ŞİRİn bünyadova

 
159 
 
bir-bir verirlər. Onlar da hərə öz növbəsində xeyir-dua və alqışlarla 
körpəni bir-birilərinə ötürdükdən sonra qonaqlıq mərasimi başlayır. 
Bu  mərasim  zamanı  adı  verilən  ölünün  ruhu  yad  olunur.  Yeri  gəl-
mişkən qeyd edək ki, qız uşaqlarına da müqəddəslərin adı veriləndə 
(məsələn, Ayişə, Fatma, Zəhra və s.) mütləq Quran oxunulur. Adətə 
görə,  məclisdə  süfrə  açılır,  müxtəlif  təamlarla  (məsələn  aş,  bozbaş 
və s.) yanaşı, mütləq halva çalınır. Halva çalınan zaman adı qoyulan 
mərhumun  ismi  çəkilir.  Bu  ölənin  ruhunu  yad  etmək,  adını  yaşat-
maq, xatirəsini əziz tutmaq kimi xüsusiyyətləri özündə ehtiva edir. 
Sağ olan adamın da adı körpəyə qoyula bilər, lakin bu zaman quran 
oxunmur (8). 
Şiəliyin üstün olduğu ərazilərdə, xüsusən də Bakıda «adqoyma-
da  körpə  üçün  aşağıdakı  kəlmələrin  deyilməsi  müstəhəb  (məsləhət 
görülən  əməl)  sayılırdı:  Başında  nə  var?-  Taci-dövlət.  Alnında  nə 
var?-  Möhri-ibadət.  Qaşında  nə  var?  -  Qələmi-qüdrət.  Gözündə  nə 
var? - Nuri-Məhəmməd. Üzündə nə var?- Pərdeyi-ismət. Dilində nə 
var?-  Kəlmeyi-şəhadət.  Qulağında  nə  var?  Zəngi-saət.  Qəlbində  nə 
var?  İnsafi-mürvət.  Əlində  nə  var?-  Xeyirxahi-xeyrat.  Dizində  nə 
var? Əbədi taqət. Ayağında nə var?-Düz yola ibadət. Təmayülündə 
nə var?- On iki imamət» (17, 200-201).  
Azərbaycanın  müxtəlif  bölgələrində  uşağa  adın  verilməsi  üç 
gün keçdikdən sonra baş verir, ya yeddi gündən və yaxud da qırxın-
dan sonra ad qoyulur. İslam dini yayıldıqdan sonra adqoymada baş 
verən xüsusiyyət özünü onda göstərir ki, molla tərəfindən körpənin 
sağ qulağına azan, sol qulağına isə iqamə oxunur. 
«Ə zan oxumağın si-
rri;  insanın  bu  dünyadan  çıxışında  kə limeyi-şə hadə tlə   tə lqin  edildiyi 
kimi  dünyaya  gə lişində   də ,  islamın  süarı  olan  kə limeyi-şə hadə tin, 
Allahın böyüklüyünü ifadə  edə n kə lmə lə rin insanın qulağına ilk çarpan 
şey olması üçün vacibliyi zə rurə tində ndir. Hə m də , yaradılışda ilk insanı 
qandırdığı  kimi  yeni  doğan  uşağa  şeytanın  də və tində n  ə vvə l,  onu 
Allaha, onun dini Islama və  ona ibadə tə  də və t üçün oxunduğu mə nası 
da  çıxarılır.  Zira  ə zanın  oxunması  ilə   seytanın  qacdığı,  uzaqlaşdığı  da  bir 
hə disdə   bildirilmişdir.  Yenə   bir  hə disdə ,  doğan  uşağın  qulağına  ə zan 
oxumaqla,  o  uşağa 
«Ümmüs-Sıbyan» 
zə rə r  vermə z  deyilmə kdə dir. 
Ümmüs-Sıbyan 
isə ,  cinlə rdə n  uşağa  müsə llat  olan  şeydir  deyə   izah 
edilmişdir» (23, 119). 

