“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ümumi qәbul olunmuş rәylәrә görә, insan- lar 200 min il әvvәl tarixi arenaya daxil olmuşlar. Bәşәr övladı neolitik inqilaba qәdәr ovçu tayfaları vә köçәri tayfalar şәklindә yaşamışdır. Bu inqilabdan sonra insan oturaq hәyat tәrzi keçirmәyә başlayaraq torpaq becәrmәklә daha mürәkkәb ictimai tәşkilat qurmuşdur. Tarixin bu dönәmindә insanlar yalnız mövcudluqlarının qorunması üçün vasitәlәr axtarırdılar. Nәticә kimi iqtisadi qeyri-bәrabәrlik minimum sәviyyәdә idi. Digәr tәrәfdәn isә iqtisadi inkişafdan da söhbәt gedә bilmәzdi. Əsas mәqsәd qida әldә etmәk idi: әsas peşә ovçuluq, primitiv şәkildә torpaq becәrmә vә heyvandarlıq idi. Dünya - nın bu vәziyyәti “tәbii vәziyyәt” adlanırdı. İngilis filosofu Tomas Hobbsa görә, “hәyat ağır, amansız vә qısa idi”. Belә bir çәtin du- rumda әsas mәsәlә inam idi. İnsanlar, әsasәn, ailә üzvlәri vә qan qohumlarına inanırdılar. İnsanların bağlı olduğu vә inandığı ikinci bir- lik tayfa idi. Ovçu icmasının üzvlәri 20–30 nәfәr olduğu halda, tayfanın üzvlәrinin sayı 1000 nәfәri ötürdü. Bir neçә qiymәtlәndirmәyә görә, b.e.ә. 3000-ci ildә milyonlarla belә sosial icmalar mövcud idi ki, onların da hәr birindә onlarla insan cәmlәşirdi. Qloballaşmanın müasir tәdqiqatçılarından biri Pankadj Hema - vatın fikrincә, bütün tayfa icmaları dağılmağa mәhkum idilәr. Hә a әn yaxşı vә әn sabit ina - mın formalaşdığı belә icmalarda inam bazar iqtisadiyyatı inkişaf etmiş ölkәlәr sәviy yә sin - dә deyil. B.e.ә. 3000–2000-ci illәr arasında planetdә insanların sayı 100 dәfәdәn çox artmışdır. Daha radikal dәyişikliklәr sosial tәşkilatlarda baş vermişdir: Bugünkü dünyada 200 müs - tәqil siyasi qurum fәaliyyәt göstәrir. Daha bö - yük tayfaları milli dövlәtlәr әvәz etmәyә baş - la mışdır. Bir çox tәdqiqatçılar 1600-cü ildәn sonrakı dövrlәri tәdqiq edirlәr. 1648-ci ildә imzalan - mış otuzillik müharibәyә son qoymuş Vest- faliya sülh müqavilәsi müasir beynәlxalq mü na sibәtlәrin әsasını qoydu. Belәliklә, yeni dünyanın әsas açar elementi milli sәrhәdlәr sayılmağa başladı. Bir çox tәdqiqatlar göstәrir ki, XVII әsrdә beynәlxalq ticarәt Dünya Ümu - mi Daxili Mәhsulun 0,1%-ni tәşkil edirdi. Belәliklә, bir dünyadan başqa bir dünyaya keçid yerli sәviyyәdә әmәkdaşlıqdan milli sәviy - yәdә әmәkdaşlığa keçidlә xarakte rizә olunurdu. Demәli, 1820-ci ildәn 2000-ci ilә qәdәr dünya әhalisinin sayı 5 dәfә, Dünya Ümumdaxili Mәhsulu isә 55 dәfә artmışdır. Əhalinin artımı ilә Ümumdaxili Mәhsulun artımı yeni iqtisadi, sosial vә mәdәni münasibәtlәrin yaran masına gәtirib çıxartdı. Artıq cәmiyyәti әhatә edәn bütün sahәlәrdәki inteqrasiya yeni anla yışın ortaya çıxmasına zәrurәt yaratdı. “Qloballaşma” anlayışı ilk dәfә 1951-ci ildә dәrc olunmuş Amerika jurnallarının birindә işlәdildi. Bu tәzahürә maraq 1980-ci ildәn yaranmağa vә 1990–2000-ci illәrdә kәskin şәkildә artmağa başladı. 1990-cı ildәn başla ya - raq ABŞ Konqresinin kataloqunda qlobal laş - ma haqqında hәr il әn azı 50 elmi әsәr qey diy yatdan keçirdi. 2000-ci ildә isә bunların sayı 1000-ә çatdı. Artıq dünya qloballaşmanın yeni dövrünә qәdәm qoyub. Bir çox tәdqiqatçılar Qloballaşma paradi qma - sını sırf iqtisadiyyatla vә siyasәtlә bağla yırlar. Bu prosesdә tәkcә cәmiyyәtlәr, tәşki latlar deyil, hәr millәtin ayrıca götürülmüş nüma yәn dәsi dә özünün “vahid dünyada” yaşa masını hiss edir. Müasir dünyada hәlә dә indi yә qәdәr hansı problemin daha kәskin qlobal xarakter daşıması әtrafında mübahi sәlәr sәngimir. Bu, hәmin problemin kollektiv hәllindәn birbaşa asılı olan mәsәlәdir. Belә bir sual doğur. Əsl hәqiqәtdә qlobal problemlәrin sayı neçәdir vә onları hansı sahәlәrә aid etmәk olar. İndiki vәziyyәtdә, әsasәn, 20 qlobal problemin adı çәkilir vә onların hәlli yolları axta rılır.
