Sitologiya va genetika

§. Hujayralar evolutsiyasi

Eukariot hujayralarning kelib chiqishi. Biz yerda hayotning qanday boshlanganligini yoki dastlabki hujayra qachon paydo bo‘lganligi haqida aniq ma’lumotlarga ega emasmiz. Biroq, yerda va uning atrofida atmosferada turli xil kimyoviy va fizik jarayonlar natijasida oddiy organik moddalar hosil bo‘lganligi haqida taxmin qilishga imkon beruvchi juda ko‘p dalillar mavjud. Bu sodda or­ganik moddalarning o‘zaro ta’siri natijasida murakkab moddalar va keyinchalik ulardan esa biz hayot deb nomlagan tuzilma hosil bo‘lgan. Shuning uchun, hayot binobarin, hujayra ham o‘z rivojla- nish tarixiga ega. Paleontologiya dalillariga ko‘ra, prokariot hujay­ralar bundan 3,5 mlrd. yil avval paydo bo‘lgan deb taxmin qilinadi.
Birmuncha murakkab tuzilishga ega bo‘lgan eukariot hujay­ralar prokariotlardan kelib chiqqan deb faraz qilinadi. Bu taxmin- larni tushuntiruvchi bir qator gipotezalar mavjud.
Simbioz gipotezasi. Simbioz ikki va undan ortiq turlar- ning birgalikda yashashidir. Bunda ular bir-birlari bilan hamkorlik qilib yashaydi. Hujayralar va hujayra ichida ham simbiotik muno- sabatlar mavjud. Xlorella deb ataluvchi yashil suvo‘ti, ayrim infu- zoriyalar sitoplazmasida fotosintez jarayonini amalga oshiradi va xo‘jayin hujayrani ozuqa moddalar bilan ta’minlaydi.
Simbioz gipotezasiga ko‘ra, eukariot hujayra bir-biri bilan simbioz holda yashovchi, har xil tiplarga mansub, ko‘p hujay­ralardan hosil bo‘ladi. Gipotezada ta’kidlanishicha, mitoxondriya va xloroplastlar mustaqil kelib chiqishga ega va prokariot hujayra

4. 
   Biologiya, 9- sinf.
   

sifatida paydo bo‘lgan. Masalan, mitoxondriyalar aerob prokariot- lardan kelib chiqqan deyiladi. Yadroning paydo bo‘lishini xo‘jayin hujayraning DNKsi bilan bog‘liq degan taxmin mavjud.
Yadro hosil bo‘lgandan so‘ng, uning membranalaridan endo­plazmatik to‘r, Golji majmuasi va undan esa lizosoma hamda va- kuola hosil bo‘lgan deyiladi. Bu taxminlarni isbotlovchi bir qator dalillar ham mavjud. Bularga mitoxondriya va xloroplastlarda DNK va RNKning mavjudligi, ularning bo‘linishini prokariot hujayrani bo‘linishiga o‘xshashligi va boshqalar.