Shakllanishi

around
(particle) to joining. 
(Mister Shafaer birlashtirishda ortga qaytmagan). 
2.
All we gotta do is go
around in
(determiner) the corner. 
3.
Chateau Petrus costs
around
(adverb) 250. 
(Chateau Petrusi taxminan 250 narxlanadi). 
Ajratish (Tag) Tavsif (Description) 
Namuna 
CC 
Coordin. Conjuction 
and, but, or
CD 
Cardinal number 
one, two, three
DT 
Determiner 
a, the
EX 
Existential ‘there’ 
There 
FW 
Foreign word
Mea culpa 
IN
Preposition/sub-conj 
of, in, by
JJ 
Adjective 
Yellow 
JJR 
Adj.,comparative 
Bigger 
JJS 
Adj., superlative 
Wildest 
LS 
List item marker 
1,2, One 
MD 
Modal 
Can, should 
NN 
Noun, sing. or mass 
Ilama 

---

40 
NNS 
Noun, plural 
Ilamas 
NNP 
Proper noun, singular 
IBM 
NNPS 
Proper noun, plural 
Carolinas 
PDT 
Predeterminer 
all, both
POS 
Possessive ending 
‘s 
PRP 
Personal pronoun 
I, you, he 
PRP$ 
Possesive pronoun 
your, one’s
RB 
Adverb 
quickly, never
RBR 
Adverb, comparative 
Faster 
RBS 
Adverb, superlative 
Fastest 
RP 
Particle 
up, off
SYM 
Symbol 
+, %, & 
TO 
“to” 
To 
UN 
Interjection 
ah, oops
VB 
Verb, base form 
Eat 
VBD 
Verb, past tense 
Ate 
VBG 
Verb, gerund 
Eating 
VBN 
Verb, past participle 
Eaten 
VBP 
Verb, non-3sg pres 
Eat 
VBZ 
Verb, 3sg pres 
Eats 
WDT 
Wh-determiner 
which, that
WP 
Wh-pronoun 
what, who 
WP$ 
Possesive wh- 
Whose 
WRB 
Wh-adverb 
how, where
$ 
Dollar sign
$ 
# 
Pond sign 
# 
ʻʻ 
Left quote 
(ʻ or ʻʻ) 
ʼʼ 
Right quote 
( ʼ or ʼʼ) 
( 
Left parenthesis 
( [, (, {, <) 

---

41 
) 
Right parenthesis 
( ], ), }, >) 
ʼ 
Comma 
, 
. 
Sentence-final punc 
(. ! ?) 
: 
Mid-sentence punc
(: ; … – -)
PennTreebankso‘zturkumlarigaajratishkorpusi 
(punktuatsiyanio‘zichigaolganholda).
Quyida Brown korpusining Penn Treebank variantida ajratilgan 
so‘zlardan namunalardan keltiriladi: 
1.
The/ DT grand /JJ jury /NN commentend/ VBD on/IN/ a /DT number /NN of 
other /JJ/topics/NNS./
(Nufuzli hakamlar hay’ati mavzularning qiymatini izohlab
berdilar). 
2.
There/EX are/VBP 70/CD children/NNS there/RB 
(Bu yerda 70 ta bola bor). 
3.
Althgough/IN preliminary / JJ findings/NNS were/VBD reported/VBN
more/RBR than/IN a/ DT year /NN ago/IN , /, the/DT latest /JJS result/ 
NNS appear/ VBP in/IN today/NN’s /POS New/NNP England/NNP/ 
Journal/NNP of/IN Medicine/NNP,/, 
(Dastlabki topilmalar bir yil oldin aytilganiga qaramay, bugun Yangi
Angliya tibbiyot jurnalida natijalar ko‘rindi).
Tahrir jarayonini avtomatlashtirish uchun birinchi navbatda uning lingvistik 
ta’minotini amalga oshirish kerak. Bu ta’minotni muhandis-tilshunoslar amalga 
oshiradilar. Bunday ta’minot bo‘yicha o‘zbek tilshunosligida o‘tgan asrning 80-
yillaridan boshlab ma’lum ishlar amalga oshirilgan. Masalan, S.Muhammedov
ustozi R.Piotrovskiy bilan hamkorlikda 1989-yilda “Injenerlik tilshunosligi va 
o‘zbekcha matnlarni sistem statistik tahlil qilish tajribasi”nomli ishni rus tilida 
e’lon qilgan edi. Shu ishning 3-4-bobida o‘zbekcha matnlarning kvantitativ 

---

42 
modellari keltirilgan
1
. 
Avtomatik tahrir qiluvchi dasturning lingvistik ta’minotini yaratish uchun 
birinchi navbatdao‘zbek tilidagi fe’llarning LSGlarini semantik maydon sifatida 
ajratish, ularning ma’no tuzilishini va grammatik xususiyatlarini modellashtirish 
zarur bo‘ladi. Masalan, o‘zbek tilidagi birgina harakat fe’llarini S.Muhamedova 
quyidagicha 9 guruhga ajratib tasnif qiladi 
2
:
I. Obyektsiz harakat fe’llari. 
1.Gorizontal 
harakat 
fe’llari: 
yurmoq, 
intilmoq, 
yo‘rg‘alamoq,gandiraklamoq
kabi. 
2. Vertikal harakat fe’llari: 
tomchilamoq, pastlamoq, yuqorilamoq, 
balandlamoq, sakramoq, sapchimoq 
kabi. 
3. Aylanma harakat fe’llari: 
aylanmoq, pildiramoq, dumalamoq, ag‘anamoq
kabi.
4. Tebranma harakat fe’llari: 
liqillamoq, tebranmoq, chayqalmoq, silkinmoq
kabi. 
5. Nafas va tovush chiqarish harakatini ifodalovchi fe’llar: 
puflamoq, 
yo‘talmoq, chiyillamoq, uvlamoq, pishqirmoq 
kabi.
6. Predmetning tik holatdan boshqa holatga o‘tishini ifodalovchi fe’llar: 
yiqilmoq, munkimoq, qulamoq 
kabi. 
II. Obyektli harakat fe’llari. 
1.Natijali ijroni bildiruvchi fe’llar: 
ishlamoq, qurmoq, ulamoq, tugmoq, 
qantarmoq, artmoq, qayirmoq 
kabi. 
2. Natijasi mavhum bo‘lgan ijroni ifodalovchi fe’llar: 
titkilamoq, kovlamoq, 
qidirmoq, axtarmoq, izlamoq 
kabi.
3. Og‘iz bo‘shlig‘idagi harakatlarni ifodalovchi fe’llar: 
yalamoq, totmoq, 
kemirmoq, cho‘qimoq
kabi. 
O‘zbek tilidagi harakat semali asosdagi bu ma’lumotlar kompyuter dasturlari 
1