ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
193 yaxın olub doğmalaşmasına gətirib çıxaran hisslərdir. Dostluq sir- daşlıq zəminində formalaşır. Orta əsr şairi Suli Fəqih kimsənin sirrini faş etməyin doğru olmadığı barədə öyüd verir, sirri açmaqla insanın özünün xar olduğunu qeyd edir (66, 10-11). Dost müəyyən həyat yolunda seçilən ən sadiq insandır. Dostluq münasibətlərinin əsasında təmizlik və təmənnasızlıq durur. İllərin sınağından keçən adamlar arasında yaranan, insani hisslərin yüksək təzahürüdür. İn- san münasibətlərinə dostluq yeni rəng, yeni çalarlar gətirir. Başqala- rı ilə bölüşə bilmədiklərini yalnız onunla paylaşmaq, dərdini anladıb şərik tapmaq insan həyatında mühüm rola malikdir. Məsələn, Məc- nunun dostu, Xosrovun dostu və s. Dostluq nəcibliyin, səmimiyyə- tin, hörmətin, xeyirxahlığın, fədakarlığın, sədaqətin rəmzidir. XVI əsr şairi Həqirinin tərbiyə məsələlərinə dair verdiyi məlumatlarında maraqlı fikirlər vardır ki, bu da ibrətamiz məsləhət kimi olduqca əhəmiyyətlidir. Dost olmaq istəsən bir gün birilə Yaxşı, həm pisini gözündən keçir. Xoş olsa rəftarı, ürəyi pakdır, Onunla xoş bir gün ömründən keçir. Yaman əhvallıdır gəlmir xoşuna, Səlam əleyk eylə, qıraqdan keçir! (9, 384–385) Şair burada olduqca maraqlı bir məqama toxunur. Belə ki, dost seçərkən diqqət yetirilməsi gərəkli olan xüsusiyyətlərə fikir vermə- yin vacibliyini söyləyir. Leyli və Məcnun bir-birinə hüsn rəğbət bəsləyirlər. Bir yerdə olduqlarından bir-birilərinə öyrəşirlər. Onların arasında yaranan səmimi ünsiyyət xoş ülfətə çevrilir, nəticədə bircə dəqiqə belə ayrı qala bilmədiklərini hiss edirlər. Gənclik çağlarının ilk məhəbbət hissi saf dostluq zəminində pöhrə verir. Bir-biri üçün yarandıqlarını dərk edirlər. Leyli və Məcnunda ilk məhəbbət bir-birinə bağlılıqda özünü göstərir. Sevənlər arasında yalnız bir həqiqət vardır, o da onların başqalarını görə bilməmələri. Məhəbbət dostluq, səmimiy- yət və s. keyfiyyətlərin vəhdətini əks etdirir. Sevimli adam barədə 194 daim düşünmək. Leyli və Məcnun zamanın şərtlərinin fərqinə varmadan öz hisslərini ölənəcən qoruyub saxlamağı bacarırlar. Qonşuluq münasibətlərinin təməlində tarix boyunca yardımlaş- ma, əl tutma və arxa durmaq kimi xüsusiyyətlər dayanmışdır. Qon- şular müxtəlif olur. Xəstəlik zamanı əl tutan yaxın qonşu olur. Elçi- lik, nişan, xınayaxdı və toy mərasimlərinin əsas iştirakçıları qonşu- lar olur. Bununla bərabər qonşular dəfn mərasiminin də düşdüyü ailələrə öz yardım əllərini uzadır, yas düşən evi mütəmadi ziyarət etməklə, onun kədərinə şərik olduqlarını bildirərək dərdini azalt- mağa çalışırlar. Qonşulara bütün dövrlərdə böyük hörmət edilmişdir. Hətta bu hörmət təbliğ və tərbiyə edilmişdir. Qonşudan evə ağsaqqal və ağ- birçək gələndə ayağa qalxaraq onlara yer verilmiş, ilk növbədə hal- əhval tutulmuş və bundan sonra ilk olaraq süfrə açılaraq çay təklif edilmişdir. Qonşu özünü öz evindəki kimi hiss etmişdir. Qonşunun qonaqdan fərqi onun ailə fərdlərilə daha yaxın olmasında, hər zaman yaxınlığı qorumasında özünü göstərir. Azərbaycan xalqının himayəçilik ruhu yüksək olmuşdur. Xüsu- sən aztəminatlı ailələrin dolanması üçün, əmək qabiliyyəti olmayan- lara yardım, ailə başçılarını