Щомерин поемалары вя «китаби-дядя горгуд»
Yüklə 231,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əli Sultanlı
Hər iki əsərdə qəhrəmanlar eyni üsulla xilas olurlar. Basat qoyun dərisinə bürünüb xilas olur. Odissey üç qoyunu bir-birinə yanaşı bağlayıb, ortadakı qoyunun altında yoldaşlarını xilas edir, özü isə Təpəgözün çox sevdiyi nəhəng qoyunun altından sallaşmaqla xilas olur. Hər iki təpəgöz mağarada saxladıqları heyvanları əzizləyir. Bizim Təpəgöz öz heyvanlarını sığallaya-sığallaya, oxşaya-oxşaya mağaradan çölə buraxır (həm də məqsəd Basatı tutmaqdır): «Toğlıcıqlar, dövlətim saqar qoç, gəl, keç!» Poemada Təpəgöz öz sevimli qoçu haqqında: Ah, əzizim, bu sənsənmi? Niyə bu gün mağaranı Ən axırda tərk edirsən? Axı öncə çıxardın sən… Bəlkə elə mənim sənə baxmağımı gözləyirsən? (475) Hər iki əsərdə təpəgözlərin qəzəblənən zaman hədələri də uyğundur. Təpəgöz Basatın mağarada olduğunu və qoyun dərisi içində xilas olmaq istədiyini bilib deyir: «Ay saqar qoç!.. Şöylə çalayım səni mağara divarına kim, quyruğın mağarayı yağlasun!» («Qoç» dedikdə qoçun dərisində Basatı nəzərdə tutur) Yaxud: «Şöylə çalayım ki, künbədlə tartağan olasan». (101) Pomada Təpəgöz Odisseyə deyir: «Yerə elə çırpardım ki, beynin bütün mağaraya çilənərdi». (475) Fərqli cəhətlər də var. Dediyimiz kimi, dastanda Təpəgöz təkdir, amma adada təpəgözlər yaşayır. Onlar gözünə odlu ağac basılarkən qışqıran Təpəgözün hayına gəlirlər. Lakin o: «Səni kim incidir?» - sualına «Heç kim» deyə cavab verir. Odissey onu aldadıb, adının «Heçkim» olduğunu demişdi. O biri təpəgözlər isə ona heç kimin mane olmadığını zənn edib: Zevs göndərən xəstəliyə çarə tapmaq çətin işdir, Sən öz atan Poseydona yalvarmağın məsləhətdir (474) – deyərək çıxıb gedirlər. Odissey həm də əvvəlcədən Təpəgözü al şərabla kefləndirmişdi. Dastanda isə Təpəgözün qılıncı, üzüyü, künbəd məsələsi fərqli sehirli bir aləmdir və Təpəgözün sonrakı deyişməsi aşıq deyişmələrinə yaxındır. Poemada Təpəgöz bildirir ki, hələ bir vaxt falçı Yevrim oğlu Telam onun Odissey adlı bir nəfərin əli ilə gözdən məhrum olacağını demişdi. Təpəgöz Poseydona üz tutub Odisseyə qarğış edir, onu yeni bəlalara düçar etməsini arzulayır. Bizim Təpəgöz də Basata qarğayır: Ala gözdən ayırdın, yigit, məni! Tatlu candan ayırsun qadir səni! (102) 9
Təbii ki, bu qədər oxşarlıq təsadüfi ola bilməzdi. Heç şübhəsiz, bunlar bizim təsəvvür etdiyimizdən çox-çox qədim birgə yaşayış dövrü təsəvvürlərinin bədii ədəbiyyatda, xalq yaradıcılığında orijinal ifadəsidir.
Diezin 1825-ci ildə söylədiyi fikirləri xatırlatmışdır: «Buradakı Təpəgöz başqa sikloplara, hələ Homerin siklopuna bütün cəhətləri ilə bənzəyir. Ancaq oğuz siklopu yunanlarınkından alınma deyil. Yunanlarınkı bunun təqlididir». (15, 49) Fon Diez fikrini belə əsaslandırmışdır: «Oğuz Təpəgözünün Polifemdən kopya edilmiş olduğuna qənaət gətirmədiyimin səbəbləri var. Əvvəla, Şərq yunan şeriyyətini tanımamışdır. Bunun üçün Homerin əsərlərini tərcümə edə bilməzlərdi. Çünki melodiyaca heç kim tərəfindən anlaşılmayacaqdı. Asiya dilləri bunun üçün lazım olan ifadədən məhrumdurlar. O biri tərəfdən, Təpəgöz əfsanəsində Təpəgözün həyatı, doğumundan ölümünə qədər təfsilatla anlaşıldığı halda, Polifemdə çatışmazlıqlar vardır. Bu cəhətdən o, Təpəgözün kopyası və ondan iqtibas edilmiş kimi görünür. Təpəgöz naqilinin Homerdən daha çox bildiyi bundan da bəllidir ki, əgər bu əfsanə oğuzların öz malı olmasaydı, yazı ilə və yaxud ağızdan-ağıza Dədə Qorqud zamanına qədər gəlməsəydi, bu qədər tam olaraq təsbitinə imkan olmazdı. Məncə, Homer Asiya səyahətində Təpəgöz əfsanəsini eşitmişdir və Polifemin əsas həyatını ondan almışdır. Kim bilir, hər hansı bir oğuz qəbiləsi arasında İoendə eşitmişdir. Bu qəbilə Priamın müttəfiqləri olaraq yunanlara qarşı Troya müharibəsində hərb etmişdir. Bu surətlə əfsanə Kiçik Asiyadan gəlmiş və Homerin zamanında təzə-tər olaraq yaşamışdır. Nəticədə tam bir sikloplar əfsanəsi, ən köhnə zamanlardan bəri Homerdən müstəqil olaraq, göstərilən qovmlər arasında olmuşdur və yazılarında olan hər bir şeyi yunanlara mal etmək haqsızlıq olar». (15,50) Ə.Sultanlının fikrincə, Təpəgözlə Polifemin fərqləri daha çoxdur. Məsələn, Odisseyin 6 yoldaşını Polifemin yeməsini o təsadüfi hesab edir, yəni Polifemin Təpəgözdən fərqli olaraq, adamyeyən olmadığını göstərmək istəyir. Əlbəttə, bu, doğru deyil. Bu cür fərqlərlə Polifemlə Təpəgözü hər iki xalqın – yunanların və oğuzların fərdi-milli yaradıcılıq məhsulu hesab edir. Əslində isə, bir az əvvəl nəzəri cəhətdən daha düzgün fikir söyləyir: «… müqayisə iqtibas və ədəbi təsir məqsədi ilə aparılarsa, zərərdən başqa heç bir elmi nəticə verə bilməz». (15,42) Biz də bu fikirdəyik. Hər iki obraz qonşu xalqların müstəqil olaraq eyni mif və hadisələr əsasında yaratdığı
Homerin poemaları ilə «Dədə Qorqud» süjet və təsvirləri arasında uyğunluq yalnız bunlardan ibarət olsa idi, bunu bəlkə də təsadüfi saymaq olardı.
İkinci mühüm oxşar sxem Beyrəyin kafər zindanından xilas olub Oğuza gəlməsi, öz adaxlısına qovuşması ilə Odisseyin öz doğma yurduna – 10
Yüklə 231,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|