“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
23 ELM DÜNYASI / Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 mışdır. Dünya xalqları Qırğızıstanı vә Orta Asiyanı Çingiz Aytmatovun әsәrlәri vasitәsilә xәritәdәkindәn dә yaxından tanımaq imkanı әldә etmişlәr. Bu mәnada ümumtürk tәfәkkü - rü nün möhtәşәm daşıyıcısı olan Çin giz Aytma tov, ilk növbәdә, qırğız ruhunun böyük әdәbiyyat heykәlidir. O, mәnsub oldu ğu xalqı vә ölkәni ana torpaq vә insan haqqın da bәşәri düşüncә sәviyyәsindә tәqdim etmәk istedadı ilә dünya әdәbiyyatı mәkanına daxil olmuş dur. Çingiz Aytmatov "Manas" dastanından doğulan, әsәrlәri ilә yeni tipli Manas fәlsәfәsi vә müasir әdәbiyyat tәfәkkürü yaradan böyük mütәfәkkirdir. Obrazlı şәkildә desәk, insan - lığa xidmәt edәn ölmәz әsәrlәri ilә birlikdә Çingiz Aytmatov dünyanın әn uca zirvәlә - rindәn biri olan Tyan-Şan dağlarında bәdii sözün qüdrәtinә, böyük әdәbiyyata ucaldılan möhtәşәm abidәdir. Onun yüksәk vә tәkrarsız istedadının mәhsulu olan bәdii әsәrlәri qitәlәri, ölkәlәri, xalqları yaxınlaşdıran vә doğmalaşdıran böyük sәnәt körpülәridir. Çin - giz Aytmatovun "Əsrә bәrabәr gün" әsәri ideyası vә bәdii-sәnәtkarlıq xüsusiyyәtlәri etiba rilә XX әsrin әn möhtәşәm epopeyasıdır. "Əsrә bәrabәr gün" romanının qәhrәmanı Boranlı Yedigey dünya әdәbiyyatında bәnzәri olmayan, bütöv bir epoxanı, nәhayәt, mәnsub olduğu xalqın vә mәmlәkәtin taleyini ümu - milәşmiş şәkildә әks etdirәn nadir bәdii obrazdır. Nayman Ana milli kimliklәrin unut - du rulması proseslәrinin yaşandığı dünyada yenidәn oyanıb özünә "Mәn kimәm" sualını verib, cavab axtaran insanlığın milli-mәnәvi özünüdәrkinin tamam yeni bәdii tәcәssü mü - dür. "Əsrә bәrabәr gün" romanı dünya әdәbiy - ya tının son bir әsrlik dövrünün möhtәşәm yekunu, yenidәn özünüdәrkә qayıtmağa can atan müasir epoxanın әdәbiyyatının start nöqtә sidir. Çingiz Aytmatovun düşüncәsindә Avropa meyli onun әsәrlәrindә siyasi vә mәnәvi әsarәtin gәrginliklәrini, әzablarını, milli azad - lığın çәtin vә әzablı yollarını böyük cәsarәtlә ifadә etmәk bacarığında öz әksini tapmışdır. O, milli-mәnәvi özünüdәrki hәr bir xalqın, o cümlәdәn qırğız xalqının böyük borcu vә amalı sәviyyәsindә tәqdim etmişdir. Sovet imperiyasının sәrt rejimi çәrçivәsindә bütöv - lükdә insan vә ya konkret bir millәt haqqında taleyüklü böyük idealları әks etdirmәk Çingiz Aytmatovun qәhrәmanlığı idi. Asiya gerçәkliyi haqqındakı böyük әdәbiy - yata örnәk olan, milli vә bәşәri mövqenin sin tezi әsasında yazılmış әsәrlәri ilә Çingiz Aytma tov geniş mәnada Avropanı vә ümumiyyәtlә, dün - yanı tәәccüblәndirmәyi vә düşündürmәyi bacar mışdır. Çingiz Aytmatov postsovet dövrü әdәbi-ictimai fikrinin axırıncı böyük әdәbiyyat mogikanıdır. Janrından asılı olmayaraq, Çingiz Aytma - tovun bütün әsәrlәrindә roman ağırlığı var. Çingiz Aytmatov dünyanı roman miq yasında qavrayan vә ifadә edәn qüdrәtli yazı çıdır. Görkәmli sәnәtkarın hәcminә görә povest kimi görünәn әsәrlәri әhatә etdiyi problemlәrә vә maraqlı, keşmәkeşli insan taleyini әks etdir - mәsinә görә ciddi roman tәәssüratları yarada bilir. "Cәmilә", "Əlvida, Gülsarı", "Ana tarla", "İlk müәllim" kimi kiçik povestlәrin daşıdığı böyük ideya-mәnәvi yük cild-cild romanlarla müqayisәdә ağır gәlәr. Bu әsәr lәrlә dünya