SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

Raqqas üsulu (şakil 2.7 b):

(2.24)

Şakil 2.7,b. Ağırlıq qüvvasinin raqqas üsulu

T —— 2 (2.25).

Bu üsullar ağırlıq qüvvasinin mütlaq qiymatlarini ölçmaya imkan verir. Mürakkabliyi ondan ibaratdir ki, ağırlıq qüvvasini mQallarla daqiqliyini almaq üçün sarbastdüşma hün- dürlüyünü, düşma zamanı raqqasın uzunluğunu va periodunu yüksak daqiqlikla ölçmak lazımdır. Bu ölçülari daqiq almaq üçün ham çox zaman lazımdır, ham da optik hadisalara asasla- nan cihazlardan istifada edilir. Mahz bu sababdan bu üsullar çox da alverişli üsul sayılmır.

Qravimetrik kaşfiyyatda ağırlıq qüvvasinin ölçülmasin- da asasan statik üsuldan istifada olunur. Bu üsul vasitasila 2 ardıcıl nöqta arasında ağırlıq qüvvasinin dayişmasi ölçülür (şa- kil 2.8).
sz
Şakil 2.8. 2 ardıcıl nöqta arasında ağırlıq qüvvasinin dayişmasi

kg —— r ₂ — r (2.26)
Qravimetrik kaşfiyyatda bu cihazlar qravimetrlar adla- nır. Qravimetrlar profil va ya saha boyunca müşahidalari daha tez va operativ aparılmasını tamin edir. Qravimetrlarin aşağıda- ki növlari vardır:

• 
  dibli kvarslı qravimetrlar — QDK;
  
• 
  astazirli qravimetr-hassaslığı yüksaldilmiş kvarslı qra- vimetr - QAK-7T;
  
• 
  yüksak daqiq yerüstü kvarslı qravimetr - QNUK-S;
  
• 
  kiçik diapozonlu kvarslı qravimetr - QNUK-V;
  
• 
  QNUK-S-in ölçü daqiqliyi 0.03-0.06 mQal diapozonunda dayişir.
  

8. Qravitasiya anomaliyalarının interpretasiyası

Ağırlıq qüvvasi anomiyaları süxurların geoloji quruluşu, onlarln qalınlıqlan va amalagalma şaraiti ila sıx bağlıdır. Ma- lumdur ki, süxurlar amalagalma şaraitdan asılı olaraq farqla- nirlar va aşağıdaki üç qrupa bölünürlar. Maqmatik, metomorfik va çökma süxurlar. Çökma süxurlann sıxlığı asasan onlarin namliyindan va mineroloji tarkibindan asılıdır.

Ona göra da demak olar ki, terrigen süxurlar (qırıntı sü- xurlar) masamali olduğundan, kiçik sıxlığa malikdirlar. Bela süxurların masamaliyi böyük hududda dayişir va bazan 30% qadar olur. Demak olar ki, eyni mineroloji tarkibda olan süxur- ların yaşı va yatma darinliyi artdıqca masamaliyi azalır va bazi süxurlarda bu qanunauyğunluq pozulur. Ancaq ela cavan sü- xurlar vardır ki, masamaliklari çox kiçik olur. Bu da bir çox geoloji amillardan asılıdlr (çöküntü amala galma şaraiti, tekto- nik harakatlarin baş vermasi, sementlanma prosesi).
Ümumiyyatla qeyd etmak olar ki, karbonatli va homogen süxurların sıxlığı terrigen süxurların sıxlığından nisbatan çox-
dur (karbonatlı süxurlara-ohangdaşı, dolomit, tabaşir, anhidrit va s. daxildir).
Karbonatlı süxurların masamaliyi 15%-a qadar olur. Maqmatik va metamofik süxurların sıxlığı çökma süxurların sıxlığından daha çoxdur. Aşağıdakı cadvalda (cadval 2.1) daha çox rast galan süxurların sıxlığı verilmişdir.

Daha çox rast galan süxurların sıxlığı

Cadval 2.1

Süxurlar	Sıxlıq, q/sm^3	Süxurlar	Sıxlıq, q/sm’
Çökma	süxurlar	Kristalli	k süxurlar
Galma torpaq	1,1-2,0	Qranit	2,4-3,0
Qum	1,4-1,7	Qneys	2,4-3,2
Gil	1,5-2,2	bazalt	2,6-3,3
Qumdaşı	2,1-2,8	Peridotit	2,6-3,5
hangdaşı	2,3-3,0	Fil	izlar
Daş duz	2,6-2,2	Barit	4,4-4,7
Anhidrid	2,9-3,0	Maqnetit	4,8-5,2
Daş kömür	1,1-1,7	hematit	5,1-5,2

Qravimetrik malumatlarin interpretasiyası zamanı çöl iş- lari müşahidalarina asasan ağırlıq qüvvasi sahasinin xatlarini va ya ayrilarini istifada etmakla geoloji masala hall olunur: geoloji obyektlarin planda yerlaşdirilmasi, yatma darinliyi, for- ması, ölçülari va sıxlığı tayin edilir.
Qravimetrik molumatların emal va interpretasiyası asas _üç mâfhaloda aparılıı . keş fiyyat interpretasiyası, transforma- siya va kamiyyat interpretasiyası.
Kejfiyyat interpretasiyası marhalasinda bu anonıaliya-
lann geoloji tobiati tahlil olunur. İnterpretasiya halında müşa- h^{ida olunan qravitasiya ve ya maqnit sahasina göra anoıııaliya} ya^{radan strukturların planda yerlaşdirilmasi tayin olunur, rcgio-} nat masalalar hall edilir (şakil 2.9).