---

 
160 
 
Əqiqi qız və ya oğlan fərq etmədən anadan olmasının yeddinci 
günündə başı qırxılaraq onun adına kəsilən qurbandır. Əqiqi uşağın 
adı qoyulub söyləniləndə  «Bismillahi Allahu-əkbər, ey Allahım bu 
sənin  rizan  üçün  filanın  əqiqəsidir»  -  deyə  kəsilir.  Əqiqə  qanının 
uşağın 
tə raş edilmiş başına toxundurulması yerinə  ə tir sürülmə sini Hz. 
Peyğə mbə r  tövsiyə   etmiştir.  Ə qiqinin  ə tində n  sahibi  yeyir  və  
başqalarına da yedirir. Uşağa doğulduğu anda adla bə rabə r edilə n başqa 
bir  şey  də   tə hnikdir.  Tə hnik  bir  kimsə nin  damağını  ovmaq  mə nası 
daşıyır.  Xurmadan  bir  parça  ağıza  alıb  yaxşıca  çeynə yə rə k  ə ldə   olan 
ağız suyunu uşağın damağına sürtmə kdir (23, 121). Ə fqanlarda da uşağın 
doğulmasının  yeddinci  günündə   adqoymasında  qulağına  dua  oxuyurlar. 
Qeyd edə k ki,  «ə fqanların ə qidə sincə  yeddi gündə n ə vvə l uşağa ad 
qoyulsa,  onun  bə də ninə   ziyankar  ruhlar  dola  bilə r  və   uşaq 
xə stə lə nə r».  Bundan  ə lavə  varlı ailə lə r oğlanın başını birinci də fə  
qırxanda  onun  tükü  ağırlığında  qızıl  və   ya  gümüş  paylayırlar.  Bu  adə t 
«sə rkə li» adlanır (26, 119-120). 
Qurani-Kərimdə deyilir:  «Onları əsil-nəsəbləri bilinsin deyə öz 
atalarının adı ilə çağırın, Bu Allah yanında daha düzgün, daha əda-
lətlidir. Atalarının kim olduğunu bilməsəniz, onlar sizin din qardaş-
larınız və yaxınlarınızdır, əmioğlanlarınız və ya azad kölələrinizdir; 
onları qardaşım, əmioğlum, dostum-deyə çağırın. Etdiyiniz səhvlərə 
məsələn  birinin  atasını  bilmədən  səhv  saldığınıza  görə  sizə  günah 
yoxdur» (24, 236). 
Xalqımızın adlara münasibətdə maraqlı məqam  özünü göstərir. 
Böyüklərə  –  ağsaqqal  və  ağbirçəklərə  hörmət  o  qədər  böyük  əhə-
miyyət kəsb edib ki,  evli gənclər onların  yanında bir-birilərini adla 
çağırmağa belə cürət etməyiblər. Əks təqdirdə bu etik normalardan 
kənar  davranış  hesab  edilib  və  ad  çəkilməsi  «eldən  ayıb  sayılıb». 
Xüsusən  də  həyat  yoldaşlarından  söz  düşəndə  kişilər  adıyla  deyil, 
əksər  vaxtlarda  «uşaqların  anası»,  «filankəsin  qızı»-deyə  söz  açıb-
lar.  Eləcə  də  kişilər  barəsində  qadınlar  «uşaqların  atası»  deyiblər. 
Belə müraciət qaydası hələ «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanından bəlli 
olur. Belə ki, elə o zamanlardan qadınlara müraciət edilərkən onla-
rın adı çəkilməz, kimin qızı isə o adla da (xan qızı,) xatırlanardı. Bu 
xüsusiyyət xalq düşüncə tərzinə elə sirayət  edib ki, hətta XX əsrin 

---

 
161 
 
ortalarında belə bəzi ailələrdə qadın tərəfindən ərinin adını çəkmə-
yib ona «ə», «ağa» və s.- deyə müraciət edilib.
  
«Kitabi-Dədə  Qorqud»  dastanında  «böyük  qardaşı  Əgrəkdən 
söz  düşəndə  Səgrək  onu  hörmətlə  «ağam»  adlandırır,  ata-anası  da 
«sənin ağan» deyirlər» (31, 10). Ümumiyyətlə, böyüklərə ağa, qağa, 
lələ, bəy, xanım, banu və s. deyə müraciət edilmişdir. Hətta sonrakı 
dövrlərdə «dünyaya sadəcə Həmid kimi, Səməd kimi gələn onlarla 
dünənki cavan oğlanlar əlinə maya salıb ticarətə uyandan sonra, ya 
da bir karxana sahibi olandan sonra dönüb olurdu Həmidağa, yaxud 
Ağasəməd.  Əsil  adı  Ağasəməd  olan  isə  varlanandan  sonra  ikiqat 
«ağalanırdı»- Ağasəməd ağa» (31, 9). 
Adlar özündə tarixi reallığı yaşadır. Onlardan müxtəlif əşyaların 
adlandırılmasında, hətta pulda istifadə olunur. Məsələn, «Şah Abba-
sın adı ilə əlaqədar tariximizdə bir söz də yaşayır - abbası» (31, 6).  
«Qədim  türk  dillərində  alp  «bahadır,  hünərpərvər»  deməkdir. 
Ona görə də «Dədə-Qorqud»dakı igidlərin adı məhz Alp Ərən, Alp 
Rüstəmdir.  Müasir  dilimizdə  hərfi  tərcümədə  «alp  ərən»  igid  kişi 
deməkdir» (31, 25). 
Azərbaycanın  müxtəlif  ərazilərində  ümumən  adla  əlaqədar 
maraqlı məqamlar da mövcuddur. Belə ki, xüsusən kənd yerlərində 
bir  sıra  şəxslərə  öz  adı  ilə  bərabər  el  arasında  ayama  kimi  adlar 
«taxılır».  Bu  adların  bəziləri  məzəli  mahiyyət  daşıyır,  bəziləri  isə 
həmin adamın hər hansı bir fəaliyyəti ilə bağlı olur. Bu xüsusiyyət 
orta  əsrlərdə  də  mövcud  idi.  Məlik  adlı  şahzadə  çox  vaxt  sərxoş 
olduğuna görə Bəngi Məlik deyə (ləqəb kimi) çağırılırdı. Bu ad da 
ona  keçirdiyi  içkili  həyat  tərzinə  görə  verilmişdi.  (27,  132)  Bəzən 
isə  insanları  kənddə  eyni  ada  malik  adaşlarından  fərqləndirmək 
üçün  ikinci  bir  ad  tətbiq  edilir.  Bununla  bərabər  insanlara  verilən 
ləqəblər onların xarici  görkəmi ilə də bağlı olurdu. Məsələn, tarix-
dən məlum olan İsgəndər Zülqərneyn, topal Teymur, gödək Əhməd, 
Uzun  Həsən  və  s.  Bəzi  şəxsiyyətlər  isə  özlərinə  müəyyən  adlar 
götürməklə mahiyyətlərini açıqlamağa çalışmışlar. Məsələn, orta əsr 
şairi  Qul  Əli.  Əslində  şairin  özünü  qul  adlandırması  onun  Allah 
bəndəsi, onun qulu sayılması deməkdir.  

---