әdәbiyyatı yeni süjetlәrlә vә obraz larla tәzә - lәnmiş vә zәnginlәşmişdir. XX әsrin әllinci illә - rindә otuz yaşlı Çingiz Aytmatovun yaratdığı Cәmilә obrazı tәkcә sovet әdәbiyya tında deyil, bütövlükdә dünya әdәbiyyatında yeni hadisә sәviyyәsindә qarşılanmışdır. Tәsadüfi deyildir ki, mәşhur fransız yazıçısı Lui Araqon "Cә - milә" povestini "dünyanın әn gözәl eşq hekayәsi" kimi dәyәrlәndirmişdir. Qazax әdәbiyyatının klassiki Muxtar Auezo - vun "Literaturnaya qazeta"nın 23 oktyabr 1958-ci il tarixli nömrәsindә çap etdirdiyi, "Cәmilә" povesti haqqında tәәssüratlarını әks etdirәn "Yolun açıq olsun" adlı mәqalәsi Çingiz Aytmatovun böyük әdәbiyyata tәqdi - matı kimi mühüm әhәmiyyәt kәsb etmişdir. Mәqalәdә deyilirdi: "Cәmilә" Çingiz Aytma - tovun ilk әsәri deyildir... Mәncә, "Cәmilә" ilә özünәmәxsus parlaq istedadını nümayiş etdi - rәn bu әsәrindә Aytmatovun tәsvir etmәk gü - cü nün yüksәk bir nöqtәyә çatdığı qәti şәkil dә görünür... Doğrusu, Çingiz Aytmatovun qır - ğız әdәbiyyatına bir yenilik kimi daxil olan әn mühüm özünәmәxsusluğu insanın duyğu - larını vә münasibәtlәrini yad bir şәxs kimi deyil, onları tam mәnası ilә anlayan bir gözlә, son dәrәcә tәbii bir şәkildә canlandırmasıdır". Çingiz Aytmatovun digәr әsәrlәri vә qәhrәmanları da dünyada yeni әdәbiyyatın bәnzәrsiz tәzahürlәri olaraq qәbul edilmişdir. Cәmilә, Daniyar, Sadıq, Tolunay, Aysel, Altı - nay, Baytemir, Toğulan, Altın vә başqaları Çingiz Aytmatovun nadir istedadından vә dәrin müşahidәlәrindәn doğulan yeni tipli obrazlardır. Çingiz Aytmatovun yaratdığı obraz lar sovet әdәbiyyatında model kimi qәbul edilmiş müsbәt qәhrәman vә mәnfi obraz qәlibini aşıb keçәn, bu ideoloji formatın fәlsәfәsini dağıdan hadisәdir. Çingiz Aytma - tov әdәbiyyatda sovet adamını yox, sadәcә olaraq tәbiiliyi vә gәrginliyi ilә insanı tәsvir etmişdir. Tanrı dağlarının әtәklәrindә, yov - şanlı çöllәrdә yaşayıb çalışan bu adi insanların taleyindә bütövlükdә insanlığın taleyi vә düşüncәlәri öz әksini tapmışdır. Belәliklә, Çingiz Aytmatovun әsәrlәri, ideyaları vә obrazları ilә dünya da, dünya әdәbiyyatı da irәliyә doğru dәyişikliklәr prosesi yaşamalı olmuşdur. Dәyişilmәkdә olan dünyanın yeni - lәşmә proseslәrinin çox mükәmmәl әdәbiy - yatını Çingiz Aytmatov yaratmışdır. Geniş mәnada bütöv bir sistem halında Çingiz Aytmatovun әsәrlәrinin hamısı bir yerdә son yüzilliyin әn möhtәşәm epope ya - sıdır. Bütövlükdә bәşәriyyәt, xüsusәn dә qırğız xalqı hәmin çoxcildlik vә dәrin mәna - lara malik Çingiznamәdә özünün dünәnini tapdığı kimi, bu gününü dә güzgüdә olduğu kimi görә, sabahına gedәn yolları da müәyyәn edә bilir. Yer kürәsinә Qırğızıstanla әrazi eti - barilә Qazaxıstanı qovuşduran vә Orta Asiya ilә әlaqәlәndirәn Talas vadisindәn baxan Çingiz Aytmatovun XX әsrә gәtirdiyi süjetlәr, ideyalar vә obrazlarla dünyada yeni әdәbiyyat tәfәkkürü formalaşmışdır. Dünya әdәbiyya tı - nın fonunda möhtәşәm әdibin әsәrlәri әzә - mәt li bir abidәnin pyedestalı, bu әsәrlәrin müәl lifi olan qüdrәtli yazıçı Çingiz Aytmatov isә onun heykәlidir. Bu möhtәşәm әdәbiyyat abidәsinin baş memarı da Çingiz Aytma tovdur. Manasın böyük oğlu Çingiz Aytmatovun adı vә әsәrlәri Azәrbaycanda da mәşhurdur. 24 ELM DÜNYASI / Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|