itirən uşaqlara qohum-əqrəbanın sahib çıxması kimi hallar təkcə bu günə xas keyfiyyət deyil, əsrlərin də- rinliklərindən gəlir. Qoruyuculuq, qəyyumluq, arxa durmaq, huma- nizmdən doğan keyfiyyətlərdir ki, bu Azərbaycan xalqına daha çox xarakterikdir. Xüsusən də orta əsrlərdə qəyyumluq, himayədarlıq insani münasibətlərdə müharibələrdən, xəstəlikdən və digər səbəb- lərdən doğan zərurətə çevrilirdi. Burada təbii ki, mədəni tarixi xa- rakter daşıyan hisslər də öz sözünü deyir. Azərbaycanda bu hisslər orta əsrlər dövründə atabəylik institutunun formalaşmasında bilava- sitə özünü göstərir. Göstərilən xüsusiyyətlər konkret cəmiyyətin ayaqda qala bilməsinə və inkişafına xidmət edir. Ailə tərbiyəsi probleminə cavab tapmaq üçün araşdırdığımız orta əsrlər dövründə yaşayan şair və mütəfəkkirlərimizin yaradıcılı- ğında verilən məlumatlara nəzər yetirmək vacibdir. Qeyd etməliyik ki, «görkəmli şəxsiyyətlərin təlim-tərbiyə haqqında fikirlərinin 195 öyrənilməsi bir də ona görə zəruridir ki, onların ideya, mənəvi irsi bu gün də öz əhəmiyyətini saxlayır» (31, 7). Orta əsrlərin müxtəlif dövrlərinin şair və mütəfəkkirlərinin əsərlərində müəlliflər ümumiy- yətlə, ailə səadəti və tərbiyə problemini ön plana çəkmişlər. Onlar bununla bağlı öz zəmanələrinin mütərəqqi fikirlərini yaradıcılıqları boyunca işıqlandırmağa çalışmış, sözügedən məsələyə öz şəxsi münasibətlərini də bildirməyə üstünlük vermişlər. Eyni zamanda Azərbaycan haqqında məlumat verən bir sıra əcnəbi mənbə müəlliflərinin əsərlərində də ailə tərbiyəsi məsələsinə qismən də olsa, yer verilmişdir. Orta əsr müəlliflərinin əsərlərində yer alan dəyərli məsləhətlər və nəsihətlər ənənəvi tərbiyə metodunun əsasını təşkil edir və böyük tərbiyəvi əhəmiyyətə malikdir. İnsanların biliklərinin zənginləşmə- sində mənən saflaşmasında, daxilən təmizlənməsində onların yara- dıcılığının təsir gücü yüksəkdir. Mütəfəkkirlərin təbliğat xarakterli fikirləri, xalq adət və ənənələrindən doğan tərbiyə məsələsinə diqqət yetirmələri xüsusilə diqqətəlayiqdir. Bu əsərlər əsil tərbiyə örnəyi- dir. Çünki onlar xalqın psixologiyasından doğur və gündəlik həyat- da davranış tərzinin təzahürüdür. Orta əsr müəlliflərinin əsərlərində xalqımıza xas humanizm tərənnüm olunur. Məsələn, Xaqani yaradıcılığında humanist dünya- görüşü özünü qabarıq şəkildə göstərir. Q.Kəndli–Herisçi göstərir ki, Xaqani «humanizminin əsasında pislik qarşısında yaxşılıq et, gözəlliyi və yaxşılığı müdafiəyə qalx, pisliyi, zülmü cəsarətlə, tərəd- düdsüz rədd et, zülmə qarşı kəskin müqavimət göstər! Yoxsulları müdafiə et, insanlar qardaşdırlar, dərvişlik və zənginlik mənəviyyat- la bağlıdır, cəmiyyətdə zahirə yox, mənəviyyata fikir verilməlidir. Bu, cəmiyyət üçün ölçü olmalıdır. Xaqaniyə görə, geyimlə yox, yüksək və ülvi insani əməllərlə könül saflığına, insanlıq mərtəbəsi- nə çatmaq olar» (24, 27; 32). Xaqaninin nəsihətamiz fikirləri örnək alınasıdır. Xüsusən «gənclərə nəsihət»ində o, fitnə törətməkdən uzaq olub nifaq salmamağa, vəfalı, dostluqda möhkəm olmağa, haqq yolunda çalışmağa, böyüklük göstərməyə və hünərlə şöhrət qazanmağa çağırır. O, eyni zamanda şərab içilməsinə qarşı da çıxır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|