ŞİRİn bünyadova

 
162 
 
Adqoyma ilə bağlı qəribə hallara da rast gəlmək mümkün olur. 
Məsələn,  bir  ailədə  baba  öldükdən  sonra  oğlan  nəvələrinə  adı  qo-
yularkən  həmən  uşaqlar  qalmayıb  tələf  olurdular.  Nəhayət,  vali-
deynlər  doğulan  digər  oğlan  uşaqlarına  babanın  adını  qoymamaq 
qərarına  gəlirlər.  Bu  uşaqlar  isə  sağ  qalır.  Belə  olduğu  təqdirdə 
«ölənin öz adını vermədiyini» söyləyirlər. Bəzi ailələrdə ölən uşağın 
adını elə həmin ailədə yenidən doğulan körpəyə qoyulması faktları 
da vardır.
 
Uşaqları doğulub fəqət qalmayaraq ölən ailələr gələcəkdə 
doğulan  uşaqlara  Yaşar,  Dursun  kimi  adlar  qoyurlar  ki,  onlara  bir 
xətər dəyməsin. Belə halların olduğu bir sıra digər ailələr isə uşağın 
qalması üçün onun adını başqa millətlərin və başqa dini mənsubiy-
yətə malik olanların isimlərindən götürürlər.
   
Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində qoyulan adlar bəzən təkrar-
lanır. Bu cür adlara məhz daha çox həmin bölgədə rast gəlmək olur. 
Məsələn, bakılılarda adqoymada fərqli xüsusiyyət özünü onda gös-
tərir ki, uşaqlara əksər hallarda ikili tərkibli adlar qoyulur. Məsələn, 
Ağasəlim,  Ağabala, Əlibala, Gülbala, Atabala, Əlibaba, Məşədixa-
nım, Zərnigar, Qızxanım, Anaxanım, Xanbacı, Ağadadaş və s. Ağ-
dam  bölgəsində  ailənin  oğlanlarına  Qardaşxan,  Qırımxan,  Murad-
xan  kimi  sonluğu  təkrarlanan  adların  qoyulması  hallarına  rast  gəl-
mək  mümkündür.  Şah,  ağa,  xan,  bəy  tərkibli  adlar  da  tarixən 
mövcud olmuşdur.  
Elə adlar vardır ki, onların dərin qatlardan orta əsrlərdən gəldiyi 
məlum olur. Şairlərimizin adlarında və onların əsərlərində bu özünü 
büruzə verir:  Afşin,  Babək, Cavanşir, Nizami, Arif, Afaq, Nüşabə, 
Şirin,  Füzuli,  Nəsimi,  Fərhad,  Məhin  banu  və  s.  O.Mirzəyev  qeyd 
edir  ki,  XII  əsrdə  Ərdəbil  hakimi  Xasbəy  adını  daşımışdır.  Şah 
İsmayıl  Xətainin  qızı  Firəngiz  adını  daşıyıb  (31,  26;  231).  Tarixi 
mənbələrdən  alınan  məlumatlarda  çəkilən  hökmdar  adları  onların 
orta  əsrlərin  yadigarı  olduğunu  söyləməyə  əsas  verir.  Məsələn, 
Toğrul, Şəmsəddin, Səncər, Qazan, Hülaki və s.   
Son zamanlar elə əvvəllər də olduğu kimi Məkkə ziyarətinə ge-
dib gəldikdən sonra adların əvvəlinə Hacı kəlməsi əlavə olunur. Bu 
onların müqəddəs  yerdə ziyarətdə olduqlarının göstəricisi kimi mə-