Qloballaşma üzrә tanınmış mütәxәssis, pro- fessor J.Rişar bunları belә tәsnifatlandırır: – Qlobal istilәşmә – Biomüxtәliflik vә ekosistemin pozulması – Meşәlәrin qırılması – Balıq ehtiyatının tükәnmәsi – Tәmiz suyun çatışmaması – Sahilboyu suların vәziyyәti vә çirklәn - mә si 1-ci qrupa daxil olan qlobal problemlәr heç bir sәrhәddin çәrçivәsinә sığmır. Bunları çox vaxt “ümumi qlobal” adlandırırlar: – Yoxsulluğa qarşı birgә mübarizә – Sülhmәramlılıq, münaqişәlәrin çözül - mә si vә terrora qarşı mübarizә – Hamı üçün tәhsil – Qlobal infeksion xәstәliklәr – Rәqәmsal uyğunsuzluq – Tәbii fәlakәtlәrin qarşısının alınması 2-ci qrupa sosial vә iqtisadi әhәmiyyәtli qlobal problemlәr daxildir vә onların hәlli qlobal sәylәr tәlәb edir. Bu problemlәr bizim özümüzü ağıllı varlıq kimi aparmağımızdan asılıdır. – XXI әsr üçün vergi sisteminin yaradıl ma sı – Biotexnologiyanın tәnzimlәnmәsi – Qlobal maliyyә strukturlarının yaradılması – Narkotiklәrin qanunsuz dövriyyәsi – Ticarәt investisiya vә rәqabәt qayda- qanunları – İntellektual mülkiyyәt hüququ – Elektron ticarәt hüquqları – Beynәlxalq әmәk vә miqrasiya normaları 3-cü qrupa isә hüquqi vә tәnzimlәnәn problemlәr daxildir. Bunların hәlli üçün dә qlobal әmәkdaşlıq tәlәb olunur. Dünyanın sürәtlә inkişaf edәn dövlәtlәri sırasına daxil olan Azәrbaycan sadalanan qlo - bal problemlәrin hәlli üçün öz imkan larından maksimum istifadә edir. Bu hәm dә ölkәmizin dünyәvi dövlәt olmasını sübuta yetirir. Bunu ölkә başçısı cәnab İlham Əliyevin apardığı uğurlu daxili vә xarici siyasәtin nәticәsi kimi qiymәtlәndirmәk lazımdır. Mәhz İlham Əliye - vin müdrikliyi vә uzaqgörәnliyi nәticәsindә ölkәmizdә dünyәvi problemlәr ilk öncә lokal şәkildә hәllini tapır. Buna yoxsulluğun kәskin sәviyyәdә aşağı salınması, tәhsil sahәsindә aparılan islahatlar, informasiya cәmiyyәti quru - cu luğu, üzlәşdiyimiz münaqişәnin beynәl xalq hüquq normaları çәrçivәsindә hәlli üçün göstәrilәn sәylәri misal çәkmәk olar. Bununla yanaşı, Azәrbaycan hәm dә qlobal problem - lәrin hәllindә öz nüfuzunu vә imkanlarını әsir gәmir. Qlobal problemlәr sırasında sülhmә ram - lılıq, münaqişәlәrin çözülmәsi vә terrora qarşı mübarizәnin bir yerdә götürülmәsini mәqsә - dә uyğun hesab etmәk olar. Ərazimizin 20 faizi işğal olunub, dәfәlәrlә ermәni terroru ilә üzlәşmişik. Düşünmәk olar ki, qlobal prob - lemlәr sırasına soyqırıma qarşı mübarizә dә әlavә olunmalıdır. Xocalı hadisәlәri ötәn әsrin әn dәhşәtli soyqırımlarından biridir. Azәrbay - canlılara qarşı törәdilmiş bu amansız qәtliam bölgәdә sülhün әldә olunmaması, münaqi - şәnin çözülmәmәsi vә ermәni terrorizminin mәntiqi davamıdır. Azәrbaycan qlobal dünya - nın kiçik bir parçasıdır vә dünyada gedәn
/ Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|