Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
176 onun görümünə yaxınlaşıram. Çətin ömrünün son günlərində öz daxili baxışlarıyla gördüklərini mən də görürəm. Gəncədəki evləri – uşaqlığının evləri, ömrünün ilk yeddi ilini yaşadığı ev – bu ev indiyəcən durur. Ata-anasının otaqları, özünün və iki qardaşının otağı. Gecələr qardaşlarıyla balış davası. Dayəsi Nastya xalayla ayrılığı, bu ayrılığın uşaq qəlbinə təsiri. "Sonralar çox ayrılıqlar gördüm, amma bu ilk ayrılığın acısını, ağrısını uzun zaman çəkdim"... "Cavan ölən bibimin adını qoymuşdular mənə: Suğra. Amma heç kəs ürək eləyib bu adla çağırmırdı. O vaxt türk şairəsi Nigar xanım bint Osman çox məşhur idi, anam Cavahir xanım da onun şerlərini çox sevirdi, bir gün qərara gəlib babama – Ələkbər bəyə dedi ki, o bədbəxtin adını çəkməyi heç kim ürək eləmir, icazə ver bu qızın adını Nigar qoyaq. Babam dinməyib, amma nahar eləyəndə, – Cəvahir, şərab gətir, – balaca Nigarın sağlığına içək" – deyib. İndi anamın xatirələri mənim hafizəmdə məskən saldığı kimi, onun da yaddaşında əcdadlarından eşitdiyi söhbətlər, adlar, əhvalatlar yaşayırdı. Böyük bir nəslin keçmişi Rəfi bəyin adıyla bağlı idi. Rəfi bəyin gərək ki, Cavad xana qohumluğu çatır, ya o bunun qaynatası olub, ya bu onun – anam bunu dəqiq bilmirdi. Rəfibəyli nəslinin ulu babası Mirzə Kərimin məşhur şərqşünas Mirzə Kazımbəylə qohumluq dərəcəsi barəsində də ancaq fərziyyələr eşitmişdi. Amma bəzi ailə tarixçələrini çox yaxşı danışardı: Ata babası Ələkbər bəy, ana babası Mirzə bəy, habelə Hadı bəy Rəfibəyli və bir neçə başqa Gəncə və Qarabağ cavanları at belində Peterburqa təhsil almağa gediblər. Doqquz ay yol gediblər, altı il orda oxuyublar, bu müddətdə Qafqaza dəmir yolu çəkilib və onlar vətənlərinə qatarla qayıdıblar. Mirzə bəy hərbi təhsil alıb, Ələkbər bəy ziyarət üzrə mütəxəssis imiş. Anamın bir dayısı – Məmməd də vaxtilə Peterburqda təhsil alıb, inqilabçılara qoşulub Gəncəyə qayıdandan sonra öz 177 həmfikirləriylə bir yerdə gecələr gizli intibahnamələr çap edirmişlər. Başqa bir qohumumuzun – Eyyub bəyin atası isə pristav imiş, gecələr bu inqilabçıların keşiyini çəkirmiş ki, onlara dəyib-toxunan olmasın. Sonra Məmməd vərəm xəstəliyinə tutulur və vida kağızı yazaraq özünü öldürür. O kağız nənəmdən anama qalmışdı. Anam onu qoruyub saxlamışdı. İndi həmin kağız məndədir. Anamın bircə xalası vardı – Cəvahir xanımın böyük bacısı Göyçək xala... Göyçək xala əri Məşədi Süleymanla qırx il yaşamışdı. "Hərdən qəsdən sataşırdım ona: "– Ay xala, – deyirdim, – bir kişiylə qırx il yaşamaq olar?" "– Kiri, az, – deyirdi, – ərə gedəndə, o evə ki gəlin gedirsən, gərək ordan tabutun çıxsın". Çox möhkəm prinsipləri vardı, deyirdi ki, ər arvada xəyanət edə bilər, öz işidir, amma arvad hökmən ərinə sadiq olmalıdır.
Mənim də yadıma gəlir bu, balaca, yumru, dümağ saçlı qoca qarı. Yadımdadır, cığara kağızı kimi nazik yuxa salardı. –Doğrudan yadındadır? – anam mənə baxır və yaddaşından keçən hansı xatirələrəsə gülümsünür. – Düz deyirsən, çox nazik yayardı yuxanı. Çox dadlı da xörək bişirərdi. Yazıq arvadın ürəyi də elə təmiz idi, lap uşaq kimi. Görürsən könlümə bir xörək düşəndə deyirdim: "Ay xala, Məşədi Süleyman dayını yuxuda görmüşəm, yarpaq dolması sifariş eləyib" – anamın gözləri gülür – yazıq arvad o saat durub dolma bükərdi... Ərinin ata evində mülkü, otaqları vardı. Əri öləndə səksən minə satıb, hamısını yetim-yesirə paylayıb; "filankəsin uşağı olmur, filankəsin adamı ölüb" – və öz-özünə o dünyada yer alırmış, demə. Amma bir az qızıl saxlamışdı, mənə verdi, dedi: "Bu mənim can haqqımdır, məni gərək öz puluma basdırasan. Mənə qəbir də düzəltmə, – dedi, – gərək mənim qəbrim itsin". Sonsuz idi, ona görə belə vəsiyyət eləmişdi. "Sonsuza qəbir
178 düzəltmək günahdır", – deyərdi. Nə biləydi anam ki bir gün onun özünü də həmin o qəbiristanlıqda – nənəsinin, anasının, dayısının, dayısı oğlanlarının yanında basdıracayıq. Göyçək xala da orda, onların arasındadır. Amma başdaşı yoxdur, qəbri itib. Öz vəsiyyətinə görə... Anamın ata babası Ələkbər bəy Rəfibəyli (1859-1919) böyük nüfuza malik olan bir adam imiş. Anamın vəfatından xeyli sonra, onun arxivini araşdırarkən bir qovluq gördüm. Qovluğun üstündə öz xəttiylə "Babam, atam və anam. Şəkillər, vəsiqələr" yazmışdı. Qovluğun içində müxtəlif materiallar, kağızlar, sənədlər vardı. Görünür, arxivlərdə araşdırmalar aparan tədqiqatçı alimlərimizin hansısa iki maraqlı sənədin üzünü köçürüb anama veribmiş. Həmin sənədləri olduğu kimi gətirirəm: MVD ELİSAVETPOLĞSKİY POLİÜİMEYSTERĞ 18 İÖLƏ 1907 Q. №176 Q.ELİSAVETPOLĞ Soverşenno sekretno.
Na üirkulərnoe predpisanie, ot 30 maə s. q. za № 571, donoşu Vaşemu Prevosxoditelğstvu, çto kak mnoö ustanovleno, musulğmanskie partii "Difai" i "Mudafie" suhestvuöt na sredstva, sobiraemıe neleqalğno s musulğmanskoqo naseleniə qubernii. Rukovoditeləmi pervoy partii əvləötsə Elisavetpolğüı: Alekber bek Rafibekov i Axund Molla Mamed Paşa Namaz Zade... Partiə "Difai" presleduet üelğ: zaşitu interesov svoeqo
Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|