SeyidovV. M., Kerimova K. Geof sullary ve interpretasiya pdf

Ağırlıq qüvvasinin anomaliyası

Yer qabığınln geoloji quruluşunun va onun sıxlığa göra qeyri-bircinsliyinin öyranilmasi maqsadi ila ağırlıq qüvvasinin müşahida olunan qiymati yox, bu qiymatla ağırlıq qüvvasinin normal qiymati (yo) arasında farq öyranilir. Ağırlıq qüvvasinin qiymati böyük arazilarda müxtalif hündürlüya malik müxtalif quruluşlu relyef nöqtalarinda aparılır. Mahz buna göra da ağırlıq qüvvasinin anomaliyasını öyranmak qravimetrik kaşfiy- yatda vacib masalalardan sayılır:

g —— g'„ — y, (2.17)
Buradâ, g 1£1ıq qüvvasinin anomaliyası; g'„ - ağırlıq qüv-
vasinin geoid üzarina gatirilmiş qiymati olub aşagıdakı kimi
yazılar.
g,'„ —— g„, + 6 p, (2.18)
g„ -ağırlıq qüvvasinin müşahida nöqtasindaki qiymati; + ‹fg, - müxtalif dilzalişlar; yo - isa ağırlıq qüvvasinin normal qiymati-

^{dir. Ağırllq qüvvasinin normal qiymatİ} (7^{o) Hermetr düsturu ila}

_hesablanır:

^{y = 978030(1 + 0,00530sin 2 p — 0,000007 sin 2 p} ) ^(2.19)
0
Bu^{rada, ç - coğqafi en dairasidir. g+ - ağırlıq qüvvasina müx-} talif düzaliş vermakla ağırlıq qüvvasinin anomaliyasını hesab- layırıq. ^{Düzalişin növündan asılı olaraq bu va ya digar anoma-} liyalar ola bilar.

5. 
   Hündürlüya göra düzaliş - Fay anomaliyası
   

Hündürlüya göra düzaliş zamanı yalnız hündürlük amili nazara alınır. Bu zaman dağ suKurlarının tasiri nazara alınmır (şakil 2.5).

Hündürlüya göra düzalişa fay düzalişi da deyilir va aşa- ğıdakı kimi yazılır:

‹J = +0 3086/ı
h
(2.20)

Şakil 2.5. Hündürlüya göra düzaliş

Fay düzalişi nazara alınaraq alınan ağırlıq qüvvasinin anomaliyasına fay anomaliyası deyilir va aşağıdaki şakilda ya- zılar:
dg, = g„ + 0,3086h -— y, (2.21)
Burada, kg _F - ağırlıq qüvvasinin fay anomaliyasının qiy- mati, h-aralıq qatln hündürlüyü, g -ağırlıq qüvvasinin müşa- hida nöqtasindaki qiymatidir.
Agar müşahida daniz saviyyasindan yuxarıda aparılırsa
fay düzalişinda “+” nazara alınır, aşağıda aparılırsa “-” nazara alınır.

6. 
   Aralıq qatın hündürlüyüna va sıxlığına göra düzaliş. Buge anomaliyası
   

Buge düzalişinda daniz saviyyasi va müşahida nöqtasi arasında yerlaşan dağ süxurlarının tasiri nazara alınır. Bu qata aralıq qat deyilir. Aralıq qatın sıKlığı kimi fin götürülür. Qravi- kaşfiyyatda aralıq qatın sıxlığı nazara alınaraq verilan düzalişa Buge düzalişi deyilir va aşağldakı kimi ifada olunur:

AgB= + 0,04l9oh (2.22)
Burada, n - aralıq qatın sıxlığı, h - isa aralıq qatın hün- dürlüyüdür. Buge düzalişi nazara alınaraq hesablanmış anoma- liyaya Buge anomaliyası deyilir va aşağıdaki kimi yazılır:
Ag, = g„, z 0,3086/s + 090419s — y_o ;
Ag, = g + /i(0,3086 — 090419s) _to (2•23)
Agar tadqiqatlar daniz saviyyasindan yuxarıda aparllırsa Buge düzalişi “-”, daniz saviyyasindan aşagıda aparılarsa “+”nazara alınır. Buge düzalişlarindan sonra alinmiş agırliq qüvvasinin qiymatlari asasında xaritalar qurulur ki, bu xaritalar buge anomaliyası xaritasi adlanır (şakil 2.6).
Buge anomaliyası xaritalari qravikaşfiyyatda tadqiqat sahasinin Karakteriza edan ilkin malumatı kimi qabul olunur.

Şakil 2.6. Buge anomaliyası xaritasi (Filippin adaları timsalında)

7. 
   Ağırlıq qüvvasinin ölçülma üsulları
   

Ağırlıq qüvvasinin ölçülmasinin 2 üsulu mövcuddur: di- namik va statik üsullar. Dinamik üsula- sarbastdüşma va raqqas üsulları daxildir.

Dinamik üsul: Sarbastdüşma üsulu (şakil 2.7 a).
Şakil 2.7,a. Cismin sarbast düşmasi

² 2h
₂ ı: • ,