“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
Тибб сащясиндя Tibb sahәsindә mötәbәr elmi mükafatın laureatları Tomas Züdhov, Ceyms Rotman vә Rendi Şekman oldular. Onlar vezuklyar apa - ratın canlı orqanizmin hüceyrәsindә özünә - mәxsus nәqliyyat sistemin kömәyi ilә mad dәlәrin nәqlini tәnzimlәyәn mexanizmi kәşf etmişlәr. Hәr bir canlı hüceyrә molekullar istehsal edir, onu özünü әhatә edәn mühitә çıxarır vә bu molekullar çoxlu sayda maddәlәrin molekul - larıdır ki, onların arasında hormon ların hamısı, hәmçinin neyromediatrlar vә digәr bioloji aktiv maddәlәr var. Bu maddәlәrin molekul - ları xüsusi konteynerlәrdә – vezukallarda daşı - nır. Nәqliyyat vezukallarının kömәyi ilә canlı hüceyrәlәrin bütün komponentlәri arasında mole kul mübadilәsi hәyata keçirilir ki, bu da tәkcә hüceyrәnin yox, bütövlükdә orqanizmin mövcudluğunu tәmin edir. Alimlәr nәqliyyatın idarә olunmasının mexanizmini molekulyar sәviyyәdә izah edә bilmişlәr. Onlar, hәmçinin maddәlәrin hücey - rәnin konkret komponentinә vә lazımi vaxtda çat
dırılması sәbәbini müәyyәnlәşdir mişlәr.
Mole kulların çatdırılma yeri vә vaxtı haqqında vezukallara dәqiq «әmrin» verilmә üsulunu Tomas Züdhov kәşf etmişdir. Vezukallarda mad - dәlәrin nәqlinә cavabdeh olan genlәr toplu - sunu Rendi Şekman kәşf etmişdir. Ceyms Rotman vezukalların hormonların vә digәr bio loji aktiv maddәlәrin çatdırılma yeri ilә bir - lәşmәsini tәmin edәn zülal «maşının» möv cud - luğunu sübut edә bildi, hәm dә onun iş prin sipini izah etdi. Tomas Züdhov Stenford Universitetinin professorudur. O, 2013-cü ildә hәm dә Lasker mükafatına layiq görülüb. Əvvәllәr Kavli mükafatına da layiq görülüb. Rendi Şekman planetdә әn kütlәvi vә nüfuzlu elmi jurnal - lardan biri olan «Proceedings of the National Academi of Scieces» jurnalının baş redaktoru olub. Hazırda o, Kaliforniya Universitetinin professorudur. Ceyms Rotman Nyu-Heyvendә mәşhur Yell Universitetinin professorudur. Fizika sahяsindя Fizika üzrә Nobel mükafatı 2013-cü ildә Böyük Britaniyalı 84 yaşlı nәzәri fizik Piter Xiqsә vә Belçikalı fizik Fransua Enqlerә ve - rilmişdir. Onların nailiyyәtlәri alimlәrin görü - şündә dünyanın yaranması tәsәvvür lәrini
/ Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 Tomas Züdhov, Ceyms Rotman, Rendi Şekman kökündәn dәyişә bilәr vә bәşәriyyәtin inkişa - fına böyük tәkan verә bilәr. Hәr şey uzaq 1964-cü ildә başladı. O vaxt iki belçika alimi Fransua Engler vә Robert Brautin elmi mәqalәsi çap olundu. Bu mәqa - lәdә elementar hissәciklәrin kütlә nәzәriyyәsi şәrh olunmuşdu. Elә hәmin ildә Piter Xiqqs öz şәxsi mәqalәsini çap etdirdi vә bu mәqalәdә belә bir fikir irәli sürdü ki, standart modelә sıfır tipinә malik әlavә skalyar hissәcik daxil olmalıdır vә onun olması bütün elementar hissәciklәrin kütlәlәrinin olmasını izah edә bilәrdi. Bu ideya aktiv olaraq bir neçә başqa fiziklәr tәrәfindәn götürüldü vә yeni, ehtimal olunan hissәcik 