---

 
163 
 
nalandırılır. Hətta kişilərə öz adlarının qarşısına hacı kəlməsi  əlavə 
olunursa, məsələn, Hacı Qadir, ziyarətdə olmuş qadınların hamısına 
sadəcə  «hacıxanım»  deyə  müraciət  edilir.  Uzun  müddət  tarixdə 
adların  qarşısında  məşədi  və  kərbəlayi  sözləri  işlədilmişdir.  Bu  da 
İranın Məşhəd və İraqın Kərbəla şəhərlərinə ziyarətə gedən zəvvar-
ların adlarının əvvəlinə əlavə olunurdu. Bununla yanaşı, qeyd edək 
ki, «xüsusi adların bir qismi də kişilərə və ya qadınlara məxsus və-
zifə, peşə və titul bildirən xan, bəy, ağa, hacı, seyid, mir, mirzə, xa-
nım, banu kimi sözlərlə ifadə olunur. Belə sözlər bir sıra xüsusi ad-
lara  qoşularaq  yeni  adlar  əmələ  gətirmişdir.  Məsələn,  Xanqulu, 
Xancan,  Xanmirzə,  Mirzəxan,  Vəlixan,  Xanmurad,  Balabəy,  Vəli-
bəy, Kərimbəy, Seyidəhməd, Seyidəli, Mirtalıb, Hacıxan, Hacımir-
zə, Ağamusa, Ağagül, Ağakərim, Gülağa, Mirəli, Ağamir, Şeyxəli, 
Mirzəbala,  Ağamirzə,  Xansənəm,  Şəhrəbanu,  Xanımana»  (14,  37). 
Cəbrayıl,  Mikayıl  kimi  adların  qoyulması  mələklərin  adıyla  bağlı 
olmuşdur. 
Bizdə  işlənən  Yusif  adının  bir  sıra  dünya  xalqlarında  qarşılığı 
vardır. Bunlara misal olaraq ruslarda Osip, ingilislərdə Cozef, ital-
yanlarda  Cuzeppe,  ispanlarda  Xose  və  s.  göstərmək  olar.  Qeyd  et-
məliyik  ki,  «həmin  ad  yəhudilərin  qədim  babalarına  məxsusdur. 
İosif gözəl deməkdir. Onu yəhudilərdən yunanlar götürmüşlər, son-
ra da başqa Avropa ölkələrinə və bütün Şərqə yayılmışdır» (14, 43). 
Azərbaycanda şair və yazıçıların təxəllüs götürməsi uzun əsrlər 
boyu  bir  ənənə  halını  almışdır.  Bəzi  hallarda  bu  həmin  şəxsiyyət-
lərin doğulduğu yerin adı ilə bağlı olmuşdur. Nizami Gəncəvi, Məh-
səti Gəncəvi, Qətran Təbrizi, Məmməd Səid Ordubadi və s.  
Təsadüfi deyildir ki, xalq arasında doğum gününün hər il qeyd 
olunması ənənəsi formalaşmışdır. Belə vaxtlarda doğum  günün de-
yil, məhz «ad günün mübarək» deyirlər. Bu da ada böyük əhəmiy-
yət  verilməsinin  göstəricisidir.  Adla  bağlı  atalar  sözlərində  də  ma-
raqlı və məzəli incilər mövcuddur. Məsələn, «Adı addan götürərlər. 
Adı  dillər  əzbəridir.  Adını  çək,  qulağını  bur.  Adın  çıxdı  doqquza, 
geri getməz səkkizə. At min, ad qazan. Atdan düşsən də, addan düş-
mə. Quş qanadı ilə tanınar, insan adı ilə» (28, 88-90). Tapmacalarda 

---

 
164 
 
yaxşı  ad-san  haqqında  deyilir:  əzilməz,  üzülməz,  min  ilə  çürüməz 
(29, 142). 
O.Mirzəyev  qeyd  edir  ki,  Şərq  ölkələrində  tarixi  şəxsiyyətlər 
içərisində  Sultan  əl-Adil,  Malik  əl-Adil,  Vəzir  əl-Adil  və  s.  kimi 
adlar olub ki, sonralar sadəcə Adil kimi məişətimizə daxil olub.  
«Kitabi-Dədə  Qorqud»  dastanında    Aruz  və  Uruz  obrazları 
vardır.  Şübhəsiz,  hər  ikisi  eyni  adın  fonetik  formalarıdır.  Nəzərə 
alınsa ki,  müasir qazax və qırğız xalqlarında Oruz, Oruzbay adları 
mövcuddur.  Bu  xüsusda  T.Hacıyev  belə  hesab  edir  ki,  Varaz  ismi 
də həmin antroponomin fonetik variantıdır (31, 28-29). 
Atabəy  adı  isə  tarixi  məlumatlardan  aydın  olduğu  kimi  atabəy 
vəzifəsi,  bir  növ  qəyyumluq  mahiyyəti  daşıyan  titul  kimi  var 
olmuşdur, sonralar isə ada çevrilmişdir. 
Bir sıra adların dəqiq vaxtını müəyyən etmək mümkün olmasa 
da, təbiətlə bağlı adların qədimliyini söyləmək mümkündür. Çünki 
insanların  ad qoyarkən inandıqları, onlara məna  yüklədikləri  təbiət 
qüvvələrinə,  əşya  və  bitkilərə  xüsusi  rəğbətlə  yanaşdıqları  bəllidir. 
Bu  baxımdan  da  bitki  və  heyvan  adlarının  daha  qədim  olduğunu 
qeyd etmək olar. 
Beləliklə  deyə  bilərik  ki,  adqoymanın  qədim  tarixi  olduğu 
şübhəsizdir. Adqoyma bütün dövrlər üçün eyni məzmun kəsb etmiş-
dir.  Ailə  məsələlərində  ad  qoyma  hər  zaman  diqqət  mərkəzində 
durmuşdur.  Onlar  özlərində  zamanın  gerçəkliyini,  xalqlar  arasında 
mövcud olan  əlaqələri, dini münasibətləri  ehtiva  edir. Adın qoyul-
ması  müəyyən  mərasimlə  müşayiət  olunmuşdur.  Adlar  millilik 
nişanəsidir və başqa dillərə heç vaxt  tərcümə olunmur. O, insanlar 
üçün ən zəruri vasitədir. O insanın varlığını öləndən sonra da yaşa-
dan  nişanədir.  Adlar  müəyyən  məna  yükünü  daşıyır.  Uşaqlar  öz 
adını  seçmir,  ona  bu  ad  verilir.  Adların  seçilməsində  onun  uğur 
gətirəcəyinə  inam  üstünlük  təşkil  edir.  O,  nəsildən-nəsilə  ötürül-
məklə  onun  sanki  davam  etdirilməsi  mahiyyəti  daşıyır.  Müasir 
dövrdə  söz  xəzinəsi  incilərindən  seçilərək  uşaqlara  yeni-yeni  adlar 
qoyulmaqdadır.  Azərbaycanlıların  yuxarıda  sadalanan  şəxs  adları 
xalqın  tarixi  və  həmçinin  mədəni  həyat  tərzini  əks  etdirərək 

---