Щомерин поемалары вя «китаби-дядя горгуд»
Yüklə 231,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
İtakaya gəlib çıxması və düşmənlərini məhv edərək öz ailəsinə, var- dövlətinə sahib olması hadisələrinin təsvirindədir. Hadisələr mahiyyət etibarilə eynidir. Müharibə üçün axeylilərin əlində bəhanə var: Troya padşahının oğlu Paris axey hökmdarı Aqamemnonun qardaşı Menelayın arvadı gözəl Yelenanı xeyli sərvətlə birlikdə qaçırmışdır və indi axeylilər gəmilərlə Troya ətrafına gəlmiş, doqquz ildir ki, vuruşur, lakin Troyanı məğlub edə bilmirlər. Dastanda isə vəziyyət başqa cür görünsə də, demək olar ki, mahiyyət birdir. Təkura xəbər verirlər ki, Baybican sənə söz verdiyi qızını Beyrəyə ərə verir və bu gecə toydur. Hamı yuxuda ikən kafərin 700 atlısı Beyrəyi və 39 igidini əsir aparırlar. Oğuz igidləri yalnız 16 il sonra yerini öyrənib onu azad etməyə gedirlər. Lakin bu zahiri cəhətdir. Əslində isə əsas məsələ qarətdir – Homerin təsvir etdiyi qəbilə və tayfalar müxtəlif bəhanələrlə daim bir-birini qarət edir, bu yolla var-dövlət əldə edirlər. «İliada»da Axilles hökmdara – Aqamemnona deyir: Ey bihəya, sənin bütün fikrin-zikrin qənimətdir!.. … sənin, bir də Menelayın Şərəfini qorumağa gəlmiik biz, ey itsifət! Qazandığım qənimətə yiyələnmək istəyirsən.(14) Yaxud Olissey deyir: Hələ bizim axeylilər Troyaya yollanmamış, Mərd dostlarla doqquz kərə yad ellərə soxulmuşam. (533) Əslində, «Dədə Qorqud»da da belədir. Fürsət düşən kimi, ya Oğuzlar kafər mülkünü talayır, ya da kafərlər Oğuz mülkünü. Kafər mülkünü yağma- ladıqdan sonra «Quşun ala qatını, qumaşın arusını, qızın gögçəgini, toquzlama çırğab çuxa xanlar xanı Bayındıra pəncyek çıqardılar».(66) Bu, hələ qarətin beşdə biridir – xanlar xanının payıdır. Hətta son məqamda İç oğuzla Taş Oğuz arasına nifaq da eyni məsələ ilə – qənimət məsələsi ilə bağlı düşür. Qazanın dayısı Aruz yaranmış düşmənçiliyin səbəbini belə izah edir: «Mərə, Qılbaş, ol vəqt kim, Üç, Boz oq yığnaq olsa, ol vəqt Qazan evin yağma edərdi. Suçımız nəydi ki, yağmada bilə olmadıq? – dedi. Qazanın başına bunlı gəlsün… Biz Qazana düşməniz, bəllü bilsün! – dedi». (123) Bizim qeyd etdiyimiz bu qədim qəbilə xüsusiyyətlərini vaxtilə Ə.Sultanlı da aydın şəkildə görmüş və yazmışdır: «Nəticə etibarilə xanın və tayfa başçısının bir sərkərdə, bir rəhbər kimi əsas işi basqınları, qarətləri təşkil etmək olur. Onun bütün bacarığı, böyüklüyü bununla ölçülür. Bütün bu basqınların əsas qayəsi isə qonşu tayfaların sürülərini sürüb gətirmək, böyük sürülər üçün yaylaq, otlaq yerləri əldə etməkdir». (15,39) Qəbilə quruluşu şəraitində bu cəhətin aparıcı olduğunu Engels də qeyd etmişdir: 11
«Engels göstərirdi ki, qarətçilik xasiyyəti daşıyan müharibələr qəbilədə baş sərkərdəni, eləcə də ikinci dərəcəli tayfa başçılarının hakimiyyət nüfuzunu qüvvətləndirirdi. (15, 38) Qəhrəmanların öz elinə, öz evlərinə dönüş tərzi də uyğundur. Hər ikisi qayıdarkən məqam çatana qədər onu tanımalarını istəmirlər. Tanınmasın deyə, Odissey özünü başqa bir adadan gəlmiş yad adam kimi təqdim edir. Beyrək isə yolda atını verib bir ozanın qopuzunu alır və ozan sifətində onu tanıya bilənlər arasına qayıdır. Hər iki əsərdə işin icra vasitə və üsulları, demək olar ki, eynidir. Odisseyin 20 ildən sonra öz ölkəsinə necə gəldiyi ilə Beyrəyin 16 illik dustaqlıqdan sonra Oğuza necə qayıtdığını nəzərdən keçirək. Hər ikisi onu tanıyan cəmiyyətə köhnə paltarda, cır-cında içərisində, qoca, yaşlı adam sifətində qayıdır. Beyrək Oğuza çatarkən onu tanımayan bacılarından paltar istəyir. Bacıları onun öz paltarını verirlər, lakin Beyrək həmin paltarı geyməli olmur: «Beyrək aydır: «Gördünmi, qızlar bu qaftanla məni tanıdılar. Qalın Oğuz bəgləri dəxi tanırlar», - dedi. Qaftanı sıyırdı, götürdi, qızların üstinə atı verdi… Bir əski dəvə çuvalı buldı, dəldi, boynına kö- çürdi». (62-63) Odissey onu tanımayan, lakin onun haqqında sevgi ilə danışan ço- banlardan təzə paltar istəyir, lakin onlar artıq paltarları olmadığını bildirirlər, onun şəhərə belə köhnə paltarda getməli olacağını söyləyirlər. Əslində, Odissey şəhərə köhnə paltarda getmək fikrindədir, onları sınamaq üçün paltar istəyir. İlahə Afina da köhnə paltarda getməyi məsləhət görmüşdür – əks halda onu tanıya bilərlər. Beləliklə, Odissey də, Beyrək də məclisə çox köhnə paltarda, demək olar ki, dilənçi kökündə girməli olurlar. Onların məclisə bu vəziyyətdə gəlməsində məqsədləri də eynidir və iki məqsəd güdürlər: ailənin və cəmiyyətin onlara münasibətini öyrənmək və düşməni ifşa etmək. «Görəyim, Oğuzda mənim dostum, düşmənim kimdir?» (62) Hətta Odissey evinə açıq və ya gizli (tanınmaz şəkildə) qayıtması üçün falçı ilə məsləhətləşməli olur. Belə çox pis geyimdə, tük basmış və bir qədər qocalmış görkəmdə evə qayıtsalar da, hər iki qəhrəmanın görkəmindən şübhələnənlər olur. Beyrəyin böyük bacısı deyir: Qara qıyma gözlərin çöngəlməsəydi, «Ağam Beyrək» diyədəm, ozan, sana! Yüzini qara saç örtməsəydi «Ağam Beyrək» diyədəm, ozan, sana! Qunt-qunt biləklərin solmasaydı, «Ağam Beyrək» diyədəm, ozan, sana! Apul-apul yürişindən, Aslan kibi turışından, 12
Yüklə 231,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|