Ġshaq Axundov xatġRƏLƏRĠMDƏ
Yüklə 1,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
48 Lənkəran adətlərindən 49 TOY Azərbaycanın hər yerində olduğu kimi, Lənkəranda da evlənmə - ailəqurma mərasimi adətən valideyinlərin razılığı və onların bilavasitə iĢtirakı ilə keçirilir. Ġnqilabdan əvvəl və lap bu yaxın vaxtlaradək övladı evləndirərkən qız seçib-bəyənmək yalnız valideyinlərin üzərinə düĢürdü. Onlar götür-qoy edər, məsləhətləĢər, oğlanın gözaltısı olub-olmadığını öyrənər və nəhayət, bacısı və ya baĢqa qohumlardan birinin vasitəsi ilə oğlanı məsələdən agah edərdilər (o vaxtlar valideynin razılığı olmadan qızla oğlanın seviĢməsi, görüĢməsi qadağan idi). Oğlan da dərhal razılıq verməz, ―hələ tezdir, niyə tələsirsiz‖ - deyərdi. Elə bu söhbət özü razılıq əlaməti sayılırdı. Bundan sonra valideyinlər digər qohumlarla da məsləhət-məĢvərət edər, qız tərəfin qohum-əqrəbasını, onların xasiyyətini öyrənərdilər. Bu iĢdə oğlanın anası, bacısı, xalası, bibisi və s. yaxın adamları xüsusi fəallıq göstərirdi. Belə ki, onlar qohum-qonĢu vasitəsilə qızın biĢirib-düĢürmək, kəsib-tikmək, əkib-becərmək qabiliyyətini öyrənər, bütün bunlardan sonra isə özündən xəbərsiz o, hamama gedərkən yanına yaxın adam salardılar ki, onun bədən quruluĢunda naqislik olub- olmadığını müəyyən etsin. Bütün bunlardan sonra qız evinə elçi göndərərdilər. O isə ―sizin filan qızı filankəsin oğluna almaq istəyirik‖ - deyə qız evinə bildirərdi. Qız evi də iki-üç gün fikirləĢəndən sonra xəbər göndərməyi vəd edib elçiyə bildirərdi. Sonra qız evi bu müddət ərzində oğlanın qabiliyyəti barədə, qohum- əqrəbası haqqında ətraflı məlumat öyrənər, yaxın qohumlarla məsləhətləĢərdi. söz bir yerə gələndən sonra qızın razılığını alardılar. Sonra oğlan evinə xəbər göndərilirdi. Oğlan tərəfin yaxın qohumlarından dörd-beĢ qadın qız evinə gələr, çay süfrəsi arxasında ―həri‖ alıb, kiĢilərin nə vaxt gəlməsi haqqında icazə istərdilər. VədələĢən gün kiĢilər elçiliyə gələrdi. Əvvəl hər Ģeydən söhbət salardılar, süfrəyə çay gələrdi. Bu vaxt elçi gələnlərdən biri, adətən ağsaqqal - ya oğlan atası, ya əmisi, və ya dayısı qız atasına müraciət edib mətləb üstünə gələr, ―Çayımıza qənd ataqmı?‖ - deyərdi. Qız tərəfin ağsaqqallarından biri ―Çayınıza qənd atın, allah mübarək eləsin, xoĢbəxt olsunlar‖ - deyəndən sonra hər Ģey həll olunardı. Elə buradaca toyun vaxtı, habelə toyu hansı Ģəkildə: ―paltar kəsdi‖ yoxsa ―xına yaxdı‖ keçirilməsi və toy xərci barədə razılığa gəlinərdi. Adətən analar qıza balaca vaxtından cehiz tutardılar. Cehizi hazır olan qızın toyu tez olardı. Əgər cehiz hazır deyildisə, qız evi beĢ-altı ay möhlət alardı ki, cehiz hazırlasın. ―Paltar kəsdi‖ toyu zamanı oğlan evi əvvəlcədən razılığa əsasən toya bir gün qalmıĢ qız evinə lazım olan xərci və qızın gəlinlik üzüyünü gətirər. Səhəri gün ―paltar kəsdi‖ toyu baĢlanır. Bu toyda oğlan evindən istənilən qədər qohum-əqrəba gələ bilər. Lənkəranda adətən qız toyu gündüz baĢlayıb, axĢama qədər qurtarardı. 