Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)

 170 

atamın qəbri üstünə gedirdim. Sürücünün mənim halımdan nə 

xəbəri var, radiosunu qurub, şux bir mahnı səsləndirir... Mənə 

isə elə gəlir ki, mahnı məhz mənim əsəblərimi qıcıqlandırmaq 

üçün qəsdən bu dərəcədə şit yaradılıb. Açıq pəncərələrdən rəqs 

musiqisi eşidirəm – mənə elə  gəlir ki, qayğısız həyat mənim 

hisslərimi təhqir edir, içəri dünyamı laqeydliyi, biganəliyi ilə 

tapdamaq istəyir. 

Amma budur bax, kinostudiyaya gəlirəm, çəkilişlə əlaqədar 

yüz cür məsələ  çıxır; mən isə bir neçə  dəqiqəlik, bir neçə 

nəfəslik fasilə düzəldirəm özümə – rejissor otağıma çəkilirəm, 

qapıları kip bağlayıram, guya ki, musiqiyə qulaq asıb qeydlər 

edəcəm, ariyaların uzunluq – qısalıq metrajının haqq-hesabını 

çəkəcəm, bir sözlə, film üçün musiqiylə işləyəcəm. Əslində isə 

işləyib eləmirəm, haqq-hesab fikrində  də deyiləm. Musiqi 

qururam, amma onunla işləmək üçün yox. Elə beləcə oturub 

musiqiyə qulaq asıram. Üzeyir musiqisinə.  

Sanki üstünü duman almış uca bir dağ başında büllur bulağa 

qapanıram. Bəlkə də bu bənzətmələr köhnədir, çeynənmişdir. 

Amma mənim, doğrudan da, o anlarda duyduqlarımı ən dəqiq 

şəkildə ifadə etmək üçün başqa təşbehlər tapa bilmirəm.  

Hardan gəldi başıma bu fikir? Bilmirəm. Amma hər halda 

bir gün xəstəxanaya, anamın yanına gələndə atamın son 

şerlərini də gətirdim və oxumağa başladım. Anam, əlbəttə, bu 

şerlərin Rəsulun son əsərləri olduğunu, ölümündən sonra çapa 

verildiyini bilmirdi. Onunçün bu şerlər Rəsulun diriliyinin, təzə 

şerlər bitirdiyinin yeni bir təsdiqi idi. Ən qəribəsi odur ki, bu 

yalnız anam üçün deyil, mənim özümçün də beləydi. 

Ölümündən 15 gün sonra atam yenə  də bizimlə danışır, təzə 

yazılarını  həmişə olduğu kimi ailə müzakirəsinə verir, sanki 

bizdən flkir, rəy gözləyirdi. Kimə deyəcəydik fikrimizi, 

kiminlə bölüşəcəydik rəyimizi?  

Bir müddət sonra bu şerlər "Azərbaycan"da dərc olunacaqdı və 

Rəsul Rzanın son şerləri  minlərlə oxucuya çatacaqdı. 

Şairin şerləri çıxdıqca, oxunduqca, səsləndikcə, diri qaldıqca 

---

 171 

o özü də yaşayır. Və  hər təzə tapılmış, yeni aşkar olunmuş, 

bunacan naməlum qalıb indi üzə  çıxmış  şeriylə  mərhum  şair 

sanki dirilir, oyanır, canlıların arasına qayıdır, onlara hələ 

onların eşitmədikləri sözünü deyir.  

Bütün iradəmi toplayıb anama şer oxuyuram. Atamın son 

şerləridir bunlar. Yəqin ki, anamın da həyatda dinlədiyi son 

şerləridir. 

Səhərlərim açılır, 

–Könlüm açılmır nədən! 

Nəfəs alıb verdikcə 

Ömürdür keçib gedən. 

 

Sarı–sarı yarpaqlar 

budaqlarda titrəşir 

Onları yavaş–yavaş 

Yuyur yağış–mürdəşir. 

Bacılarım bunu biləndə  məni danlamağa başladılar: "Öz–

özünü niyə çarmıxa çəkirsən axı?" 

Bəs məgər indi, bax, elə indi, bu yazımı yazarkən, bu 

yazının içində yaşayarkən mən eyniylə  həmin cür hərəkət 

etmirəmmi – özümü çarmıxa çəkmirəmmi? 