1975-ci ildә Xiqqs bozonu adını aldı. Bu hissәciyin әhәmiyyәti o qә - dәr böyükdür ki, Nobel mü - kafatı laureatı Leon Len derman onu «Allah hissә ciyi» adlandır - mış dır: әmin liklә demәk olar ki, mәhz Xiqqsin kvant sahәsi kainat da mate ri ya nın әsa sıdır. Bir neçә on illik lәr Xiqqs bo - zonunun möv cud luğu tәmiz nәzәri mәsәlә he sab olu nurdu. Çünki lazımi avadanlıqları yaratmaq üçün texniki tәrәqqi kifayәt qәdәr deyildi, hәmçinin tәdqiqatın vә hissәciklәrin reallığının müәyyәn edilmәsi üsul ları kifayәt qәdәr inkişaf etmә - mişdi. Böyük adron kollayderinin yaranması ilә hәr şey dәyişdi. Bu kollayder 2012-ci il iyulun 4-dә sınaq sensasiyalı nәticәlәr verdi vә bu haqda sonra nüvә tәdqiqatları üzrә Avropa tәşkilatı – CERN mәlumat dәrc etdi. Açıqlanan mәlumatlara görә, iki protonun toqquşması zamanı kollayderin CMS detektorları kütlәsi 125–126Qev/S2 olan yeni hissәciyin әmәlә gәlmәsini qeyd etmişdir. Tәxminәn yarım illik tәdqiqatlardan sonra 2013-cü ilin yazında rәsmi mәlumat verildi ki, tapılan hissәcik Xiqqs bozonudur. Onun kәşfi standart modeldә dәyi şiklik etmәyә imkan verir.
/ Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 Piter Xiqqs Fransua Engler K Kimya sahяsindя 2013-cü ildә kimya üzrә Nobel mükafatı Maykl Levit, Arie Uorşell vә Martin Karp lusa verildi. Onların elmi tәdqiqat ları nın nәti cәsindә kompleks kimyәvi sistemlәrin öyrәnilmәsi üçün çox ölçülü modellәr yaradıldı. Bu alimlәrin işlәri hәlә keçәn әsrin 70-ci illәrindә bәşәriyyәtә әn mürәkkәb kimyәvi proseslәri başa düşmәyә kömәk edәn güclü müasir kompyuter proqramları işlәyib hazır - lamaq üçün әsas yaratmağa imkan verdi. Onla - rın kimyәvi reaksiyaları öyrәnmә prinsipi kvant vә Nyuton fizikasını birlәşdirmәyә әsaslanır. Kvant fizikası böyük kompyuter sistem lә - ri vasitәsilә bizә kimyәvi reaksiyalara tәfsilatı ilә baxmağa imkan yaradır. Bu metod hәm dә çox mürәk kәbdir. Nyuton fizikası isә nisbәtәn sadәdir. Bu sistemlәri bir-biri ilә qovuş durmaq çox çәtindir. Lakin bu alimlәr bun ların bir-birinin “әlini sıxmasını” tәmin etdilәr vә fiziki-kimyәvi nәzәriyyәnin vahidliyini kәşf etdilәr. Kimyәvi reaksiyalar yüksәk sürәtlә getdiyi üçün klassik kimya bu cür sürәtlә bacarmır. Laureatların metodu әsasında alimlәr komp yu - terdә katalizatorun kömәyi ilә işlәnmiş qaz la rın tәmizlәnmәsini, yaxud bitkilәrin yar paq la rın da fotosintezi müşahidә edә bilәrlәr. Onla rın işlәt - di yi metod imkan verir ki, komputerә verilәn proq
ram әsasında zülalların struktu ru
nun necә işlәmәsini görmәk mümkün olsun. Mәsә - lәn, zülal yemәyi necә parçalayır vә s. Bu metod - lar vasitәsilә az atomların iştirak etdiyi tәkcә sadә kimyәvi reaksiyalar deyil, hәm dә bioloji molekul (zülallar, karbohidratlar, DNT, RNT) reaksiyaları modellәşdirilir.
/ Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 Maykl Levit, Arie Uorşell, Martin Karplus Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|