50 Toyda qaval və qarmon çalardılar. Belə toylarda çalğıçılar ancaq qadınlar olurdu. 20-30-cu illərdə o ətrafda toyları dünbəkçi ġirin və qarmonçalan Qıztamam aparardı. Toyda çoxlu qadın oxuyardı. Toyda ĢabaĢ kimi yığılan puldan çalğıçıya haqq verirdilər. ―Paltar kəsdiyə‖ gələnləri ayrıca otağa aparıb Ģirin çay və külçə çörək verib sonra toy məclisinə gətirərdilər. ―Paltar kəsdi‖dən sonra razılığa əsasən ―xına yaxdı‖ olurdu. Bu mərasim gəlinin oğlan evinə aparmazdan bir gün qabaq təĢkil edilirdi. ―Xına yaxdı‖ya da oğlan evi bir gün əvvəl lazım olan Ģeyləri göndərir. Səhəri gün qız evində ―xına yaxdı‖ toyuna baĢlamazdan əvvəl bir dəstə qız-gəlin gələr, ya evdə, ya da evin qabağında toplaĢardı, çalıb oxuyar, qızı toy hamamına aparardılar. Qızı hamamda çimdirib çıxaranda böyük bir qabda hazırlanmıĢ Ģərbət gətirər, əvvəlcə gəlinə (ər evində dili Ģirin olsun), sonra isə onun ətrafındakıların hərəsinə bir stəkan Ģərbət verərdilər. Hamamdan evə qədər gəlin piyada, əlində Ģam tutmuĢ sağdıĢı soldıĢın əhatəsində, hamam evdən uzaq olduqda isə faytonda gedirdi. Gəlin evə çatandan sonra yenə baĢına qız-gəlin toplaĢar, onu bəzəyər, gəlinlik paltarını geydirib çal- çağırlı toy məclisinə gətirərdilər. Qədim ənənəyə görə, qız ənlik-kirĢanla, sürmə- vəsmə ilə yalnız gəlin köçən gün bəzənərdi. ―Xına yaxdı‖ya gələnlərə ayrıca otaqda qiymə-plov verib sonra toy məclisinə gətirərdilər. ―Xına yaxdı‖ axĢamı gəlinin və yoldaĢlarının əlinə xına yaxardılar. Məclis axĢam saat 10- 11-dək davam edərdi. Bu məclisə bəy öz yoldaĢları ilə gizli gələr, yengə onları görüĢdürərdi. Bəy qızların vasitəsi ilə xəbər edib gəlini oynatdırar, ĢabaĢ göndərərdi. Lənkəranda keçmiĢ vaxtlar qız toyunda yerə xalça-palaz sərib yerdə oturardılar. Kübar qadınlara stul verilərdi. Belə toylarda qız-gəlin tək və qoĢa oynamaqdan çox dəstə - dəstə üz-üzə durub halay gedərdi. Elə oynağan qadınlar var idi, ki, məcməyini diĢində tutub, yaxud lampanı baĢına qoyub oynayardı. Toyda ĢabaĢdan baĢqa pul, yaxın qohumların bəzisi isə qızıl əĢyalar atardı. ―Xına yaxdı‖nın səhəri hər iki tərəfdən bir neçə ağsaqqal toplaĢar, molla gətirib qız evində kəbin kəsdirərdilər. Molla qız olan otağın qapısına yaxınlaĢıb kəbini oxuyandan sonra üç dəfə qızdan soruĢardı: ―Qızım, razısan, ya yox‖. Qız da qapı dalında üzü örtülü dayanıb ―bəli‖ deyər, bununla da kəbin kəsilib qurtarardı. Günortadan sonra oğlan evi çal-çağırla gəlib əvvəl bir araba ilə gəlinin cehizini aparardılar ki, gəlin otağını qabaqcadan bəzəsinlər. Bu müddət ərzində qız evində çalıb-oynamaq davam edərdi. Sonra gəlin əllərində Ģam və güzgü tutmuĢ sağdıĢ-soldıĢın əhatəsində qapıdan çıxardı. Bu vaxt oğlanın qardaĢı və ya yaxın dostu qızın belini bağlayır, bel bağlayanın üzünə un sürtərdilər. Qız gəlin köçərkən ona yaĢlı bir qadın – ―yengə‖ qoĢardılar. Yüklə 1,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|