarak geçirdi. Sevi’nin en sadık müritlerinden bazıları, İslamiyet’e geçişini de misyonunun bir parçası kabul ederek onu takip ettiler ve Müslüman oldular. Sevi’yle birlikte Müslümanlığa geçen bu gizli Yahudiler dönme denilen garip bir İslami mezhebi oluşturdular. Diğerleri ise, başarısızlığın ve utancın gerçekleriyle yüz yüze kaldı. On beşinci yüzyılın sonunda İspanya ve Portekiz’deki geniş Yahudi topluluklarının yok edilmesinden sonra, sağ kalan Yahudilerin çoğu diğer Akdeniz bölgelerine, özellikle de Ortadoğu ve Kuzey Afrika’daki İslam topraklarına kaçmıştı. Buralarda yerli Yahudilerle kaynaştılar ve Sefarat terimi yanlış ama genel bir biçimde İslam topraklarında yaşayan bu Yahudi topluluklarını belirtecek şekilde kullanılmaya başlandı. Fransa, Hollanda, Kuzey Almanya, İngiltere ve Yeni Dünya’da da az sayıda İspanya ve Portekiz Yahudisi bulunuyordu, fakat bu ülkelerdeki Yahudilerin büyük çoğunluğu Eşkenaz kökenliydi. Bunlar arasında, iki büyük Doğu Yahudiliği, yani Rus İmparatorluğu’ndaki Eşkenaz Yahudilerle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Sefarat Yahudileri Dünya Yahudiliğinin ezici bir çoğunluğunu oluşturdular. Fakat en geniş grup olmalarına karşın, Yahudi halkının en talihsiz kesimiydiler. Rus Yahudileri baskı, Osmanlı Yahudileri de içinde bulundukları genelde elverişsiz koşullar aracılığıyla dizginlendiler. Doğu Avrupa’daki Yiddiş konuşan Yahudiler içinde bulundukları statüden hoşnut değildi ve-genelde başarısız da olsa-bunu iyileştirmek için uğraşıyorlardı. Buna karşın, Osmanlı topraklarındaki Yahudi milleti statülerinden hoşnuttular; fakat bunun gitgide aşınarak kaybolduğunu görüyorlardı. Yahudi halkının diğer ve daha küçük bir kesimi ise içinde yaşadıkları ulusun bir parçası olmaya çalışan, az çok asimile olmuş dini azınlıkları oluşturuyorlardı. Batıya gidildikçe toplulukların hacmi de küçülüyor, asimilasyon derecesi artıyordu. Yüklə 358,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|