Şübhələr içimi gəmirir – bu yazımın mənası, qayəsi nədir? 

Ağır, acı günlərimizin müfəssəl təsviri – dərdin dadını, təmini 

damağında saxlamaq istəyindən doğur bəlkə? Kim bilir. Bəlkə 

də belədir. 

Gecələr  şübhələrin təzyiqi lap dözülməz olur. Yuxu, 

yarımyuxu, oyaqlıq bir-birinə sarmaşır, bir-birinə qovuşur, 

bulaşıb qarışır, onların sərhədləri solub, silinib itir və özün də 

aydın dərk edə bilmirsən oyaqmısan, yuxulumu – özün-özünü 

məhşər ayağına çəkirsən: dərdi  əzizləmək, bəsləmək, 

nazlandırmaq, dərdi bəzəməkdir sənin bu yazın, vəssalam. 

Bilirəm, həyatında itkilərin də olub, ağrıların, həsrətlərin, 

peşmanlığın da. Amma bunların heç biri həqiqi böyük dərd 

deyilmiş.  İndi bəxtinə  əsl dərd düşüb – başqalarının bəxtinə 

səadət düşən kimi. 

---

 172 

... və  sən də bu dərdi, bu müsibəti içində saxlamaq, 

dibinəcən yaşamaq, dərk etmək, anlamaq, araşdırmaq 

istəyirsən... Axı 

dərd həyatın 

ən böyük, əzəli 

gerçəkliklərindəndir və onu bütün dərinliyiylə, çalarlarıyla 

duymadan, mənimsəmədən, içəridən yaşamadan –"insana 

vaqifəm", "dünyayla tanışam", "hətta özümə  bələdəm" – 

deməyə də haqqımız yoxdur. 

Əgər belədirsə, sənin bu araşdırmaların, öyrənmələrin 

əxlaqa, vicdana nə  dərəcədə uyğundur? Qələmini qırmaq, 

yazdıqlarını yandırmaq, o günlərin təfərrüatını beynindən, 

yaddaşından silib atmaq daha namuslu iş deyilmi? 

Yuxudadırmı bu suallar, oyaqlıqdadırmı? 

Bəs cavabı hardan doğur – yuxumun qaranlıq üfüqündənmi, 

oyaq şüurun dolaşıq lağımlarından, çıxışsız labirintlərindənmi? 

– Yox, – deyirəm, – qələmi sındırmaq, yazdıqlarımı yandırmaq 

namərdlik olardı. Yaddaşdan qaçmaq – qorxaqlıq, acizlikdir. 

Yaddaşda saxladıqlarını kağızda həkk etməmək də xəyanətdir. 

Onlara xəyanətdir. Onların həyatları  sənə  məxsus olmadıqları 

kimi, ölümləri də  tək sənin deyil. Onların ömürləri, 

yaradıcılıqları,  şəxsiyyətləri kimi ölümləri də müasir mənəvi 

həyatımızın faktıdır və faktları bütün dəqiqliyiylə bilib, 

bildiyini gizlətmədən, ört-basdır etmədən, tərsinə çevirmədən 

dəftərə salmaq – mənim yalnız oğulluq borcum deyil, 

vətəndaşlıq vəzifəmdir. 

Amma axı kimin qarşısındadır bu borc, bu vəzifə? Əgər bütün 

mətləblər İçəri dünyamızda cəmlənibsə, deməli, bütün bildiklərim, 

gördüklərim, duyduqlarım da elə öz içimdə qalmalıdır, ordan axıb 

getməlidir-gözəgörünməz yeraltı çaylar kimi... 

Əgər bizim fərdi  İçəri dünyamızın və insanlığın ümumi 

böyük dünyasının fövqündə nəsə, ya kimsə varsa – o zaman bu 

Kim, ya Nə – dünyanın altını da, üstünü də, insanın çölünü də, 

içini də hamıdan artıq, hər  şeydən dəqiq bilir. Və  mənim 

gördüklərimi, bildiklərimi də mənim özümdən yaxşı, özümdən 

səhih bilir. Çünki mənim bilə bilmədiklərimi də bilir, görə 

---