Şakil 2.9. Buge anomaliyasının qiymatlarinin yer qabıgının qalınlığından asıllıq ayrisi (R.M.Demcnitskaya göra)

/ — qırısıqlıq zonalorı, II- plalforma, III- qalxımlar, IV-şelf, V-okeanik hövzo

Kamiyyat interpretasiyası marhalasinda qravimaqnit kaşfıyyatın düz va tars masalalari hall edilir. Düz mosaloda ax- tarılan geoloji strukturun aparıcı (olava, tacrübadon qabaq) ma- lumatlara göra modeli seçilir: stnıkturun ölçülari, yatma darin- liyi, forması va sıx lığı riyazi düsturlar vasitasila bu modeldan qravimaqnit tasirlar hesablanır va alman nazari ayrilar va ya saholar müşahidalar olunan sahalarla müqayisa olunur. Düz

masala tars masalanin hallinda kömokçi kimi istifada olunur. Tars masalada isa müşahida olunan sahaya göra axtarılan geo- loji strukturların yatma darinliyi, forması, ölçülari va sıxlığı ta- yin olunur.
Qravitasiya sahalarinin tranformasiyası. Transforma- siya ela bir çevrilmadir ki, bu çevrilmanin naticasinda müşa- hida olunan mürakkab saha onun taşkiledici elementlarina ayrı- lır.
Müşahida olunan qravimaqnit saha lokal va regional taş- kiledicilardan ibarat olduğundan, adatan mürakkab olur. Bu taşkiledicilar müvafiq lokal va regional geoloji strukturları aks etdirirlar. Malum olduğu kimi, lokal geoloji obyektlarin ölçü- lari kiçik olan va böyük olmayan darinliklarda çökma süxur- lannda yatan obyektlardir. Regional obyektlar isa Yerin darin- lik quruluşunu taşkil edir.
Transformasiya marhalasinda avval qravimaqnit saha- larin müxtalif tranformasiyaları yerina yetirilir ki, naticada lo- kal va regional anomaliyalar ayrılır. Transformasiya aşagıdaki üsullarla aparılır:
-Qrafiki üsul- bu üsul sada halda ancaq profil boyunca;
-Ortalaşdırma üsulu - profil va saha boyunca;
-Qradiyent üsulu (qalıq anomaliya üsulu);
-Analitik davam etdirilma üsulu (aşağı- yuxarı yarım faza-
ya).
Qrafik üsul. Bu üsul sada xatti saha halında istifada olu- nur, yani regional sahanin profil boyunca xatti qanun üzra da- yişdiyi halda. Bu halda regional anomaliya müşahida olunan ağırlıq qüvvasi ayrisina göra düz xatt ila aproksima edilir va bunlann arasında olan lokal anomaliya müayyan addım ila pro- fil boyunca şaquli xatlar üzarinda qeyda alınırlar. Naticada lo- kal anomaliya ayrisi alınır. Qrafik üsulda heç bir hesabat apan- lmır, ona göra da bu üsula bazan «vizual» üsul deyilir (şakil 2.10).

Şakil 2.10. Qrafiki üsul

Saha boyunca ortalaşdırma üsulu. İlkin malumat kimi izoxatlarla verilan Buge anomaliyası xaritasidir. Har müşahida nöqtasinda transformasiya şaffaf asas üzarinda yerina yetirilir. Esas kimi çevra formalı paletkadan istifada olunur. Paletkanın radiusu tadqiqat strukturlarının yatma darinliyindan asılıdır. Darinlik artdıqca paletkanın radiusu da artır.

Paletkanın markazi (O) müşahida nöqtasi ila üst-üsta qo- yulur va onun düyün nöqtalarina uyğun olaraq ağırlıq qüv- vasinin qiymatlari camlanir va orta qiymat hesablanır (sada halda düyün nöqtalari kimi paletkanın çevra sahasinin izo- xatlari ila kasişma nöqtalari qabul edilir) (şaki 2.11).
(2.28)
n
59
1


Şak.2.11. Transformasiya paletkası

Burada, u -düyün nöqtalarinin sayı; Ag — düyün nöqtalorinda

ağırlıq qüvvasinin qiymatlaridir. Ag„g -regional anomaliyanı
hesablamaqla 2.27.-düsturundan istifada etmakla lokal anoma- liyanı da hesablamaq olar.

9.